Klíčová slova
bracia Grimmowie
kultura popularna
Królewna Śnieżka
mem
wampir
Jak citovat
Abstrakt
Jako mem – kulturowy replikator – baśń o Śnieżce ma wysoki potencjał wirusowy w rozumieniu Jacka Zipesa. Badania prowadzone nad tym tekstem kultury wykazały obecność kilkuset jego wersji na kilku kontynentach, przy czym najbardziej znany wariant literacki to ten Grimmowski. W artykule koncentrujemy się na analizie porównawczej wampirycznych wcieleń Śnieżki w trzech utworach literackich: opowiadaniach Snow, Glass, Apples (Szkło, śnieg i jabłka) Neila Gaimana (1994) i Red as Blood (Czerwona jak krew) Tanith Lee (1983) oraz powieści Blood and Snow (Krew i śnieg) Rashelle Workman (2012). Wykazują one wyraźne powinowactwa z wariantem Grimmowskim: czy to na poziomie implicytnym, poprzez wykorzystanie skanonizowanych przez tę wersję składników fabularnych, estetycznych itp., czy to eksplicytnym, poprzez bezpośrednie wskazówki paratekstualne i metafikcjonalne. Podejmujemy zatem próbę uzupełnienia stanu badań nad popkulturowymi wizerunkami wampira, a jednocześnie – wpisania się w nurt rozwijających się w naszym kraju studiów grimmologicznych.
Reference
Afeltowicz Łukasz, Wróblewski Michał (2018), Epidemie, nowoczesność i apokalipsa zombie. Motyw chorób zakaźnych w kulturze popularnej jako wyraz lęków społecznych, „Kultura Współczesna”, nr 2(101), s. 89–100.
Baranowski Bohdan (1981). W kręgu upiorów i wilkołaków, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź.
Bednarek Magdalena (2017). Władca baśni. Wokół polskiej recepcji „Cudownego i pożytecznego” Bruna Bettelheima, „Porównania”, t. 20, s. 199–218. DOI: https://doi.org/10.14746/p.2017.20.12796
Bednarek Magdalena (2021). „Kopciuszki” dla młodzieży. O rewritingach motywu ATU 510A w literaturze young adult, „Dzieciństwo. Literatura i Kultura”, t. 3, nr 2, s. 11–34. DOI: https://doi.org/10.32798/dlk.840
Bettelheim Bruno (2010). Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, przeł. Danuta Danek, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa.
Darska Bernadetta (2016), Od potwora do wymarzonego kochanka. O zmieniającym się kulturowym wizerunku wampira, „Media – Kultura – Komunikacja Społeczna”, t. 12, nr 1, s. 93–102. DOI: https://doi.org/10.31648/mkks.3035
Dunin-Karwicka Teresa (2012), Drzewo na miedzy, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Gaiman Neil (2002a), Szkło, śnieg i jabłka, w: tenże, Dym i lustra. Opowiadania i złudzenia, przeł. Paulina Braiter, Wydawnictwo MAG, Warszawa, s. 308–320.
Gaiman Neil (2002b), Wstęp, w: tenże, Dym i lustra. Opowiadania i złudzenia, przeł. Paulina Braiter, Wydawnictwo MAG, Warszawa, s. 11–42.
Gaiman Neil (2006), Wstęp, w: tenże, Rzeczy ulotne. Cuda i zmyślenia, przeł. Paulina Braiter, Wydawnictwo MAG, Warszawa, s. 7–25.
Gaiman Neil, Doren Colleen, Moon Fábio, Bá Gabriel (2022), Szkło, śnieg i jabłka oraz inne historie, Story House Egmont, Warszawa.
Gemra Anna (2008), Od gotycyzmu do horroru. Wilkołak, wampir i monstrum Frankensteina w wybranych utworach, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
Gilbert Sandra M., Gubar Susan (1978), The Madwoman in the Attic: The Woman Writer and the Nineteenth-Century Literary Imagination, Yale University Press, New York.
Grimm Wilhelm i Jacob (2010), Królewna Śnieżka, w: tychże, Baśnie dla dzieci i dla domu, t. 1, przeł. Eliza Pieciul-Karmińska, Media Rodzina, Poznań, s. 272–282.
Has-Tokarz Anita (2002), Motyw wampira w literaturze i filmie grozy, w: Wokół gotycyzmów. Wyobraźnia – groza – okrucieństwo, red. Grzegorz Gazda i in., Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków, s. 167–178.
Janion Maria (2002), Wampir. Biografia symboliczna, Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk.
Jones Steven Swann (1990), The New Comparative Method: Structural and Symbolic Analysis of the Allomotifs of „Snow White”, Academia Scientiarum Fennica, Helsinki.
Joosen Vanessa (2008), Snow White, w: The Greenwood Encyclopedia of Folktales and Fairy Tales, t. 3, red. Donald Haase, Greenwood Press, Westport–London, s. 884–885.
Kostecka Weronika (2014), Baśń postmodernistyczna: przeobrażenia gatunku. Intertekstualne gry z tradycją literacką, Wydawnictwo SBP, Warszawa.
Kostecka Weronika (2016), Baśniowe herstory. Postmodernistyczne strategie reinterpretacyjne Angeli Carter, Tanith Lee i Emmy Donoghue, „Creatio Fantastica”, nr 2(53), s. 23–39. DOI: https://doi.org/10.36311/0102-5864.2016.v53n1.03.p23
Kostecka Weronika (2018), Dziwne, niesamowite, potworne. Bohaterki postmodernistycznych baśni Neila Gaimana. W: Łapacz snów. Studia o twórczości Neila Gaimana, red. Weronika Kostecka i in., Wydawnictwo SBP, Warszawa, s. 159–179.
Kostecka Weronika (2020), Metamorfozy baśni i baśniowe metamorfozy, „Dzieciństwo. Literatura i Kultura”, t. 2, nr 2, 194–216. DOI: https://doi.org/10.32798/dlk.608
Kowalczyk Kamila (2015a), Antagoniści we współczesnych renarracjach baśni na przykładzie czarownicy z „Jasia i Małgosi” braci Grimmów, „Przegląd Humanistyczny”, nr 3(450), s. 35–45.
Kowalczyk Kamila (2015b), Sfilmuję ci bajeczkę… Pornograficzne adaptacjebaśni na przykładzie Czerwonego Kapturka, w: Bękarty X muzy. Filmowe adaptacje materiałów nieliterackich, red. Przemysław Dudziński i in., Stowarzyszenie Badaczy Popkultury i Edukacji Popkulturowej „Trickster”, Wrocław, s. 83–95.
Kowalczyk Kamila (2016), Baśń w zwierciadle popkultury. Renarracje baśni ze zbioru „Kinder- und Hausmärchen” Wilhelma i Jakuba Grimmów w przestrzeni popularnej, Stowarzyszenie Badaczy Popkultury i Edukacji Popkulturowej „Trickster” – Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław.
Kowalczyk Kamila (2018), Różne wymiary wyobraźni. O sposobach wykorzystania wzorców baśniowych w utworach Neila Gaimana, w: Łapacz snów. Studia o twórczości Neila Gaimana, red. Weronika Kostecka i in., Wydawnictwo SBP, Warszawa, s. 139–157.
Kowalczyk Kamila (2021), Grimmosfera polska. Baśnie ze zbioru Wilhelma i Jakuba Grimmów w polskiej kulturze literackiej (1865–2015), OficynaWydawnicza Atut, Wrocław.
Kozak Łukasz (2020), Upiór. Historia naturalna, Fundacja Evviva L’arte, Warszawa.
Lasoń-Kochańska Grażyna (2016), Kobieta w przestrzeni baśni braci Grimm, w: Geografia krain zmyślonych. Wokół kategorii miejsca i przestrzeni w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej, red. Weronika Kostecka, Maciej Skowera, Wydawnictwo SBP, Warszawa, s. 255–267.
Law Elisabeth (2013), The Fairest of All: Snow White and Gendered Power in „Snow, Glass, Apples”, w: Feminism in the Worlds of Neil Gaiman: Essays on the Comics, Poetry and Prose, red. Tera Prescott, Aaron Drucker, McFarland and Company, Jefferson, s. 177–191.
Lee Tanith (1983), Red as Blood (Europe: The Sixteenth Century), w: tejże, Red as Blood, or Tales from the Sisters Grimmer, DAW Books, Donald A. Wollheim, New York, s. 26–36.
Logan Peter (2009), Vampires and Zombies: No Mere Pop Culture Trend, „Temple Now”, https://tinyurl.com/4y3sh54f [dostęp: 14.09.2022].
Majkowski Tomasz Z. (2011), Nowe przygody Królewny, „Tygodnik Powszechny”, https://tinyurl.com/2p8efyhy [dostęp: 14.09.2022].
Marcela Mikołaj (2015), Monstruarium nowoczesne, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Meyer Stephanie (2009), Zmierzch, przeł. Joanna Urban, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław.
Mik Anna (2022), Signs of Exclusion? Monsters from Classical Mythology in Children’s and Young Adult Culture, Wydawnictwo DiG, Warszawa.
Morin Emeline (2014), Neil Gaiman’s Wicked Princesses and Kind Deviants: Breathing New Life into Old Fairy-Tale Narratives, w: Good Madness: A Collection of Essays on the Work of Neil Gaiman, red. Alexandra Dunne, Gráinne O’Brien, Inter-Disciplinary Press, Oxford, s. 125–144.
Petoia Erberto (2004), Wampiry i wilkołaki. Źródła, historia, legendy od antyku do współczesności, przeł. Aneta Pers i in., Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków.
Piechota Dariusz (2015a), Horror (Neo)Victorianum. Zombie w zwierciadle mashupu, „Przegląd Humanistyczny”, nr 3(450), 117–125.
Piechota Dariusz (2015b), Między utopią a melancholią. W kręgu nowoczesnej i ponowoczesnej literatury fantastycznej, Norbertinum, Lublin.
Pieciul-Karmińska Eliza (2019), Trzy baśnie braci Grimm z oryginalnego wydania „Kinder- Und Hausmärchen”. Pierwszy przekład na język polski w kontekście badań nad biografią i wkładem informatorów w powstanie zbioru, „Dzieciństwo. Literatura i Kultura”, t. 1, nr 2, s. 36–57. DOI: https://doi.org/10.32798/dlk.156
Platts Todd K. (2013), Locating Zombies in the Sociology of Popular Culture, „Sociology Compass”, t. 7, nr 7, s. 547–560. DOI: https://doi.org/10.1111/soc4.12053
Roux Jean-Paul (2013), Krew. Mity, symbole, rzeczywistość, przeł. Marzena Chrobak, Wydawnictwo Znak, Kraków.
Rudolf Edyta Izabela (2019), Od dżumy do Eboli. Sposób przedstawienia wybranych chorób zaraźliwych w przykładowych tekstach literatury popularnej, Pracownia Literatury i Kultury Popularnej oraz Nowych Mediów, Wrocław.
Saja Krystian (2016), Wampir w świecie antropii. Kognitywizm subsymboliczny w literaturoznawstwie, Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków.
Sala Bartłomiej Grzegorz (2016), W górach przeklętych. Wampiry Alp, Rudaw, Sudetów, Karpat i Bałkanów, Wydawnictwo Bosz, Olszanica.
Santos Cristina (2015), Evil is in the Eye of the Beholder: Snow White and the Evil Queen, w: The Monster Stares Back: How Human We Remain Through Horror’s Looking Glass, red. Mark Chekares, i in., Inter-Disciplinary Press, Oxford, s. 127–143.
Skowera Maciej (2014), Co serial telewizyjny robi z baśnią, czyli o dialoguz tradycją w serialach „Dawno, dawno temu” i „Grimm”, w: Czas seriali, red. Agnieszka Szczepanek i in., Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk, s. 168–188.
Skowera Maciej (2016), Postmodernistyczny retelling baśni – garść uwag terminologicznych, „Creatio Fantastica”, nr 2(53), s. 41–56.
Skowera Maciej (2021a), Model baśni filmowej w złotym wieku wytwórni Walta Disneya (wraz z późniejszymi modyfikacjami). „Wielogłos”, nr 1(47), s. 151–181. DOI: https://doi.org/10.4467/2084395XWI.21.007.13582
Skowera Maciej (2021b), Nikczemne skrzaty i inne (nie)baśniowe potworności dzieciństwa w „Złodziejach snów” Małgorzaty Strękowskiej-Zaremby, „Literatura i Kultura Popularna”, t. 27, s. 95–107. DOI: https://doi.org/10.19195/0867-7441.27.8
Slany Katarzyna (2016), Groza w literaturze dziecięcej. Od Grimmów do Gaimana, Wydawnictwo Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków.
Stefaniak-Maślanka Beata (2015), Baśń, storytelling i popkultura, w: Języki (pop)kultury w literaturze, mediach i filmie, red. Monika Kocot, Kamil Szafraniec, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 191–201. DOI: https://doi.org/10.18778/8088-061-0.18
Tatar Maria (1987), Hard Facts of the Grimms’ Fairy Tales, Princeton University Press, Princenton.
Tehrani Jamshid J. (2013), The Phylogeny of Little Red Riding Hood, „PLoS ONE”, t. 8, art. 11. DOI: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0078871
Ulicka Danuta (2010), Wstęp, w: Władimir Propp, Nie tylko bajka, przeł. Danuta Ulicka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Wolski Michał (2014), Wampir: wiwisekcja. Wyobrażenia krwiopijców we współczesnej kulturze, Stowarzyszenie Młodych Twórców „Kontrast”, Wrocław.
Wolski Michał (2020), Wrażliwi krwiopijcy. O współczesnych antybohaterach wampirycznych, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków.
Workman RaShelle (2013), Blood and Snow, Smashwords Edition, Los Gatos, e-book.
Zaremba Łukasz (2010), Zombie – ikonologia kryzysu, „Mała Kultura Współczesna”, https://tinyurl.com/esjh2cjd [dostęp: 14.09.2022].
Zipes Jack (2002), Breaking the Magic Spell: Radical Theories of Folk and Fairy Tales, wyd. popr. i rozszerz., The University Press of Kentucky, Lexington.
Zipes Jack (2006), Why Fairy Tales Stick: The Evolution and Relevance of a Genre, Routledge, New York–London.
Zipes Jack (2008), What Makes a Repulsive Frog So Appealing: Memetics and Fairy Tales, „Journal of Folklore Research”, t. 45, nr 2, s. 109–145. DOI: https://doi.org/10.2979/JFR.2008.45.2.109
Zipes Japes, red. (1993), The Trials and Tribulations of Red Riding Hood: Versions of the Tale in Sociocultural Context, wyd. 2, Routledge, New York–London.
Licence
Copyright (c) 2023 Maciej Skowera, Weronika Kostecka
Tato práce je licencována pod Mezinárodní licencí Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0.
Utwory opublikowane w czasopiśmie „Porównania”, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu są udostępniane na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe (CC BY-ND 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
-
uznania autorstwa — czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
-
bez utworów zależnych — remiksując, przetwarzając lub tworząc na podstawie utworu, nie wolno rozpowszechniać zmodyfikowanych treści.
-
brak dodatkowych ograniczeń — nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczają innych w korzystaniu z utworu na warunkach określonych w licencji.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowa (PL) agreement (EN)
Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license