Słowa kluczowe
umasowienie
wykształcenie elitarne
pułapki społeczne
dobra pozycjonalne
Jak cytować
Abstrakt
Powszechna potrzeba studiowania i zdobywania wykształcenia wyższego jest w ostatnich latach zarówno w dyskursie akademickim, jak i publicznym uznawana za wynik studenckiej irracjonalności. Studenci mają poddawać się kulturowemu „mitowi wykształcenia wyższego” czy marketingowym zabiegom uczelni, podejmując decyzję, która z ekonomicznego punktu widzenia jest – według krytyków umasowienia – nie do obrony. Celem tego artykułu jest przedstawienie alternatywy wobec opisanego powyżej sposobu myślenia o jednostkowej sprawczości, racjonalności i edukacyjnym przymusie. Staram się pokazać, że negatywne konsekwencje umasowionego wykształcenia są wynikiem ekonomicznie racjonalnych decyzji zdobywających je jednostek. Umasowienie ma bowiem wiele cech społecznej pułapki, tzn. procesu społecznego, w którym indywidualna racjonalność generuje stany suboptymalne z perspektywy wspólnoty. Teoria społecznych pułapek pozwala mi również wyjaśnić, w jaki sposób rozproszone decyzje jednostek generują nieformalny „przymus szkolny” dotyczący szkolnictwa wyższego i w jaki sposób przymus ten negatywnie wpływa na perspektywy reformy systemu.
Bibliografia
Andrews, J., Higson, H. (2008). Graduate Employability. “Soft skills” versus “Hard” Business Knowledge: A European Study. Higher Education in Europe. 33: 411-422.
Banerjee, A.V. (1992). A Simple Model of Herd Behavior. The Quarterly Journal of Economics.107: 797-817.
Beaudry, P., Green, D.A., Sand, B.M. (2013). The great reversal in the demand for skill and cognitive tasks. Cambridge: National Bureau of Economic Research.
Bound, J., Hershbein, B., Long, B.T. (2009a). Playing the Admissions Game: Student Reactions to Increasing College Competition. Journal of Economic Perspectives. 23: 119-146.
Bound, J., Hershbein, B., Long, B.T. (2009b). Playing the Admissions Game: Student Reactions to Increasing College Competition. Cambridge: National Bureau of Economic Research.
Bound, J., Turner, S. (2007). Cohort crowding: How resources affect collegiate attainment. Journal of Public Economics. 91: 877-899.
Bourdieu, P. (2005). Dystynkcja: społeczna krytyka władzy sądzenia. Warszawa: Scholar.
Brown, D.K. (2001). The Social Sources of Educational Credentialism: Status Cultures, Labor Markets, and Oganizations. Sociology of Education. 19: 19-34.
Century Foundation (2013). Bridging the Higher Education Divide: Strengthening Community Colleges and Restoring the American Dream: The Report of the Century Foundation Task Force on Preventing Community Colleges from Becoming Separate and Unequal, Century Foundation. New York: Century Foundation Press.
Cześnik, M. (2009). Partycypacja wyborcza Polaków. Warszawa: Instytut Spraw Publicznych. Dale, S.B., Krueger, A.B. (1999). Estimating the Payoff to Attending a More Selective College: An Application of Selection on Observables and Unobservables. Cambridge: National Bureau of Economic Research.
David, P.A. (1985). Clio and the Economics of QWERTY. The American Economic Review. 75: 332-337.
Davies, R., Heinesen, E., Holm, A. (2002). The Relative Risk Aversion Hypothesis of Educational Choice. Journal of Population Economics. 15: 683-713.
Dawes, R.M. (1980). Social Dilemmas. Annual Review of Psychology. 31: 169-193.
Dolata, R. (2014). Szkoła, segregacje, nierówności. Warszawa: Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego.
Duncan, G.J., Murnane, R.J. (2011). The American Dream Then and Now. W: G.J. Duncan, R.J. Murnane (red.). Whither Opportunity?: Rising Inequality, Schools, and Children’s LifeChances. New York: Russell Sage Foundation Publications.
Etzkowitz, H., Leydesdorff, L. (2000). The Dynamics of Innovation. Research Policy. 29: 109-123.
Foskett, N., Maringe, F. (2010). Globalization and Internationalization in Higher Education: Theoretical, Strategic and Management Perspectives. New York: Continnum.
Frank, R.H. (2000). Winner Take-All — Even in Higher Education. Futures Forum 2000: 11-13.
Frank, R.H. (2005). Positional Externalities Cause Large and Preventable Welfare Losses. The American Economic Review. 95: 137-141.
Frank, R. (2011). The Darwin Economy: Liberty, Competition, and the Common Good. Princeton: Princeton University Press.
Frank, R.H., Cook, P.J. (1995). The Winner Takes-All Society. New York: Simon and Schuster.
Friedman, H.L. (2013). Playing to Win Raising Children in a Competitive Culture. Berkeley: University of California Press.
Gibbons, M., Limoges, C., Nowotny, H., Schwartzman, S., Scott, P., Trow, M. (1994). The New Production of Knowledge: The Dynamics of Science and Research in Contemporary Societies. London: Sage.
Golden, D. (2006). The Price of Admission: How America’s Ruling Class Buys its Way into Elite Colleges – And Who Gets Left Outside the Gates. New York: Crown Publishers.
Goldin, C.D., Katz, L.F. (2009). The Race Between Education and Technology. Cambridge, Mass.: Harvard University Press.
Goldthorpe, J.H. (1996). Class Analysis and the Reorientation of Class Theory: The Case of Persisting Differentials in Educational Attainment. British Journal of Sociology. 47: 481-505.
Graboń, A. (2000). Dyskusja nad kwestią „numerus clausus” w 1923 roku. Rozprawy z Dziejów Oświaty. 39: 79-93.
Groot, W., Brink, H.M. van den (2000). Overeducation in the Labor Market: a Meta-analysis. Economics of Education Review. 19: 149-158.
GUS (2014a). Mały Rocznik Statystyczny Polski. Warszawa: GUS.
GUS (2014b). Szkoły wyższe i ich finanse w 2013 roku. Warszawa: GUS.
GUS (2014c). Aktywność ekonomiczna ludności Polski II kwartał 2014. Warszawa: GUS.
Hämäläinen, U., Uusitalo, R. (2008). Signalling or Human Capital: Evidence from the Finnish Polytechnic School Reform. The Scandinavian Journal of Economics. 110: 755-775.
Hanushek, E.A., Woessmann, L., Zhang, L. (2011). General Education, Vocational Education, and Labor-market Outcomes over the Life-cycle. Cambridge: National Bureau of Economic Research.
Harwood, J. (2010). Understanding Academic Drift: On the Institutional Dynamics of Higher Technical and Professional Education. Minerva. 48: 413-427.
Heckman, J.J., Kautz, T. (2012). Hard Evidence on Soft Skills. Labour Economics. 19: 451-464.
Herbst, M., Sobotka, A. (2014). Mobilność społeczna i przestrzenna w kontekście wyborów edukacyjnych. http://eduentuzjasci.pl/publikacje-ee-lista/raporty/212-raport-z-badania/mobilnosc-spoleczna-i-przestrzenna-w-kontekscie-wyborow-edukacyjnych/1169-mobilnosc-spoleczna-i-przestrzenna-w-kontekscie-wyborow-edukacyjnych-raport-z-badania.html [24.01.2016].
Hirsch, F. (2005). Social Limits to Growth. London: Taylor & Francis e-Library.
Hobbes, T. (2009). Lewiatan czyli Materia, forma i władza państwa kościelnego i świeckiego. Warszawa: Fundacja Aletheia.
Hout, M. (2012). Social and economic returns to college education in the United States. Annual Review of Sociology. 38: 379-400.
Karabel, J. (2005). The Chosen: The Hidden History of Admission and Exclusion at Harvard, Yale, and Princeton. Boston: Houghton Mifflin.
Katz, M.L., Shapiro, C. (1985). Network Externalities, Competition, and Compatibility. The American Economic Review. 75: 424-440.
Kobylarek, A. (2013). Osiąganie konsensusu interesariuszy edukacji akademickiej. O społecznej misji uniwersytetu, fabryki dyplomów czy universitas? Kraków: Impuls.
Kwiek, M. (2010). Transformacje uniwersytetu: zmiany instytucjonalne i ewolucje polityki edukacyjnej w Europie. Poznań: Wyd. Naukowe UAM.
Lang, K., Kropp, D. (1986). Human Capital versus Sorting: The Effects of Compulsory Attendance Laws. The Quarterly Journal of Economics. 101: 609-624.
Leibenstein, H. (1950). Bandwagon, Snob, and Veblen Effects in the Theory of Consumers’ Demand. The Quarterly Journal of Economics. 64: 183-207.
Leydesdorff, L., Meyer, M. (2003). The Triple Helix of University-Industry-Government Relations. Scientometrics. 58. http://www.leydesdorff.net/th_scientom/ [24.01.2016].
Marginson, S. (2007). Global Position and Position Taking: The Case of Australia. Journal of Studies in International Education. 11: 5-32.
Melosik, Z. (2003). Funkcjonalno-strukturalna interpretacja edukacji. W: T. Gmerek (red.). Edukacja i stratyfikacja społeczna (85-88). Poznań: Wolumin.
Mikiewicz, P. (2005). Społeczne światy szkół średnich: od trajektorii marginesu do trajektorii elit. Wrocław: Wyd. Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
Morgenstern, O. (1948). Demand Theory Reconsidered. The Quarterly Journal of Economics. 62: 165-201.
Nussbaum, M.C. (2008). Kształcenie dla zysku, kształcenie dla wolności. W: B.D. Gołębniak (red.). Pytanie o szkołę wyższą w trosce o człowieczeństwo (65-89). Wrocław: Wyd. Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
OECD (2014a). Education at a Glance 2014 OECD Indicators. Paris: OECD.
OECD (2014b). Health at a Glance 2013 OCED Indicators. Paris: OECD.
Peri, G., Sparber, C. (2008). Task Specialisation, Immigration and Wages. Centro Studi Luca d’Agliano Development Studies Working Paper 252.
Piketty, T. (2015). Kapitał w XXI wieku. Warszawa: Wyd. Krytyki Politycznej.
Platt, J. (1973). Social Traps. American Psychologist. 28: 641-651.
Potulicka, E. (2010). Uniwersytet na „wolnym rynku”. W: E. Potulicka, J. Rutkowiak (red.). Neoliberalne uwikłania edukacji (281-296). Kraków: Impuls.
Ramey, G., Ramey, V.A. (2009). The Rug Rat Race. Cambridge: National Bureau of Economic Research.
Rawls, J. (2009). A Theory of Justice. Cambridge, Mass.: Harvard University Press.
Reardon, S.F. (2011). The Widening Academic Achievement Gap between the Rich and the Poor: New Evidence and Possible Explanations. W: G.J. Duncan, R.J. Murnane (red.). Whither opportunity (91-116). New York: Russell Sage Foundation.
Rodziewicz, E., Rutkowiak, J. (2011). Ratowanie uniwersytetu. Refleksja w „oku ogólności” nad końcem Ducha. Ars Educandi. VIII: 73-92.
Rothstein, B. (2005). Social Traps and the Problem of Trust. Cambridge: Cambridge University Press.
Sadowski, I. (2012). Poza wiedzą i majątkiem: nierówności w kapitale społecznym w okresie transformacji systemowej. Studia Socjologiczne. 205: 101-127.
Scharpf, F.W. (1997). Games Real Actors Play: Actor-Centered Institutionalism in Policy Research. Boulder: Westview Press.
Schofer, E., Meyer, J.W. (2005). The Worldwide Expansion of Higher Education in the Twentieth Century. American Sociological Review. 70: 898-920.
Shiller, R.J. (2002). Bubbles, Human Judgment, and Expert Opinion. http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.201.7220&rep=rep1&type=pdf [24.01.2016].
Stankiewicz, Ł. (2012). Pozycja studentów na uniwersytecie przyszłości – analiza wybranych dokumentów z debaty nad reformą szkolnictwa wyższego. Ars Educandi. IX: 238-258.
Stankiewicz, Ł. (2014a). Wizje uniwersytetu w polskiej debacie publicznej 2007-2009 (niepublikowana praca doktorska).
Stankiewicz, Ł. (2014b). Spór o edukację wyższą w perspektywie teorii dóbr pozycjonalnych. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja. 66: 109-130.
Starego, K. (2012). O społecznych konsekwencjeach autodefinicji intelektualistów. Rocznik Pedagogiczny. 35: 239-261.
Stevens, M.L. (2009). Creating a Class. College Admissions and the Education of Elites. Cambridge, Mass.: Harvard University Press.
Taylor, P., Fry, R., Oates, R. (2014). The Rising Cost of not going to College. Washington: Pew Research Center.
Thurow, L.C. (1976). Generating Inequality. New York: Basic Books.
Trow, M. (2007). Reflections on the Transition from Elite to Mass to Universal Access: Forms and Phases of Higher Education in Modern Societies Since WWII, International Handbook of Higher Education. Dordrecht: Springer.
Twardowski, K. (1933). O dostojeństwie Uniwersytetu. Poznań: Uniwersytet Poznański.
Whitty, G. (1997). Creating Quasi-Markets in Education: A Review of Recent Research on Parental Choice and School Autonomy in Three Countries. Review of Research in Education. 22: 3-47.
Winston, G.C. (1999). Subsidies, Hierarchy and Peers: The Awkward Economics of Higher Education. The Journal of Economic Perspectives. 13: 13-36.
Wolbers, M.H., Graaf, P.M. de, Ultee, W.C. (2001). Trends in the Occupational Returns to Educational Credentials in the Dutch Labor Market: Changes in Structures and in the Association? Acta Sociologica. 44: 5-19.
Wróblewska, W. (2010). Stan zdrowia w Polsce – rola czynników ekonomiczno-społecznych i stylu życia. Ocena na podstawie wskaźnika SRH i PAR. http://kolegia.sgh.waw.pl/pl/KAE/struktura/ISiD/publikacje/Documents/Working_Paper/ISID_WP_2_2010.pdf [24.01.2016].
Zweigenhaft, R.L. (1993). Prep School and Public School Graduates of Harvard: A Longitudinal Study of the Accumulation of Social and Cultural Capital. Journal of Higher Education. 64: 211-225.