Abstract
The article attempts to illustrate, using a local literary example, recent comparative theories that equate comparative studies with translation studies. Using the category of incommensurability and the figure of the Creole from Emily Apter's work as well as Edouard Glissant’s reflection on Creole languages, it analyses the original versions of the works of the Romani poet Bronislawa Wajs (Papusza). Until 2020, Wajs’ works were known to readers in a version edited by the Gypsy scholar Jerzy Ficowski. Their original form is characterised by linguistic and cultural hybridity. As in the case of the Creole languages, this feature, considered by the translator to be non-literary, was obscured in the translation. Papusza’s heteroglossia illustrates the specificity of local languages and multilingual communities, characterized by the phenomenon of continuous translation and intercultural dialogue.
References
Agamben Giorgio (2000), Means without Ends. Notes on Politics, przeł. Vincenzo Binetti, Cesare Cassarino, University of Michigan Press, Minneapolis.
Apter Emily (2006), The Translation Zone. A New Comparative Literature, Princeton University Press, Princeton. DOI: https://doi.org/10.1515/9781400841219
Apter Emily (2010), Nowa komparatystyka, przeł. Marta Dąbrowska, w: Niewspółmierność. Perspektywy nowoczesnej komparatystyki, red. Tomasz Bilczewski, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 559–570.
Apter Emily (2018), Globalne translatio. „Wynalezienie” komparatystyki literackiej. Stambuł 1933, przeł. Olga Mastela, „Pamiętnik Literacki”, z. 2, s. 75–102. DOI: https://doi.org/10.18318/pl.2018.2.4
Apter Emily (2022), Przeciwko literaturze światowej. Wprowadzenie, przeł. Agnieszka Waligóra, w: Historie i teorie nowoczesnej komparatystyki od szkoły amerykańskiej do biohumanistyki, red. Tomasz Bilczewski, Andrzej Hejmej, Ewa Rajewska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 771–798.
Ashcroft Bill, Griffiths Gareth, Tiffin Helen, red. (2000), Post-Colonial Studies. The Key Concepts, Routledge, London.
Bakuła Bogusław (2006a), Filologia i literatura narodowa, w: tenże, Historia i komparatystyka. Szkice o literaturze i kulturze Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku, Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Poznań, s. 15–20.
Bakuła Bogusław (2006b), Kolonialne i postkolonialne aspekty polskiego dyskursu kresoznawczego (zarys problematyki), „Teksty Drugie”, nr 6, s. 11–33.
Bakuła Bogusław (2013), Narodowa czy rodzima? Filologia polska w perspektywie multikulturalizmu, w: Przyszłość polonistyki. Koncepcje – rewizje – przemiany, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 193–211.
Bartash Volha, Kamusella Tomasz, Shapoval Victor, red. (2024), Tears of Blood. A Poet’s Witness Account of the Nazi Genocide of Roma, Brill, Paderborn [w druku].
Behi Neyra (2021), Creolization, Creole and Becoming Caribbean in Édouard Glis¬sant’s ‘Poetics of Relation’, https://tinyurl.com/3bbcmfhz [dostęp: 5.09.2024].
Berman Antoine (2009), Przekład jako doświadczenie obcego, przeł. Uta Hrehorowicz, w: Współczesne teorie przekładu. Antologia, red. Piotr Bukowski, Magda Heydel, Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, Kraków, s. 247–264.
Bołtryk Michał (1987), Jak umierała Papusza?, „Kontrasty”, nr 6, cyt. za: Papusza, czyli wielka tajemnica, red. i posłowie Krystyna Kamińska, bd., Gorzów Wielkopolski, s. 41–48.
Britton Celia M. (1999), Edouard Glissant and Postcolonial Theory. Strategies of Language and Resistance, University Press of Virginia, Charlottesville.
Chymkowski Roman (2018), Co po postmodernizmie? Derrida i tożsamość, „Edukacja Filozoficzna”, nr 66, s. 119–142. DOI: https://doi.org/10.14394/edufil.2018.0019
Coetzee John Maxwell (2009), Malowniczość, wzniosłość i południowoafrykański krajobraz, w: tenże, Białe pisarstwo, przeł. Dariusz Żukowski, Wydawnictwo Znak, Kraków, s. 53–86.
Damrosch David (2003), What is World Literature?, Princeton University Press, Princeton. DOI: https://doi.org/10.1515/9780691188645
Damrosch David (2010), Literatura światowa w dobie postkanonicznej i hiperkanonicznej, przeł. Anna Tenczyńska, w: Niewspółmierność. Perspektywy nowoczesnej komparatystyki, red. Tomasz Bilczewski, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 367–380.
de Camp David (1968), The Field of Creole Language Studies, „Latin American Research Review”, nr 3, s. 25–46. DOI: https://doi.org/10.1017/S0023879100028922
Deborah Folaron (2022), Translation as Epistemic Leverage over Multilingual Romani Borders, w: Negotiating Linguistic Plurality. Translation and Multilingualism in Canada and Beyond, red. María Constanza Guzmán, Sehnaz Tahir Gürçaglar, McGill-Queen’s University Press, Montreal & Kingston, s. 12–44. DOI: https://doi.org/10.1515/9780228009559-002
Derrida Jacques (1998), Jednojęzyczność innego, czyli proteza oryginalna, przeł. Andrzej Siemek, „Literatura na Świecie”, nr 11/12, s. 24–133.
Fared Grant (2016), „Nostalgieria”. Derrida przed i po Frantzu Fanonie, „Ethics in Progress”, nr 1 (7), s. 299–318. DOI: https://doi.org/10.14746/eip.2016.1.19
Ficowski Jerzy (1956), Słowo wstępne, w: Pieśni Papuszy, Wydawnictwo Zakładu im. Ossolińskich, Wrocław, s. 5–34.
Ficowski Jerzy (1971), Papusza – rediviva, „Współczesność”, nr 7, s. 6.
Ficowski Jerzy (1989), Gypsies in Poland. History and Customs, przeł. Eileen Healey, Interpress, Warszawa.
Glissant Edouard (1997), Poetics of Relation, przeł. Betsy Wing, University of Michigan Press, Minneapolis. DOI: https://doi.org/10.3998/mpub.10257
Glissant Edouard (2022a), Chata nadzorcy, przeł. Tomasz Swoboda, „Literatura na Świecie”, nr 11/12, s. 117–144.
Glissant Edouard (2022b), Chaos-świat, moa i pismo, przeł. Anastazja Dwulit, „Literatura na Świecie”, nr 11/12, s. 145–155.
Glissant Edouard (2023), Poetyka relacji: literatury narodowe. To samo i różne, przeł. Elżbieta Gałuszka, w: Historie i teorie nowoczesnej komparatystyki od szkoły amerykańskiej do biohumanistyki, red. Tomasz Bilczewski, Andrzej Hejmej, Ewa Rajewska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 461–470.
Hiblowicka-Węglarz Barbara (2018), O „cudownych formacjach”, czyli rzecz o językach kreolskich, „LingVaria”, nr 25, s. 21–36. DOI: https://doi.org/10.12797/LV.13.2017.25.02
Ian Hancock (1987), The Pariah Syndrome. An Account of Gypsy Slavery and Persecution, Karoma Pub, Ann Arbor.
Kilitio Abdelfattah (2008), Thou Shalt Not Speak My Language, Syracuse University Press, New York.
Kledzik Emilia (2015), Inventing Postcolonial Poland: Strategies of Domestication, w: Postcolonial Europe? Essays on Post-Communist Literatures and Cultures, red. Dobrota Pucherova, Robert Gafrik, Brill, Paderborn, s. 85–103. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004303850_006
Kledzik Emilia (2019), Etnolog i pisarz. O autokreacji w romologicznej spuściźnie Jerzego Ficowskiego, „Autobiografia”, nr 1, s. 157–178. DOI: https://doi.org/10.18276/au.2019.1.12-10
Kledzik Emilia, Machowska Magdalena (2020), Gorzowskie archiwum BronisławyWajs-Papuszy w Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej im. Zbigniewa Herberta w Gorzowie Wielkopolskim, „Studia Romologica”, nr 13, s. 207–215.
Kledzik Emilia (2023), Perspektywa poety. Cyganologia Jerzego Ficowskiego, Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Poznań.
Kołodziejczyk Dorota (2014), Gdzie jest miejsce dla Europy Środkowej i Wschodniej w przestrzeni postkolonialnej? Możliwe trajektorie podróży, „Porównania”, nr 13, s. 9–27. DOI: https://doi.org/10.14746/p.2013.13.10970
Koniusz Janusz (1992), Obiad u Papuszy, w: Papusza, czyli wielka tajemnica, red. i posłowie Krystyna Kamińska, bd., Gorzów Wielkopolski, s. 125–131.
Kwaterko Józef (2022), Antyle francuskie. Literackie trajektorie i spory, „Literatura na Świecie”, nr 11/12, s. 156–169.
Lee Ken (2000), Orientalism and Gypsylorism, „Social Analysis: The Internatio¬nal Journal of Anthropology”, t. 44, nr 2, s. 129–156.
Lefevere André (2009), Ogórki Matki Courage, przeł. Agata Sadza, w: Współcze¬sne teorie przekładu. Antologia, red. Piotr Bukowski, Magda Heydel, Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, Kraków, s. 223–246.
Lipszyc Adam (2019), Marano na ziemi. O jeszcze innej inności Piotra Sommera, „Teksty Drugie”, nr 4, s. 61–68. DOI: https://doi.org/10.18318/td.2019.4.4
Machowska Magdalena (2011), Bronisława Wajs Papusza. Między biografią a legendą, Nomos, Kraków.
Mann Stewart E. (1955), Cyganie Polscy. By Jerzy Ficowski [recenzja], „Journal of the Gypsy Lore Society”, seria 3, nr 34, s. 63–68.
Markowski Michał Paweł (1998), Bajeczna spekulacja. Derrida, Heidegger i poezja, „Literatura na Świecie”, nr 11/12, s. 162–175.
Matkowska Justyna (2020), Twarze Carmen. Wizerunki kobiet romskich w literaturze polskiej i romskiej. Studium porównawcze [praca doktorska], Uniwersytet Wrocławski, Wrocław.
Melas Natalie (2010), Wersje niewspółmierności, przeł. Piotr Oczko, Tomasz Bilczewski, w: Niewspółmierność. Perspektywy nowoczesnej komparatystyki, red. Tomasz Bilczewski, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 435–449.
Picker Giovanni (2020), Anti-gypsyism, Racial Knowledge and Colonial Amnesia, „Sociología Histórica”, nr 10, s. 228–236. DOI: https://doi.org/10.6018/sh.451241
Pieśni Papuszy (1956), przeł. Jerzy Ficowski, Wydawnictwo Zakładu im. Ossolińskich, Wrocław.
Pobłocki Kacper (2021), Chamstwo, Czarne, Wołowiec.
Shapoval Victor (bd.), Papusza’s Slavicized Romani and Hemingway’s Spanglish [rękopis].
Skórczewski Dariusz (2017), Pan Samochodzik und das verfluchte Dreieck’ oder Die Trias ‘Polen – Deutsche – Russen’ in polnischer Jugendliteratur als Artikulationsfeld eines (post-)kolonialen Traumas, „Germanoslavica”, t. 28, nr 3/4, s. 163–183.
Sobkowiak Czesław (1992), Pieśń zostaje za nami, w: Papusza, czyli wielka tajemnica, red. i posłowie Krystyna Kamińska, bd., Gorzów Wielkopolski, s. 98–106.
Spivak Gayatri Chakravorty (2023), Przemyśleć komparatywizm, przeł. Jakub Czernik, w: Historie i teorie nowoczesnej komparatystyki od szkoły amerykańskiej do biohumanistyki, red. Tomasz Bilczewski, Andrzej Hejmej, Ewa Rajewska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s.701–722.
Thiong'o Ngũgĩ wa (2022), Język literatury afrykańskiej, przeł. Borys Szumiński, Weronika Szwebs, w: Nieskończona genesis literatury światowej, red. Tomasz Bilczewski, Dorota Kołodziejczyk, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 125–164.
Thompson Ewa (2000), Trubadurzy imperium. Literatura rosyjska i kolonializm, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
Venuti Lawrence (1995), The Translator’s Invisibility. A History of Translation, Routledge, London.
Walcott Derek A. (2022), Co mówi zmierzch?, przeł. Łukasz Wójcik, Marcin Słoma, Katarzyna Makówka, w: Nieskończona genesis literatury światowej, red. Tomasz Bilczewski, Dorota Kołodziejczyk, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 251–284.
Waśkiewicz Andrzej K. (1963), Papusza, „Nadodrze”, nr 6, s. 7.
Waśkiewicz Andrzej K. (1964), Papusza i Ficowski, „Ziemia Gorzowska”, nr 7, s. 31–32.
Zahova Sofiya (2014), History of Romani Literature with Multimedia on Romani Kids’ Publications, Paradigma, Sofia.
License
Copyright (c) 2024 Emilia Kledzik

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Utwory opublikowane w czasopiśmie „Porównania”, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu są udostępniane na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe (CC BY-ND 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
-
uznania autorstwa — czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
-
bez utworów zależnych — remiksując, przetwarzając lub tworząc na podstawie utworu, nie wolno rozpowszechniać zmodyfikowanych treści.
-
brak dodatkowych ograniczeń — nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczają innych w korzystaniu z utworu na warunkach określonych w licencji.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowa (PL) agreement (EN)
Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license