Keywords
cultural heritage
museum
open-air museum
ethnographical narrative
How to Cite
Abstract
The article presents the cultural heritage related to the centuries-old presence of settlers called Olenders – peasants from Flanders and Friesland, or pacifist Mennonites, who, in the 16th century, began to settle in the territories of what then was the Polish-Lithuanian Commonwealth. An analysis of contemporary practices of Olender heritage not only provides a glimpse into the recent changes in the understanding of cultural heritage itself, but also identifies opportunities for transdisciplinary research combining ethnography, museology and literary studies. Accordingly, the article also proposes an analysis of the literature on Olenders/Mennonites as an open-air museum narrative.
References
085: Wielkie czytanie Kolberga – czytała Maria Flinik Huryn z Bydgoszczy (2021), https://tinyurl.com/4uhdvuyc [dostęp: 1.05.2025].
Dom kujawski, https://radduet.com/kategoria/dom-kujawski/1/full [dostęp: 10.05.2025].
Dzieła wszystkie (dostęp 2025), http://oskarkolberg.pl/pl-pl/page/64 [dostęp: 1.05.2025].
Huelle Paweł (2008), Mimesis, w: tegoż, Opowieści chodnego morza, Znak, Kraków, s. 28–49.
Huelle Paweł, Stół (2007), w: tegoż, Opowiadania na czas przeprowadzki, Znak, Kraków, s. 5–29.
Kasperek Andrzej (2010a), Ekipa Antygona (II), w: tegoż, Back in the DDR i inne opowiadania, słowo/obraz terytoria, Gdańsk, s. 79–89.
Kasperek Andrzej (2010b), Sianokosy u Schopenhauerów, w: tegoż, Back in the DDR i inne opowiadania, słowo/obraz terytoria, Gdańsk, s. 65–77.
Kolberg Oskar (1963), W. Ks. Poznańskie, cz. 1, w: tegoż, Dzieła wszystkie, t. 9, Wrocław–Poznań. Dostępny on-line: https://tinyurl.com/45etvu8r [dostęp: 1.04.2025].
Kolberg Oskar (1965), Pomorze, cz. 1: Lud na nizinach, w: tegoż, Dzieła wszystkie, t. 39, Wrocław–Poznań. Dostępny on-line https://tinyurl.com/mr49kjez [dostęp: 1.05.2025].
Linde Samuel (1808), Słownik języka polskiego, t. 1, cz. 2: G–L, nakładem autora, Warszawa. Dostępny on-line: https://tinyurl.com/4v4z5x68 [dostęp: 1.04.2025].
Pol Wincenty (1989), Na lodach, na wyspie, na groblach. Trzy obrazki znad Bałtyku, oprac. i wstęp Józef Bachórz, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk.
Polska Kronika Filmowa (1948), odc. 30, https://tinyurl.com/ymzycmfk [dostęp: 1.05.2025].
Wielkie Czytanie Kolberga – zaproszenie (2021), https://tinyurl.com/yz7ksum3 [dostęp 10.05.2025].
Wierzbowa architektura (dostęp 2025), https://wierzbowaarchitektura.pl/ [dostęp: 1.05.2025].
Ashwort Gregory (2015), Planowanie dziedzictwa, przekł. Marta Duda-Gryc, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków.
Baranowski Ignacy Tadeusz (1915), Wsie holenderskie na ziemiach polskich, „Przegląd Historyczny”, z. 1, s. 64–82.
Bem Kazimierz (2013), Wilki i łagodne jagniątka Chrystusa. Powstanie, rozwój i rola Holenderskiego Kościoła Reformowanego w XVI i XVII wieku, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa.
Borowski Andrzej (2007), Iter Polono-Belgo-Ollandicum. Cultural and Literary Relationships Between the Commonwealth of Poland and the Netherlands in the 16th and 17th Centuries, Księgarnia Akademicka, Kraków.
Brzezińska Anna Weronika i in. (2023), Wyprawy z Etnoekipą. Poznaj dawną wieś, t. 4: Ładnie i paradnie – w co się ubrać?, Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi, Warszawa.
Brzezińska Anna Weronika, Poczobut Joanna, red. (2010), Zachować podcień. Zapisane w krajobrazie i pamięci, Wydawnictwo Jasne, Gdańsk–Pruszcz Gdański.
Bukowiecki Łukasz (2015), Czas przeszły zatrzymany. Kulturowa historia skansenów w Szwecji i w Polsce, Campidoglio, Warszawa.
Burszta Wojciech (1978), Z problemów ratowania kultury jamneńskiej, Muzeum Okręgowe w Koszalinie, Koszalin.
Burszta Wojciech (2004), Różnorodność i tożsamość. Antropologia jako kulturowa refleksyjność, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Czapliński Przemysław (2005), Wyzwania polskiej prozy lat dziewięćdziesiątych, https://tinyurl.com/czaplinski-wyzwania [dostęp: 1.04.2025].
Czapliński Przemysław (2017), Sploty, „Teksty Drugie”, nr 1, s. 9–17. DOI: https://doi.org/10.18318/td.2017.1.1
Czapliński Przemysław (2024), Rozbieżne emancypacje. Przewodnik po prozie 1976–2020, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Dąbrowski Mieczysław (2001), Swój/Obcy/Inny. Z problemów interferencji i komunikacji międzykulturowej, Świat Literacki, Izabelin.
DeSilvey Caitlin (2017), Curated Decay. Heritage Beyond Saving, University of Minnesota Press, Minneapolis–London.
Domańska Ewa (2013), Humanistyka ekologiczna, „Teksty Drugie”, nr 1–2, s. 13–32.
Domańska Ewa (2015), Humanistyka ratownicza, „Teksty Drugie”, nr 5, s. 12–26. DOI: https://doi.org/10.18318/td.2024.6.2
Folga-Januszewska Dorota (2015), Muzeum. Fenomeny i problemy, Universitas, Kraków. DOI: https://doi.org/10.5604/04641086.1150136
Folga-Januszewska Dorota (2022), Emocjoneum. Muzeum jako instytucja emocji, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, Warszawa.
Frączek Aleksandra (dostęp 2025), Czerwona pszenica i wyjątkowe spotkanie w Olenderskim Parku Etnograficznym, https://tinyurl.com/39hxe447 [dostęp: 1.04.2025].
Galusek Łukasz, Jagodzińska Katarzyna (2014), Dziedzictwo, w: Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, red. Magdalena Saryusz-Wolska, Robert Traba, Joanna Kalicka, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa, s. 106–111. Dostępny on-line: http://www.cbh.pan.pl/pl/dziedzictwo [dostęp: 1.04.2025].
Janicki Kamil (2021), Pańszczyzna. Prawdziwa historia polskiego niewolnictwa, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Kielak Dorota, Małgorzata Wrześniak, red. (2016), Muzeum w literaturze polskiego modernizmu. Antologia, Universitas, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, Kraków.
Kizik Edmund (2010), Mennonici, w: Pod wspólnym niebem. Rzeczpospolita wielu narodów, wyznań i kultur (XVI–XVIII w.), red. Michał Kopczyński, Wojciech Tygielski, Bellona, Warszawa.
Kledzik Emilia (2023), Perspektywa poety. Cyganologia Jerzego Ficowskiego, Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Poznań.
Klekot Ewa (2021), Kłopoty ze sztuką ludową. Gust, ideologie, nowoczesność, słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Kossert Andreas (2024), Exodus. Historia ludzkości, przeł. Magdalena Izabella Sacha, Stowarzyszenie Wspólnota Kulturowa „Borussia”, Olsztyn.
Kowalski Krzysztof (2017), Od zabytku do dyskursu. O kilku źródłach współczesnej definicji dziedzictwa, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Etnograficzne”, z. 1, s. 1–14.
Król Tymoteusz (2021), Ynzer łidła – nasze pieśni. Wilamowskojęzyczne piosenki, kołysanki i wyliczanki, Wydawnictwo UW, Warszawa. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323555360
Kruczek Zygmunt, Karolina Nowak, oprac. (2023), Frekwencja w atrakcjach turystycznych w 2022 roku, Polska Organizacja Turystyczna, Kraków–Warszawa.
Kuciel-Frydryszak Joanna (2023), Chłopki. Opowieść o naszych babkach, Marginesy, Warszawa.
Kuligowski Waldemar (2007), Antropologia współczesności. Wiele światów, jedno miejsce, Universitas, Kraków.
Legierska Anna (2014), Polska moda ludowa. Idzie o radość!, https://tinyurl.com/3emw3b3z [dostęp: 1.04.2025].
Leszczyński Adam (2020), Ludowa historia Polski, W.A.B., Warszawa.
Lica-Kaczan Magdalena (2016), Terpa, drepa, kępa… (Re)konstrukcja kultury Olendrów. Antropologiczna analiza pamięci, w: Swoi i obcy na Mazowszu Północnym w minionym tysiącleciu, red. Adam Koseski, Radosław Lolo, Janusz Szczepański, Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora, Pułtusk, s. 167–188.
Lipok-Bierwiaczonek Maria (2002), Wilamowice. Mit flamandzki, stereotypy i rzeczywistość kulturowa, „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”, nr 6, s. 175–188.
Łaszkiewicz Monika Anna (2021), Stereotypy etniczne w polskiej kulturze ludowej, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
Macdonald Sharon (2021), Krainy pamięci. O dziedzictwie i tożsamości we współczesnej Europie, przekł. i kom. Robert Kusek, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków.
Marcysiak Tomasz (2019), Kosznajderia – przerwana tożsamość, w: 300 lat Bambrów w Poznaniu. Wkład małych wspólnot migracyjnych w dziedzictwo kulturowe Polski, red. Anna Weronika Brzezińska, Agnieszka Szczepaniak-Kroll, Anna Szymoszyn, Wydawnictwo Miejskie Posnania, s. 88–114.
Mikołajczak Małgorzata, Sawicka-Mierzyńska Katarzyna, Zawadzka Danuta, red. (2016), Region a tożsamości transgraniczne. Literatura. Miejsca. Translokacje, Universitas, Kraków.
Miodunka Piotr (2024), Chłopi południowej Małopolski wobec kryzysów żywnościowych od XVII do poł. XIX wieku, Universitas, Kraków.
Nycz Ryszard (2017), Kultura jako czasownik. Sondowanie nowej humanistyki, IBL PAN, Warszawa. DOI: https://doi.org/10.4000/books.iblpan.1656
Odoj Grzegorz (2012), Dziedzictwo kulturowe jako kluczowe pojęcie edukacji regionalnej. Rozważania terminologiczne, w: Dziedzictwo kulturowe „nadbagażem” codzienności?, red. Halina Rusek, Kinga Czerwińska, Katarzyna Marcol, Wydawnictwo UŚ, Katowice, s. 44–55.
Paprot-Wielopolska Aleksandra (2018), Żuławy i Powiśle. Kreowanie tożsamości lokalnych i regionalnych po 1989 roku, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Pobłocki Kacper (2021), Chamstwo, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Posern-Zieliński Andrzej (2016), Tożsamość zagrożona i odbudowana. Specyfika małych grup etnokulturowych, w: 300 lat Bambrów w Poznaniu. Wkład małych wspólnot migracyjnych w dziedzictwo kulturowe Polski, red. Anna Weronika Brzezińska, Agnieszka Szczepaniak-Kroll, Anna Szymoszyn, Wydawnictwo Miejskie Posnania, Poznań, s. 15–41.
Prokop-Janiec Eugenia (2019), Literatura & etnologia, Wydawnictwo UJ, Kraków.
Prokop-Janiec Eugenia (2023), Multilingual turn a współczesna literatura polska, „Teksty Drugie”, nr 3, s. 60–77. DOI: https://doi.org/10.18318/td.2023.3.5
Przewoźny Witold, red. (2006), Olędry. Przestrzenie obok nas, Muzeum Narodowe w Poznaniu, 2006.
Purchla Jacek (2012), Naród – dziedzictwo – pamięć, „Zagadnienia Sądownictwa Konstytucyjnego”, nr 2, s. 59–68.
Purchla Jacek (2014), Dziedzictwo kulturowe a kapitał społeczny, w: Dlaczego i jak w nowoczesny sposób chronić dziedzictwo kulturowe. Materiały pokonferencyjne. Konferencja zorganizowana przez Polski Komitet do spraw UNESCO w Warszawie 25 lutego 2013 roku, red. Andrzej Rottermund, Polski Komitet do spraw UNESCO, Warszawa s. 21–30.
Purchla Jacek, red. (1996), The Historical Metropolis. A Hidden Potential, International Cultural Centre, Kraków.
Rauszer Michał (2020), Bękarty pańszczyzny. Historia buntów chłopskich, RM, Kraków.
Rohrscheidt Armin Mikos von (2021), Interpretacja dziedzictwa w turystyce kulturowej. Konteksty, podmioty, zarządzenie, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznańskie Centrum Dziedzictwa, Poznań.
Sawicka-Mierzyńska Katarzyna (2025): O podlasko-(post)ludowym usytuowaniu badawczym. Czy „brzydkie uczucia” osób z awansu społecznego mogą zmienić szkolnictwo wyższe w Polsce?, w: Usytuowania. Praktyki autorefleksji w XX- i XXI-wiecznym dyskursie humanistycznym w kontekście badań postzależnościowych, red. Emilia Kledzik, Małgorzata Zduniak, Universitas, Kraków, s. 13–28.
Siewior Kinga (2018), Wielkie poruszenie. Pojałtańskie narracje migracyjne w kulturze polskiej, IBL PAN, Warszawa. DOI: https://doi.org/10.4000/books.iblpan.4493
Smith Laurajane (2006), Uses of Heritage, Routledge, London–New York. DOI: https://doi.org/10.4324/9780203602263
Stobiecka Monika (2024), Awangardowe teorie czy prawdopodobne scenariusze? Muzea w świetle krytycznych studiów nad dziedzictwem, „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa”, nr 3, s. 31–37. DOI: https://doi.org/10.36744/k.3267
Stobiecka Monika, red. (2023), Krytyczne studia nad dziedzictwem. Pojęcia, metody, teorie i perspektywy, Wydawnictwo UW, Warszawa. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323558637
Szacki Jerzy (2011), Tradycja, Wydawnictwo UW, Warszawa.
Śniedziewska Magdalena (2014), Siedemnastowieczne malarstwo holenderskie w literaturze polskiej po 1918 roku, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń. DOI: https://doi.org/10.12775/978-83-231-5684-0
Święch Jerzy (2017), Wkład etnograficznego muzealnictwa na wolnym powietrzu w Polsce w europejski dorobek tego typu placówek ochrony dziedzictwa kulturowego, „Zbiór Wiadomości do Antropologii Muzealnej”, nr 4, s. 145–158.
Targowski Michał (2012), Wilkierz Wielkiej Nieszawki z 1771 roku, „Rocznik Toruński”, nr 39, s. 147–160.
Targowski Michał (2013b), Samorząd wiejski w osadach olęderskich w Dolinie Dolnej Wisły w przepisach wilkierzy z XVII i XVIII wieku. Organizacja, kompetencje, zasady funkcjonowania, „Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym”, nr 2, s. 169–190. DOI: https://doi.org/10.12775/KLIO.2013.020
Targowski Michał (2016), Osadnictwo olęderskie w Polsce – jego specyfika i rozwój, w: Olędrzy – osadnicy znad Wisły. Sąsiedzi bliscy i obcy, red. Andrzej Pabian, Michał Targowski, Fundacja Ośrodek Inicjatyw Społecznych ANRO, Toruń, s. 11–26.
Targowski Michał (2021), Wilkierz wsi Konarzyn z 1662 roku. Zapomniane źródło do badań nad historią olędrów z Dolnej Grupy, „Rocznik Grudziądzki”, nr 29, s. 207–219.
Targowski Michał, oprac. i przeł. (2013a), Wilkierz wsi Kosowo i Chrystkowo pierwszej połowy XVIII wieku, Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły, Gruczno.
Tišliar Pavol i in. (2025), Specificities of the Presentation of Open-Air Museums in Selected Countries of Central and Eastern Europe, „Muzeológia a Kultúrne Dedičstvo”, nr 1, s. 47–66. DOI: https://doi.org/10.46284/mkd.2025.13.1.3
Tunbridge John (2018), Zmiana warty. Dziedzictwo na przełomie XX i XXI w., przeł. Aleksandra Kamińska, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków.
Tunbrige John E., Ashwort Gregory (1996), Dissonant Heritage. The Management of the Past as a Resource in Conflict, J. Wiley, Chichester–New York.
Wicherkiewicz Tomasz (2003), The Making of a Language. The Case of the Idiom of Wilamowice, Southern Poland, de Gruyter, Berlin–New York. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110905403
Woźniak Krzysztof Paweł (2013), Niemieckie osadnictwo wiejskie między Prosną a Pilicą i Wisłą od lat 70. XVIII wieku do 1866 roku, Wydawnictwo UŁ, Łódź. DOI: https://doi.org/10.18778/7525-960-5
Zduniak Małgorzata (w druku), Olender Intensification. The Heritage of Settlers from the Former Netherlands in Poland as a Contemporary Scientific and Cultural Practice.
Zduniak-Wiktorowicz Małgorzata (2023) „Bobry Pana Boga”. Dyskurs olenderski jako przykład odtwarzania/stwarzania dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego w Polsce ostatnich lat, w: Środowiska industrialne, postindustrialne zależności (w literaturze i kulturze polskiej od XIX do XXI wieku), red. Lucyna Sadzikowska, Marta Tomczok, Paweł Tomczok, Universitas, Kraków, s. 177–199.
License
Copyright (c) 2025 Małgorzata Zduniak-Wiktorowicz
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Utwory opublikowane w czasopiśmie „Porównania”, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu są udostępniane na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe (CC BY-ND 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
-
uznania autorstwa — czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
-
bez utworów zależnych — remiksując, przetwarzając lub tworząc na podstawie utworu, nie wolno rozpowszechniać zmodyfikowanych treści.
-
brak dodatkowych ograniczeń — nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczają innych w korzystaniu z utworu na warunkach określonych w licencji.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowa (PL) agreement (EN)
Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license