Abstract
The period of political and social transformation in Poland poses an enormous challenge for theatre makers. Half a century of our country’s existence within the structures of the Eastern Bloc is a lasting legacy through which the changing reality of the 1990s and subsequent decades can be interpreted. This period left a clear mark of trauma on society, becoming a crucial element of collective identity. After 1989, Poles had to face new challenges and new upheavals. Post-communist self-consciousness is thus understood as an exploration of various emotions related to the experience of the past and the changes that came with the fall of communism.
The need to re-evaluate and reinterpret the historical context, to introduce new political references or to show previously unknown social phenomena allows theatre not only to portray reality, but also to make theatre a space for social dialogue about moral choices, value conflicts and ethical dilemmas that emerged as a result of the socio-political transformation.
This essay aims to show how Polish theatre used post-communist self-consciousness as a source of inspiration and reflection on freedom. In this context, it is a complex and multidimensional issue. Apart from questions about its political or social dimension, there are also aesthetic issues. Theatre, in its search for new forms of expression, reflects the quest for democratisation, open debate and self-definition by individuals and groups. The text also attempts to identify common themes and trends that shaped Polish theatre after 1989.
References
Bakuła Bogusław, red. (2007), Transformacja w kulturze i literaturze polskiej 1989–2004, Bonami, Poznań.
Baluch Wojciech (2008), Ile absurdu w postkomunizmie? Najnowszy polski dramat a twórczość Mrożka, w: Teatr absurdu. Nowy czy stary teatr?, red. Mateusz Borowski, Małgorzata Sugiera, Księgarnia Akademicka, Kraków.
Baniewicz Elżbieta (2012), Dziwny czas. Szkice o teatrze z lat 2000–2012, Instytut Książki – „Twórczość”, Kraków-Warszawa.
Bereś Stanisław, Braun Kazimierz (1993), Rozdarta kurtyna. Rozważania nie tylko o teatrze. Wydawnictwo „Aneks”, Londyn.
Bogusławska Magdalena, Grębecka Zuzanna, red. (2010), Popkomunizm. Doświadczenie komunizmu a kultura popularna, Wydawnictwo Libron, Kraków.
Buksiński Tadeusz, red. (2002), Postkomunistyczne transformacje, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii UAM, Poznań.
Cieślak Jacek (2011), Poczet reżyserów współczesnych. Portrety wybrane, „Teatr”, nr 5, https://tinyurl.com/3r7jh8dt [dostęp: 25.11.2023].
Czerwiński Maciej (2009), Postkomunizm jako syndrom – słowa, figury, sensy. Chorwacja i Polska, w: Kultury słowiańskie między postkomunizmem a postmodernizmem: 1989–2004, red. Maria Dąbrowska-Partyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Duniec Krystyna, Krakowska Joanna (2014), Soc, sex i historia, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
Giza Barbara (2017), Antropologia codzienności w wybranych polskich filmach o PRL powstałych po 1989 roku, w: PRL-owskie resentymenty, red. Alicja Kisielewska, Monika Kostaszuk-Romanowska, Andrzej Kisielewski, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk, s. 87–106.
Gołaczyńska Magdalena (2002), Mozaika współczesności. Teatr alternatywny w Polsce po roku 1989, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
Gruszczyński Piotr (2003), Ojcobójcy. Młodsi zdolniejsi w teatrze polskim, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa.
Janion Maria (2000), „Czy będziesz wiedział, co przeżyłeś?”, Tower Press, Gdańsk.
Jamułowicz Małgorzata (2005), Podzwonne dla PRL-u, „Scena Polska”, nr 12, https://tinyurl.com/43hjpwvr [dostęp: 29.11.2023].
Jarząbek Dorota, Kościelniak Marcin, Niziołek Grzegorz (2010), 20-lecie. Teatr polski po 1989, Korporacja Ha!art/UJ/PWST, Kraków.
Kostaszuk-Romanowska Monika (2021), Współczesny romantyczny teatr polityczny. Realizacje, dyskusje, kontrowersje, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok.
Kowalska Jolanta (2014), Rewolucja niestety się spóźnia, „Teatr”, nr 6, https://tinyurl.com/9w9n2u7a [dostęp: 18.11.2023].
Krakowska Joanna (2019), Demokracja. Przedstawienia, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.
Krakowska Joanna, red. (2018), (Nie)świadomość teatru. Wypowiedzi i rozmowy, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Warszawa.
Kwaśniewska Monika, Niziołek Grzegorz, red. (2012), Zła pamięć. Przeciw-historia w polskim teatrze i dramacie, Ośrodek Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych, Wrocław.
Mach Bogdan W. (1998), Transformacja ustrojowa a mentalne dziedzictwo
komunizmu, Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.
Matusiak Agnieszka, Polak Andrzej, Wolting Monika (2020), Wolność w horyzoncie posttotalitarnym, „Miscellanea Posttotalitariana Wratislaviensia”, nr 8, s. 9–17. DOI: https://doi.org/10.19195/2353-8546.8.1
Mięsowska Lidia, Charko-Klekot Paulina, Tyka Anna, red. (2019), Maski wolności w dramacie i teatrze XX i XXI wieku, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, Katowice.
Nycz Ryszard, red. (2010), Kultura po przejściach, osoby z przeszłością. Polski dyskurs postzależnościowy – konteksty i perspektywy badawcze, Universitas, Kraków.
Obarska Marcelina, Opowiedzieć historię. Polska dramaturgia współczesna po 2006 roku, red. Joanna Królikowska, Weronika Żyła, https://tinyurl.com/yc5wef5h [dostęp: 4.10.2023].
Plata Tomasz, red. (2006), Strategie publiczne, strategie prywatne. Teatr polski 1990–2005, Świat Literacki, Izabelin.
Roeske Małgorzata (2014), Moda czy nostalgia? O tym, jak PRL funkcjonuje w wyobraźni społecznej współczesnych Polaków, „Kultura Popularna”, nr 2, s. 140–151.
Skórzyńska Agata (2007), Teatr jako źródło ponowoczesnych spektakli społecznych, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Staniszkis Jadwiga (2001), Postkomunizm. Próba opisu, Wydawnictwo Słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Stokfiszewski Igor (2009), Zwrot polityczny, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
Szekspir William (1973), Hamlet, przeł. Józef Paszkowski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, https://tinyurl.com/z535y7ny [dostęp: 29.11.2023].
Szczawińska Weronika, EnterGhost. Dwa obrazy teatru jako medium pamięci, https://tinyurl.com/5n6r5w65 [dostęp: 15.11.2023].
Sztompka Piotr (2000), Trauma wielkiej zmiany. Społeczne koszty transformacji, Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.
Sztompka Piotr, Trauma IV RP, dziennik.pl, 5.11.2007, https://tinyurl.com/3yj8u7p9 [dostęp: 12.11.2023].
Śpiewak Paweł (2005), Pamięć po komunizmie, Słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Targoń Joanna (2011), Lata 90.: obszar niepewności. Rozmowa z Grzegorzem Niziołkiem, „Dwutygodnik”, nr 6, https://tinyurl.com/4wxjtwcj [dostęp: 13.11.2023].
Więch Karol (2017), Polska Rzeczpospolita Luksusowa. Reaktywacja PRL-u bez resentymentów, w: PRL-owskie re-sentymenty, red. Alicja Kisielewska, Monika Kostaszuk-Romanowska, Andrzej Kisielewski, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk, s. 127–145.
Żak Tomasz A. (2016), Komu służy kultura?, Capital, Warszawa.
License
Copyright (c) 2024 Karolina Korcz

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Utwory opublikowane w czasopiśmie „Porównania”, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu są udostępniane na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe (CC BY-ND 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
-
uznania autorstwa — czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
-
bez utworów zależnych — remiksując, przetwarzając lub tworząc na podstawie utworu, nie wolno rozpowszechniać zmodyfikowanych treści.
-
brak dodatkowych ograniczeń — nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczają innych w korzystaniu z utworu na warunkach określonych w licencji.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowa (PL) agreement (EN)
Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license