Abstract
The article is devoted to Józef Wittlin’s essay Sorrow and Grandeur of Exile (English 1957, Polish 1959). It presents the history behind the creation of the text and, based on archival materials and letters, indicates how Wittlin’s approach to the problem of exile and exile literature evolved over several years. The analysis of the essay focuses on one of its important threads of thought – the dialogue with Emil Cioran’s Advantages of Exile (French 1952, Polish 1952). Wittlin’s reading of Cioran’s essay was an important moment for the crystallization of Wittlin’s position on the problem of emigration. The author concludes that both writers had in common the understanding of human existence as emigration (exile) and this metaphor plays an important role in their work. However, they interpret it differently from each other: Cioran in a pessimistic way, while Wittlin in religious categories.
References
N – Wittlin Józef, [Notatki i materiały do szkiców literackich i odczytów], Muzeum Literatury w Warszawie, sygn. 951.
P – Wittlin Józef, [Publicystyka], t. 1, Muzeum Literatury w Warszawie, sygn. 950.
RE – Wittlin Józef, Raptus Europae, Cyfrowe Archiwum Józefa Wittlina – Biblioteka Uniwersytetu Rzeszowskiego, sygn. 1.1.1.4.
[b.a.] (1953), Notatki wydawnicze [dot. dzieła: Emil Cioran, Syllogismes de l’amertume], „Kultura”, nr 4, s. 138.
Cioran Emil (1952a), Dogodności i niedogodności wygnania, [przeł. Witold Gombrowicz], „Kultura”, nr 6, s. 3–6.
Cioran Emil (1952b), Avantages et inconvénients de l’exil, „La Table Ronde”, nr 4, s. 136–139.
Cioran Emil (1956), La tentation d’exister, Gallimard, Paris.
Cioran Emil (2016), Pokusa istnienia, przeł. Krzysztof Jarosz, Aletheia, Warszawa.
Giedroyc Jerzy, Wittlin Józef (2017), Listy 1947–1976, oprac., wstęp i przypisy Rafał Habielski, Paweł Kądziela, Towarzystwo „Więź”, Warszawa.
Gombrowicz Witold (1952), Komentarz, „Kultura”, nr 6, s. 6–9.
Hostowiec Paweł [Stempowski Jerzy] (1957), „Odyseja” w nowym tłumaczeniu Wittlina, „Kultura”, nr 11, s. 139–142.
Indeks autorów i tematów rocznika „Kultury” za rok 1952 (1953) „Kultura”, nr 1, s. 149–158.
Stempowski Jerzy (1954), Notatnik niespiesznego przechodnia, „Kultura”, nr 5, s. 7–8.
Ursyn Józef (1950), O powszechności w cierpieniu [dot. dzieła: Emil Cioran, Précis de décomposition], „Kultura”, nr 9, s. 142–146.
Wittlin Joseph (1957), Sorrow and Grandeur of Exile, „Polish Review”, nr 2–3, s. 99–111.
Wittlin Joseph (1961), Sorrow and Grandeur in Exile, „P.E.N. in Exile – Center for Writers in Exile – American Branch”, nr 2–3, s. 1–3.
Wittlin Józef (1959), Blaski i nędze wygnania, „Kultura”, nr 9, s. 3–15.
Wittlin Józef (1981), Poezje, wstęp Julian Rogoziński, PIW, Warszawa.
Wittlin Józef (2021), Orfeusz w piekle XX wieku, t. 1, oprac. Katarzyna Szewczyk-Haake, Instytut Literatury, Kraków. DOI: https://doi.org/10.55159/9788366765504
Beji Jihène (2019), Cioran et l’expérience de l’exil, „Alkemie. Revue Semestrielle de Littérature et Philosophie”, nr 24: L’exil, s. 131–143.
Hajduk Jacek (2023), Józef Wittlin w Ameryce. Klasycznie obcy, Towarzystwo „Więź”, Warszawa.
Hochman Nicolás (2011), Conflictos y posibilidades de los escritores en el exilio. La discusión entre Émile Cioran y Witold Gombrowicz, „Anagramas”, nr 19, s. 119–128. DOI: https://doi.org/10.22395/angr.v10n19a7
Kania Ireneusz (2001), Nihilista pielgrzymujący, w: tegoż, Ścieżka nocy, wybór i oprac. Łukasz Tischner, Znak, Kraków, s. 182–210.
Koźmiński Leszek Maciej (1995), Wstęp, w: Samotność słowa. Z listów do Wacława Iwaniuka. Józef Wittlin, Kazimierz Wierzyński, Aleksander Janta-Połczyński, Stowarzyszenie Literackie „Kresy”, Lublin, s. 5–9.
Ligęza Wojciech (2001), Jaśniejsze strony katastrofy. Szkice o twórczości poetów emigracyjnych, Universitas, Kraków.
Maitland Sara (2010), Never Enough Silence, w: Spiritual Identities. Literature and the Post-Secular Imagination, red. Jo Carruthers, Andrew Tate, Peter Lang, Bern, s. 9–27.
Moczkodan Rafał (2020), Uchwały Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie – stosunek emigracji do kraju, Wydawnictwo PTPN, Poznań.
Popescu Iulian (1993), Cioran ou la tentation de l’achronie, „Euresis. Cahiers Roumains d’Études Littéraires”, nr 1–2, s. 114–118.
Quinney Anne (2012), Emile Cioran and the Politics of Exile, w: Paris–Bucharest, Bucharest–Paris. Francophone Writers from Romania, red. Anne Quinney, Brill, Amsterdam, s. 253–281. DOI: https://doi.org/10.1163/9789401207379_013
Supruniuk Mirosław (2009), Literatura wielu emigracji – wstęp, „Archiwum Emigracji. Studia – szkice – dokumenty”, z. 1, s. 7–10. DOI: https://doi.org/10.12775/AE.2009.001
Szewczyk-Haake Katarzyna (2017), Nowoczesna literatura etyczna. Wokół twórczości Józefa Wittlina i Pära Lagerkvista, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Tabori Paul (1972), The Anatomy of Exile. A Semantic and Historical Study, Harrap, London.
Taylor-Terlecka Nina (2022), „Ja, Józef Wittlin, z pokolenia Judy” – Józef Wittlin i świat kultury żydowskiej, w: tejże, Mała Wittliniada. Epizody, przyjaciele, okolica, Arcana, Kraków, s. 67–94.
Wyskiel Wojciech (1993), Kręgi wygnania. Jan Lechoń na obczyźnie, Wydawnictwo UJ, Kraków.
License
Copyright (c) 2025 Katarzyna Szewczyk-Haake
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Utwory opublikowane w czasopiśmie „Porównania”, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu są udostępniane na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe (CC BY-ND 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
-
uznania autorstwa — czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
-
bez utworów zależnych — remiksując, przetwarzając lub tworząc na podstawie utworu, nie wolno rozpowszechniać zmodyfikowanych treści.
-
brak dodatkowych ograniczeń — nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczają innych w korzystaniu z utworu na warunkach określonych w licencji.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowa (PL) agreement (EN)
Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license