Słowa kluczowe
szkolnictwo wyższe
transformacja
Polska
Jak cytować
Abstrakt
Celem artykułu jest przedstawienie neoinstytucjonalnej perspektywy analiz procesów zachodzących w polskim szkolnictwie wyższym. Pod wpływem działania społeczeństwa światowego (Meyer i in., 1997) narodowe systemy (w tym polski) stopniowo zmierzają w kierunku konwergencji. Jest to szczególnie widoczne w takich krajach, jak Polska, które po dłuższym okresie izolacji zostały wystawione na działanie procesów globalnych, przez dekady kształtujących systemy krajów Europy Zachodniej. W artykule starano się pokazać, że: a) polskie przemiany w szkolnictwie wyższym stwarzają okazję do przetestowania, a nawet rozbudowania neoinstytucjonalnej teorii w warunkach głębokich i dynamicznych przeobrażeń, które miały miejsce w kraju o bogatej tradycji akademickiej i silnej pozycji społeczności naukowej; b) badania nad współczesnymi przemianami w polskim szkolnictwie wyższym nie mogą dokonywać się w oderwaniu od jego historycznego dziedzictwa, a także politycznych warunków jego funkcjonowania przez niemal cały XX wiek. Istotnie zwiększyły one znaczenie nieformalnych, akademickich czy uczelnianych zwyczajów i obyczajów, które w trudnym okresie niedemokratycznych rządów pozwalały uczelniom w miarę normalnie funkcjonować.
Bibliografia
Abbott, A., DeViney, S. (1992). The welfare state as transnational event: Evidence from sequences of policy adoption. Social Science History. 16(2): 245-274.
Antonowicz, D. (2005). Uniwersytet przyszłości: wyzwania i modele polityki. Warszawa: Instytut Spraw Publicznych.
Antonowicz, D. (2007). Digital players in the analogue world. Overeducation in the Polish society. W: K. Leja (red.). Management issues in knowledge-based university (21-29). Gdańsk: Wyd. Politechniki Gdańskiej.
Antonowicz, D. (2012). External Influences and Local Responses. Changes in Polish Higher Education 1990-2005. W: P. Maassen, M. Kwiek (red.). National Higher Education Reforms in a European Context: Comparative Reflections on Poland and Norway (87-111). Frankfurt am Main: Peter Lang.
Antonowicz, D. (2015a). Między siłą globalnych procesów a lokalną tradycją. Toruń: Wyd. UMK.
Antonowicz, D. (2015b). Lost opportunity? The Bologna Process in Poland. Journal of European Higher Education Area. 3: 95-110.
Antonowicz, D., Jongbloed, B. (2015). Jaki ustrój uniwersytetu? Reforma szkolnictwa wyższego w Holandii, Portugalii i Austrii: wnioski dla Polski, Warszawa: EY Polska.
Bleiklie, I. (1998). Justifying the Evaluative State: New Public Management Ideals in Higher Education. European Journal of Education. 33: 299-316.
Bleiklie, I. (2007). Systemic Integration and Macro Steering. Higher Education Policy. 20: 391-412.
Boguski, J. (2009). Od uniwersytetu przedsiębiorczego do uniwersytetu przyszłości. Nauka i Szkolnictwo Wyższe. 1(33): 25-33.
Boli, J. (1987). World Polity Sources of Expanding State Authority and Organization, 1870-1970. W: G. Thomas, J. Meyer, F. Ramirez, J. Boli. Institutional Structure: Constituting State, Society and the Individual (71-91). Newbury Park: Sage.
Boli, J., Thomas, G. (1997). World culture in the world polity: A century of international non-governmental organization. American Sociological Review. 62: 171-190.
Brint, S. (2002). The rise of the “practical arts”. W: S. Brint (red.). The future of the city of intellect: the changing American university (231-259). Stanford: Stanford University Press.
Büchel, F., Grip, A. de, Mertens, A. (2003). Overeducation in Europe: Current Issues in Theory and Policy, London: Edward Elgar Publishing.
Burris, V. (1983). The Social and Political Consequences of Overeducation. American Sociological Review. 48(4): 454-467.
Chabbott, C., Ramirez, F. (2000). Development and Education. W: M. Hallinan (red.). Handbook of the Sociology of Education (163-187). New York: Kluwer Press.
Clark, B. (1986). The Higher Education System: Academic Organization in Cross-national Perspective. Berkley: University of California Press.
Clark, B. (1998). Creating Entrepreneurial Universities: Organizational Pathways of Transformation. Issues in Higher Education. Berkley: University of California Press.
DiMaggio, P., Powell, W. (1983). The iron cage revisited: Institutional isomorphism and collective rationality in organizational fields. American Sociological Review. 48: 147-160.
Drori, G. (1998). A Critical Appraisal of Science Education for Economic Development. W: W. Cobern (red.). Socio-Cultural Perspectives on Science Education: An International Dialogue (49-74). Amsterdam: Kluwer Academic Publishing.
Downs, A. (1957). An economic theory of democracy. Boston: Addison Wesley.
Drori, G., Meyer, J., Ramirez, F., Schofer, E. (2003). Science in the Modern World Polity: Institutionalization and Globalization. Berkley: Stanford University Press.
Drori, G., Moon, H. (2006). The changing nature of tertiary education: Cross-national trends in disciplinary enrollment, 1965-1995. W: D. Baker, A. Wiseman (red.). The impact of comparative education research on institutional theory. Greenwich: JAI.
Dziedziczak-Foltyn, A. (2011). Plusy i minusy reformy szkolnictwa wyższego w Polsce – próba analizy debaty publicznej. W: J. Kostkiewicz, A. Domagała-Kręcioch, M.J. Szymański (red.). Szkoła wyższa w toku zmian. Debata wokół ustawy z 18 marca 2011 roku (t. 1, 95-117). Kraków: Impuls.
Frank, D., Hironka, A., Schofer, E. (2000). The Nation State and the Natural Environment over the Twentieth Century. American Sociological Review. 65: 96-116.
Gabler, J., Frank, D. (2005). The natural sciences in the university: Change and variation over the 20th century. Sociology of Education. 78: 183-206.
Goldman, M. (2001). Constructing an environmental state: eco-governmentality and other trans-national practices of a “green” World Bank. Social Problems. 48(4): 499-523.
Hasse, R., Krücken, G. (2005). Neo-Institutionalismus. Bielefeld: University of Bielefeld.
Jabłecka J. (2002). Menedżeryzm i państwo ewaluacyjne – zmiany w zarządzaniu uniwersytetami na przykładzie Wielkiej Brytanii. W: M. Wójcicka (red.). Dywersyfikacja w szkolnictwie wyższym (63-81). Warszawa: Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego.
Jabłecka, J. (2007). Ćwierć wieku reform: o przyczynach i kontekście przemian w zarządzaniu uniwersytetami europejskimi. W: A. Lewicka-Strzałecka (red.). Współczesne wyzwania nauk praktycznych (85-116). Warszawa: Wyd. Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. L. Koźmińskiego.
Jakobi, A. (2007). The Knowledge Society and Global Dynamics in Education Politics. European Educational Research Journal. 6(1): 39-51.
Jepperson, R. (2002). Political modernities: disentangling two underlying dimensions of institutional differentiation. Sociological Theory. 20: 61-85.
Johnstone, B. (1986). Sharing the Costs of Higher Education: Student Financial Assistance in the United Kingdom, the Federal Republic of Germany, France, Sweden, and the United States. New York: College Entrance Examination Board.
Kolasa-Nowak, A. (2005). Polskie studia nad transformacją: kierunki konceptualizacji. Nauka. 4: 117-132.
Kołodko, G. (1992). Transformacja polskiej gospodarki: sukces czy porażka?, Warszawa: BGW.
Kowalik, T. (2000). Współczesne systemy ekonomiczne: powstawanie, ewolucja, kryzys. Warszawa: Wyd. Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. L. Koźmińskiego.
Krücken, G., Meier, F. (2006). Turning the University into an Organizational Actor. W: G. Drori, H. Hwang, J. Meyer (red.). Globalization and Organization. World Society and Organizational Change (241-257). Oxford: Oxford University Press.
Kwiek, M. (2009). The Two Decades of Privatization in Polish Higher Education. Cost- Sharing, Equity, and Access. W: J. Knight (red.). Financing Access and Equity in Higher Education. Rotterdam – Boston – Taipei: Sense Publisher.
Kwiek, M. (2010). Transformacje uniwersytetu. Zmiany instytucjonalne i ewolucje polityki edukacyjnej w Europie. Poznań: Wyd. Naukowe UAM.
Kwiek, M. (2014). Uniwersytet jako „wspólnota badaczy”? Polska z europejskiej perspektywy porównawczej i ilościowej. Nauka i Szkolnictwo Wyższe. 2(40): 71-100.
Mahoney, J. (2001). Path-Dependent Explanations of Regime Change: Central America in Comparative Perspective. Studies in Comparative International Development. 36: 111-141.
March, J., Olsen, J. (2004). The logic of appropriateness. ARENA Working Paper. 9: 1-28.
Marginson, S. (1997). Steering from a distance: Power relations in Australian higher education. Higher Education. 34: 63-80.
Meyer, H., Rowan, B. (2012). The New Institutionalism in Education. Albany: Suny Press.
Meyer, J. (1977). The Effects of Education as an Institution. American Journal of Sociology. 83: 55-77.
Mayer, P. (2011). Higher Education Reform in South Korea and the Transformation of University Governance. W: W. Pascha, C. Storz, M. Taube (red.). Institutional Variety in East Asia (97-115). Cheltenham: Edward Elgar Publishing.
Meyer, J., Boli, J., Thomas, G., Ramirez, F. (1997). World Society and the Nation State. American Journal of Sociology. 103(1): 144-181.
Meyer J., Frank, D., Hironka, A., Schofer, E., Tuma, N. (1997). The Structuring of a World Environmental Regime, 1870-1990. International Organization. 51: 623-651.
Meyer, J., Nagel, J., Snyder, C. (1993). The expansion of mass education in Botswana: Local and world society perspectives. Comparative Education Review. 37(4): 454-475.
Meyer, J., Ramirez, F., Soysal, Y. (1992). World Expansion of Mass Education 1870-1980. Sociology of Education. 65(2): 128-149.
Meyer, J., Rowan, B. (1977). Institutionalized Organizations: Formal Structure as Myth and Ceremony. American Journal of Sociology. 83: 340-363.
Meyer-Bisch, P. (2001). Social Actors and Sovereignty in IGOs. International Social Science Journal. 53: 611-619.
Misztal, B. (2000). Prywatyzacja szkolnictwa wyższego w Polsce: wyzwania w świetle transformacji systemowej. Kraków: Universitas.
Neave, G. (1998). The Evaluative State Reconsidered. European Journal of Education. 33: 265-284.
Orloff, A. (1993). Gender and the Social Rights of Citizenship: The Comparative Analysis of State Policies and Gender Relations. American Sociological Review. 58: 303-328.
Parsons, W. (1996). Public policy. An Introduction to the Theory and Practice of Policy Analysis. Cheltenham: Edward Elgar.
Pawłowski, K. (2004). Społeczeństwo wiedzy. Szansa dla Polski. Kraków: Znak.
Ramirez, F. (2003). Women in Science/Women and Science: Liberal and Radical Perspectives. W: T. Wobbe (red.). Zwischen Vorderbühne und Hinterbühne: Beiträge zum Wandel der Geschlechterbeziehungen in der Wissenchaft (279-305). Bielefeld: Transcript.
Ramirez, F. (2006a). The Rationalization of Universities. W: M.-L. Djelic, K. Sahlin-Andersson (red.). Transnational Governance: Institutional Dynamics of Regulation (225-245). Cambridge: Cambridge University Press.
Ramirez, F. (2006b). Growing Commonalities and Persistent Differences in Higher Education: Universities Between Globalization and National Tradition. W: H. Meyer, B. Rowan (red.). The New Institutionalism in Education: Advancing Research and Policy (123-141). Albany: Suny Press.
Ramirez, F., Meyer, J. (1980). Comparative education. The social construction of the modern world system. Annual Review of Sociology. 6: 369-399.
Ramirez, F., Weiss, J. (1979). The political incorporation of women. W: J. Meyer, M. Hannan (red.). National Development and the World System (238-249). Chicago: University Chicago Press.
Ramirez, F., Wotipka, C. (2001). Slowly But Surely? The Global Expansion of Women’s Participation in Science and Engineering Field of Study, 1972-1992. Sociology of Education. 74: 231-251.
Ratajczak, M. (2004). Unia personalna. Forum Akademickie. 2: 26-29.
Reisner, E. (1922). Nationalism and Education since 1789: A social and political history of modern education. New York: Macmillam.
Room, G. (2000). Globalisation, social policy and international standard-setting: The case of Higher Education credentials. International Journal of Social Welfare. 9(2): 103-119.
Schofer, E., Meyer, J. (2005). The Worldwide Expansion of Higher Education in the Twentieth Century. American Sociological Review. 70(6): 898-920.
Schultz, T. (1963). The Economic Value of Education. New York: Columbia University Press. Scott, P. (red.). (1998). The Globalization of Higher Education. Buckingam: Society for Research into Higher Education & Open University Press.
Sosnowska, A. (1998). Teorie zmiany i rozwoju społecznego a zmiany w Europie Wschodniej. O potrzebie perspektywy globalnej. Kultura i Społeczeństwo. 1: 61-72.
Stark, D. (1992). Od systemowej tożsamości do organizacyjnej różnorodności. Przyczynek do analizy zmiany społecznej w Europie Wschodniej. Studia Socjologiczne. 3-4: 53-63.
Stehr, N. (1994). Knowledge Societies. London: Sage.
Strang, D. (1990). From dependency to sovereignty: an event history analysis of decolonization. America Sociological Review. 55: 846-860.
Strang, D., Meyer, J. (1993). Institutional conditions for diffusion. Theory and Society. 22(4): 487-511.
Teichler, U. (1999). Internationalisation as a challenge for higher education in Europe. Tertiary Education and Management. 5(1): 5-22.
Thomas, G., Meyer, J., Ramirez, F., Boli, J. (1987). Institutional Structure: Constituting the State, Society, and the Individual. Newbury Park: Sage.
Trow, M., (1970). Reflections on the Transition from Mass to Universal Higher Education. Daedalus. 99(1): 1-42.
Vieira, M.-J. (2004). Globalization and Higher Education Organizational Change: A framework for analysis. Higher Education. 48: 483-510.
Wallerstein, I. (1974). The modern world-system, Studies in social discontinuity. New York: Academic Press.
Wallerstein, I. (2011). Capitalist agriculture and the origins of the European world-economy in the sixteenth century: with a new prologue, Berkley: University of California Press.
Wende, M. van der (2010). Internationalization of higher education. Internationalization of higher education. W: P.L. Peterson, E.L. Baker, B. McGaw (red.). International Encyclopedia of Education (540-545). Oxford: Elsevier.
Williams, G. (red.) (2003). The enterprising university: reform, excellence and equity. Buckingham: SRHE and Open University Press.
Wilkins, S., Huisman, J. (2011). The international branch campus as transnational strategy in higher education. Higher Education. 64(5): 627-645.
Zarycki, T., (2009). Peryferie: nowe ujęcia zależności centro-peryferyjnych. Warszawa: Scholar.