Abstract
The protagonist of this article is urban subnature, as seen through the eyes of the interwar poet Władysław Sebyła. Subnatural forms of life, such as invasive species or entire ecosystems existing in urban puddles, in soot, and in dust, are a natural reality that seems interesting as an overlooked part of the natural history of cities—a history dominated by aesthetic perceptions. Due to hygienic and aesthetic ideas, the presence of subnature in urban space was considered a sign of civilizational backwardness. The author of Pieśń Sczurołapa (The Song of the Ratcatcher) shared with his epoch the dream of “glass houses in fertile orchards”, which may be why he proved particularly sensitive to subnature. In this article, he is shown as a poet whose sensitivity and imagination were shaped at the beginning of the twentieth century by landscapes such as the “factory of nature” in Kłobuck—a marshy, muddy meadow located by a water mill—(a pre-modern world of renewable resources) and the mining and industrial areas of the Dąbrowa Coal Basin and Upper Silesia (a modern world of intensive exploitation of nature).
Literaturhinweise
Atkins Peter (2021), Zwierzęce nieczystości i utrapienia w dziewiętnastowiecznym Londynie, przeł. Justyna Schollenberg, „Communicare. Almanach Antropologiczny”, t. 8, s. 25–38. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323548805.pp.25-40
Barcz Anna (2016), Realizm ekologiczny. Od ekokrytyki do zookrytyki w literaturze polskiej, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice.
Bauman Zygmunt (2000), Sen o czystości, w: tenże, Ponowoczesność jako źródło cierpień, Wydawnictwo Sic!, Warszawa, s. 11–34.
Bauman Zygmunt (2006), Życie na przemiał, przeł. Tomasz Kunz, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Bieńczyk Marek (2015), Przeźroczystość, Wielka Litera, Warszawa.
Błaszczyk, Włodzimierz (1982), Będzin przez wieki. Dzieje miasta i jego rozwoju urbanistyczno-przestrzennego od średniowiecza do połowy XX wieku na podłożu osadnictwa w starożytności i wczesnym średniowieczu, Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, Poznań.
Böhme Gernot (2002), Relacja człowiek – przyroda na przykładzie miasta, w: tenże, Filozofia i estetyka przyrody w dobie kryzysu środowiska naturalnego, przeł. Jarosław Marecki, Oficyna Naukowa, Warszawa, s. 46–65.
Brzózka Andrzej (1995), Kartki z historii Kłobucka, w: Kartki z historii kłobucka, Towarzystwo Przyjaciół Kłobucka, Kłobuck, s. 5–42.
Burt Jonathan (2006), Szczur, przeł. Andrzej Leśniak, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS, Kraków.
Całbecki Marcin (2018), Monologi w ciemności. Poezja Władysława Sebyły jako świadectwo kryzysu wartości, w: tenże, „Czarna kropla nieskończoności”. Fenomen lęku w poezji Jerzego Lieberta, Władysława Sebyły i Aleksandra Rymkiewicza, Zakład Narodowy im Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 150–247.
Chróścielewska Dorota, Kuncewicz Piotr (1978), Pół wieku, w: Stanisław Ryszard Dobrowolski, Pisma wybrane, t. 1, Utwory poetyckie, Książka i Wiedza, Warszawa, s. 7–28.
Cichla-Czarniawska Elżbieta (2000), Władysław Sebyła. Życie i twórczość, Norbertinum, Lublin.
Douglas Mary (2007), Czystość i zmaza, przeł. Marta Bucholc, wstępem opatrzyła Joanna Tokarska-Bakir, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Dudek Krzysztof, Jerzak Leszek, Tyjanowski Piotr (2016), Zwierzęta konfliktowe w miastach, Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Liga Ochrony Przyrody, Gorzów Wielkopolski.
Ewa Paczoska (2016), Szczurołap po wojnie, w: Władysław Sebyła – głos poety, głos epoki. Relektury, red. Paulina Urbańska, Tomasz Wójcik, Warszawa, s. 27–38.
Frykman Jonas, Löfgren Orvar, Człowiek i przyroda, w: ciż, Narodziny człowieka kulturalnego, przeł. Grzegorz Sokół, Wydawnictwo Marek Derewiecki, Kęty, s. 50–93.
Gawin Magdalena (2003), Rasa i nowoczesność. Historia ruchu eugenicznego (1880–1952), Wydawnictwo Neriton – Instytut Historii PAN, Warszawa.
Gissen David (2009), Subnature. Architecture’s Other Enviroments, Princeton Architecture Press, New York.
Gojawiczyńska Pola (1981), Poza mną i we mnie, w: Z czarnego kraju. Górny Śląsk w reportażu międzywojennym, wyb. i wstępem opatrzył Wojciech Janota, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice, s. 143–147.
Iwaszkiewicz Jarosław (1981), Fotografie ze Śląska, w: Z czarnego kraju. Górny Śląsk w reportażu międzywojennym, wyb. i wstępem opatrzył Wojciech Janota, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice, s. 132–142.
Kaden-Bandrowski Juliusz (1975), Generał Barcz, oprac. Michał Sprusiński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław i in.
Kisiel Joanna (2009), „Przed pustką stygnę w grozie”. O poezji Władysław Sebyły, w: taż, Imiona lęku. Szkice o poetach i wierszach, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Kłak Tadeusz (1984), Pejzaże Władysława Sebyły, w: tenże, Ptak z węgla. Studia i szkice literackie, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice, s. 124–169.
Kopaliński Władysław (2000), Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, Świat Książki, Warszawa.
Kryszak Janusz (1985), Katastrofizm ocalający. Z problematyki poezji tzw. Drugiej Awangardy, Redakcja Wydawnictw Pozaprasowych „Pomorze”, Bydgoszcz.
Kwapisz Anna (2021), Poza kontrolą. Negocjacja z subnaturą, „Prace Kulturoznawcze”, nr 3, s. 147–156. DOI: https://doi.org/10.19195/0860-6668.25.3.10
Lipski Jan Józef (1993), Władysław Sebyła, w: Literatura polska w okresie międzywojennym, t. 4, red. Irena Maciejewska, Jacek Trznadel, Maria Pokrasenowa, Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 87–98.
Mikołajtis Jerzy (1966), Władysław Sebyła, „Komunikaty Naukowe” Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza w Częstochowie, Seria Historycznoliteracka, r. 4, nr 9, s. 1–23.
Miłosz Czesław (1988), Wiersze, t. 2, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Nagy Kelsi, Johnson II Philip David, red. (2013), Trash Animals. How we live with nature’s, filthy, feral, invasive, and unwanted species, przedm. Randy Malamud, University of Minnesota Press, Minneapolis–London.
Nahirny Rafał (2014), Subnatura i miasto. Przyroda poza kontrolą, „Kultura – Historia – Globalizacja”, nr 16, s. 139–149.
Pessel Włodzimierz Karol (2010), Antropologia nieczystości. Studia z kultury sanitarnej Warszawy, Wydawnictwo Trio, Warszawa.
Piotrowiak Jan (2008), „Ciemny nurt mego życia…”. O wyobraźni poetyckiej Władysława Sebyły, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Piotrowiak Miłosz (2017), Za mundurem… Wokół „Junkra” Władysława Sebyły, w: Władysław Sebyła. Lektury, red. Joanna Kisiel, Elżbieta Wróbel, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 277–287.
Pomirowski Leon (1933), Nowa literatura w nowej Polsce, Gebethner i Wolff, Warszawa.
Rosińska Monika, Szydłowska Agata (2020), ZOEpolis, w: ZOEpolis. Budując wspólnotę ludzko-nie-ludzką, red. Małgorzata Gurowska, Monika Rosińska, Agata Szydłowska, Fundacja Bęc Zmiana, Warszawa, s. 13–31.
Rybicka Elżbieta (2018), Biopolis – przyroda i miasto, „Teksty Drugie”, nr 2, s. 57–74. DOI: https://doi.org/10.18318/td.2018.2.4
Rymkiewicz, Jarosław Marek (1975), Kwadryga, w: Literatura polska 1918–1975, t. 1, 1918–1932, red. Alina Brodzka, Helena Zaworska, Stefan Żółkiewski, „Wiedza Powszechna”, Warszawa, s. 438–451.
Schilthuizen Menno (2019), Ewolucja w miejskiej dżungli. Jak zwierzęta i rośliny dostosowują się do życia wśród nas, przeł. Jerzy Wołk-Łaniewski, Wydawnictwo JK, Łódź.
Sebyła Władysław (2021), Wiersze zebrane, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Sebyłowa Sabina (1960), Okładka z pegazem, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Szawerna-Dyrszka Anna (2017), „Młyny. Sonata nieludzka”. Poemat paraboliczny, w: Władysław Sebyła. Lektury, red. Joanna Kisiel, Elżbieta Wróbel, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 157–169.
Węgrzyniak Anna (2017), Zwierzęta Sebyły, w: Władysław Sebyła. Lektury, red. Joanna Kisiel, Elżbieta Wróbel, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 111–125.
Lizenz
Copyright (c) 2024 Magdalena Kokoszka

Dieses Werk steht unter der Lizenz Creative Commons Namensnennung - Keine Bearbeitungen 4.0 International.
Utwory opublikowane w czasopiśmie „Porównania”, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu są udostępniane na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe (CC BY-ND 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
-
uznania autorstwa — czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
-
bez utworów zależnych — remiksując, przetwarzając lub tworząc na podstawie utworu, nie wolno rozpowszechniać zmodyfikowanych treści.
-
brak dodatkowych ograniczeń — nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczają innych w korzystaniu z utworu na warunkach określonych w licencji.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowa (PL) agreement (EN)
Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license