Klíčová slova
Ryszard Wojnakowski
przekład liryki
performatywność
iterabilność
widzialność tłumacza
Jak citovat
Abstrakt
Artykuł omawia niektóre polskie przekłady tekstów lirycznych austriackiej poetki Friederike Mayröcker autorstwa Ryszarda Wojnakowskiego w perspektywy koncepcji performatywności, począwszy od J. L. Austina do poststrukturalistycznych rewizji. Zostaje tu ukazany performatywny charakter poezji Mayröcker, polegający na teatralizacji tekstów, dokonujących się w nich zrytualizowanych aktów mowy, które mają charakter auto-referencyjny i podkreślają zdarzeniowość wierszy, oraz na uwalnianiu mechanizmów iteracji. W świetle performatyki przekład jawi się jako performatywna re-inscenizacja i re-cytacja znaczeń zawartych w oryginale, oraz jako podejmowanie gry znaczeń, toczącej się w poezji Mayröcker. Przekład jest pojmowany jako twórcze działanie, które uwypukla rolę tłumacza. Performatywne spojrzenie na proces translacyjny przeciwdziała zatem ‘niewidzialności’ tłumacza (Venuti).
Reference
Austin, John L. Mówienie i poznawanie. Przeł. Bohdan Chwedeńczuk. Warszawa: PWN, 1993.
Bachmann-Medick, Doris. Cultural Turns. New Orientations in the Study of Culture. Przeł. Adam Blauhut. Berlin: De Gruyter, 2016.
Balcerzan, Edward. „Metafory, które «wiedzą», czym jest tłumaczenie”. Teksty Drugie 5 (2005). S. 41-52.
Benshalom, Yotam. Performing translation: theatrical theory and its relevance to textual transfer. Warwick: University of Warwick, 2012.
Bermann, Sandra. “Performing Translation”. A Companion to Translation Studies. Red. S. Bermann, C. Porter. Chichester: Wiley Blackwell, 2014. S. 285-297.
Brzostowska-Tereszkiewicz, Tamara. „Przekład jako metonimia”. Między oryginałem a przekładem 18.1 (2012). S. 59-73.
Butler, Judith. Excitable speech. A Politics of the Performatives. New York, London: Routledge, 1997.
Butler, Judith. “Performative Akte und Geschlechterkonstitution. Phänomenologie und feministische Theorie”. Performanz. Zwischen Sprachphilosophie und Kulturwissenschaften. Red. U. Wirth. Frankfurt a. M.: Suhrkamp Verlag, 2002. S. 301-321.
Cheetham, Dominic. “Literary translation and conceptual metaphors: From movement to performance”. Translation Studies 9.3 (2016). S. 1-15.
Derrida, Jacques. “Signature événement contexte”. Marges de la philosophie. Paris: Les Editions des Minuit, 1972. S. 365-393.
Fischer-Lichte, Erika. Theater als Modell für eine performative Kultur: Zum ‘performative turn’ in der europäischen Kultur des 20. Jahrhunderts. Saarbrücken: Universität des Saarlandes, 2000.
Fischer-Lichte, Erika. “Sonderforschungsbereich Kulturen des Performativen”. 2010. Web. 12.04.2019. <http://www.sfb-performativ.de/seiten/frame_gesa.htm>
Gentzler Edwin, Tymoczko Maria. “Introduction”. Translation and Power. Red. E. Gentzler, M. Tymoczko. Amherst, Boston: University of Massachusetts Press, 2002. S. xi–xxviii.
Hermans, Theo. “Metaphor and image in the discourse on translation: A historical survey”. Übersetzung. Translation. Traduction. Ein internationales Handbuch zur Übersetzungsforschung. Red. H. Kittel et al. T. 1. Berlin: De Gruyter, 2004. S. 118-128.
Jirku Brigitte, van Lawick Heike. “Translation und Translationswissenschaft in performativem Licht”. Übersetzen als Performanz. Red. H. van Lawick, B. Jirku. Wien: LIT, 2012. S. 7-33.
Kopacki, Andrzej. „…skoro kamień jest. Przekłady wybrane Paula Celana”. Spod oka. Warszawa: Wydawnictwo Polsko-Niemieckie, 2002. S. 159-177.
Kopacki, Andrzej. „Przekład jako byt sceniczny (w pięciu punktach)”. Literatura na Świecie 11-12 (2008). S. 397-401.
Kopacki, Andrzej. „Mała encyklopedia wady”. Literatura na Świecie 11-12 (2013). S. 409-418.
Lakoff George, Johnson Mark. Metaphors We Live By. Chicago: University of Chicago Press, 1980.
Krajewska, Anna. „Dyskurs performatywny w literaturoznawstwie”. Przestrzenie Teorii 9 (2008). S. 143-162.
Mayröcker. Friederike. Mein Arbeitstirol. Gedichte 1996-2001. Frankfurt a. M.: Suhrkamp, 2003.
Mayröcker, Friederike. Zielony Montaż / Grüne Montage. Wybrał i przełożył Ryszard Wojnakowski. Słowo wstępne K. Kastberger. Kraków: Wydawnictwo Antykwa, 2003.
Mayröcker, Friederike. Gesammelte Gedichte 1939-2003. Hrsg. von Marcel Beyer. Frankfurt a.M.: Suhrkamp, 2004.
Neumann, Gerhard. “Einleitung”. Szenografien. Theatralität als Kategorie der Literaturwissenschaft. Red. G. Neumann, C. Pross, G. Wildgruber. Freiburg: Rombach Verlag, 2000. S. 11-32.
O’Thomas, Mark. “Translation, Theatre Practice, and the Jazz Metaphor”. Journal of Adaptation in Film & Performance 6.1 (2013). S. 55-64.
Prunč, Erich. Entwicklungslinien der Translationswissenschaft. Von den Asymmetrien der Sprachen zu den Asymmetrien der Macht. Berlin: Frank & Timme, 2007.
Reiß, Katharina. “Adäquatheit und Äquivalenz”. Die Theorie des Übersetzens und ihr Aufschlußwert für die Übersetzungs- und Dolmetschdidaktik. Tübingen: Narr, 1984. S. 80-89.
Robinson, Douglas. The Translator’s Turn. Baltimore, London: The Johns Hopkins University Press, 1991.
Robinson, Douglas. Performance Linguistics. Speaking and Translating as Doing Things With Words. New York: Routledge, 2003.
Schippel, Larissa. “Vom Mehrwert des Dritten – oder: Der sichtbare Übersetzer”. Translation zwischen Text und Welt – Translationswissenschaft als historische Disziplin zwischen Moderne und Zukunft. Red. H. Kalverkämper, L. Schippel. Berlin: Frank & Timme: 2009. S. 195-210.
Sommerfeld, Beate. “‘Ich denke in langsamen Blitzen‘ – Lyrikübersetzung als emergenter Vorgang am Beispiel des Gedichts 5. Brandenburgisches Konzert
von Friederike Mayröcker und seiner polnischen Übersetzung von Ryszard Wojnakowski”. Transgressionen im Spiegel der Übersetzung. Festschrift zum
Geburtstag von Prof. Maria Krysztofiak-Kaszyńska. Red. B. Sommerfeld et al. Frankfurt a. M.: Peter Lang, 2016. S. 187-200.
Sommerfeld, Beate. “‘Wissende Metaphern‘ als Diskurs und Handlungsrahmen der Übersetzung. Der polnische Literaturübersetzer und Essayist Andrzej
Kopacki”. Literaturübersetzen als Reflexion und Praxis. Red. V. E. Gerling, B. S. Lopéz. Tübingen: Narr, 2018. S. 99-113.
Strohmaier, Alexandra. “Prosa und / als Performanz. Zur performativen Ästhetik Friederike Mayröckers”. Buchstabendelirien. Zur Literatur Friederike Mayröckers. Red. A. Strohmaier. Bielefeld: Aistheisis, 2009. S. 121-140.
Venuti, Lawrence. The Translator’s invisibility. A History of Translation. Wyd. 2. London, New York: Routledge, 1995.
Vermeer, Hans J. Ausgewählte Vorträge zur Translation und anderen Themen – Selected Papers on Translation and other Subjects. Berlin: Frank & Timme, 2007.
Wechsler, Robert. Performing without a Stage. The Art of Literary Translation. North Haven CT: Catbird Press, 1998.
Wirth, Uwe. “Der Performanzbegriff im Spannungsfeld von Illokution, Iteration und Indexikalität” Performanz. Zwischen Sprachphilosophie und Kulturwissenschaften. Red. U. Wirth. Frankfurt a.M.: Suhrkamp, 2002. S. 9-60.
Wolf, Michaela. “Introduction”. Constructing a Sociology of Translation. Red. M. Wolf, A. Fukari. Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins, 2007. S. 1-38.
Wolf, Michaela: “A ‘Performative Turn’ in Translation Studies? Reflections from a sociological perspective”. TranscUlturAl 9.1 (2017). S. 27-44. Web. 09.09.2019. <https://tinyurl.com/ych3z5jm>
Licence
Utwory opublikowane w czasopiśmie „Porównania”, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu są udostępniane na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe (CC BY-ND 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
-
uznania autorstwa — czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
-
bez utworów zależnych — remiksując, przetwarzając lub tworząc na podstawie utworu, nie wolno rozpowszechniać zmodyfikowanych treści.
-
brak dodatkowych ograniczeń — nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczają innych w korzystaniu z utworu na warunkach określonych w licencji.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowa (PL) agreement (EN)
Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license