Abstrakt
Melchior Wańkowicz, uznawany za ojca polskiego reportażu, jest także twórcą teorii gatunku. Samoświadomość pisarska skłoniła go do opublikowania dwóch ważnych książek (Prosto od krowy 1965, dwutomowa Karafka la Fontaine’a), które, choć nierzadko krytykowane, stały się czymś w rodzaju podręcznika dla kolejnych pokoleń autorów reportażu literackiego. To w dużej mierze dzięki twórczości autora Ziela na kraterze dziś możemy mówić o adeptach Polskiej Szkoły Reportażu. Jednym z nich jest Mariusz Szczygieł. Reporter, autor wielu książek o tematyce czeskiej, postanowił, idąc śladem Wańkowicza także napisać własny podręcznik teorii współczesnego reportażu, zatytułowany Fakty musza zatańczyć. Podobnie jak książki Wańkowicza jest on rodzajem poradnika, w którym autor przekazuje wiele uniwersalnych i cennych zasad, jakimi należy się kierować w sztuce pisania reportażu. W artykule wskazuję wpływ teorii Wańkowicza na współczesne myślenie o reportażu autora Gottlandu z uwzględnieniem przemian, jakie na przestrzeni XX i XXI wieku zaszły w badaniach nad gatunkiem. Warto pokazać, że tezy formułowane przez Wańkowicza dotyczące zarówno kwestii literackości czy prawdy i faktu w reportażu, a także ustalenia dotyczące formy i stylu powracają w rozważaniach Szczygła. I choć osadza je Szczygieł we współczesnym anturażu i omawia ze świadomością rozwoju gatunku „po Kapuścińskim”, to bez wątpienia, lektura książki Fakty muszą zatańczyć wskazuje na ponadczasowość refleksji zawartych w Wańkowiczowskiej teorii.
Bibliografia
Jagielski Wojciech (2017), Zostałem odźwiernym Kapuścińskiego, http://www.nowyfolder.com/zostalem-odzwiernym-kapuscinskiego/ [dostęp: 10.11.2017].
Kąkolewski Krzysztof (1984), Wańkowicz krzepi. Wywiad-rzeka, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin.
Szczygieł Mariusz, red. (2014–2015), 100/XX. Antologia polskiego reportażu XX wieku, t. 1–3, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Szczygieł Mariusz (2022), Fakty muszą zatańczyć, Dowody na Istnienie, Warszawa,
Wańkowicz Melchior (1965), Prosto od krowy, Iskry, Warszawa.
Wańkowicz Melchior (1969), O poszerzenie konwencji reportażu, w: tegoż, Od Stołpców po Kair, Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 5–31.
Wańkowicz Melchior (1974), Karafka La Fontaine’a, t. 1, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Wańkowicz Melchior (1981), Karafka La Fontaine’a, t. 2, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Adamczewska-Baranowska Izabella (2020), Łże-reportaże i prawdziwe fikcje. Powieść dziennikarska i reportaż w czasie postprawdy i zwrotu performatywnego, Wydawnictwo UŁ, Łódź. DOI: https://doi.org/10.18778/8142-893-4
Dąbrowski Stanisław (1977), Literatura i literackość. Zagadnienia, spory, wnioski, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Dybciak Krzysztof (2011), Próba porównania literatury lat 1990–2009 z literaturą okresu międzywojennego, w: Dwie dekady nowej (?) literatury 1989–2009, red. Stanisław Gawiński, Dorota Siwior, Wydawnictwo UJ, Kraków, s. 15–27.
Ellis John M. (2009), Literatura utracona. Programy społeczne a rozkład humanistyki, przeł. Agnieszka Pokojska, „Znak”, nr 10, s. 39–46.
Głowiński Michał (1959), Tradycja literacka. Próba zarysowania tematyki, „Przegląd Humanistyczny”, nr 3, s. 49–69.
Nalewajk Żaneta (2012), Problematyka kontekstów i metod badań w komparatystyce, „Tekstualia”, nr 31, s. 51–66. DOI: https://doi.org/10.5604/01.3001.0013.4649
Skwarczyńska Stefania (1932), Szkice z zakresu teorii literatury, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Lwów.
Wolny-Zmorzyński Kazimierz (2022), Reportaż – między tradycją a postmodernizmem, Adam Marszałek, Toruń.
Zajas Paweł (2011), Jak świat prawdziwy stał się bajką. O literaturze niefikcjonalnej, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Żyrek-Horodyska Edyta (2020), Podróż poza utartym szlakiem. Współczesny reportaż wobec teorii Melchiora Wańkowicza, w: Topografie podróży, red. Anita Całek, Ośrodek Badawczy Facta Ficta, Wrocław, s. 131–145.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Monika Wiszniowska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Utwory opublikowane w czasopiśmie „Porównania”, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu są udostępniane na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe (CC BY-ND 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
-
uznania autorstwa — czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
-
bez utworów zależnych — remiksując, przetwarzając lub tworząc na podstawie utworu, nie wolno rozpowszechniać zmodyfikowanych treści.
-
brak dodatkowych ograniczeń — nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczają innych w korzystaniu z utworu na warunkach określonych w licencji.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowa (PL) agreement (EN)
Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license