Pamięć i historia. Ujęcia przeszłości w słowackiej prozie po 2000 r.

Abstrakt

Artykuł poświęcony jest sposobom, w jakich dwie podstawowe formy pamięci – historyczna i indywidualna – przejawiają się w części słowackiej prozy ostatnich dwóch dziesięcioleci. Pamięć indywidualna stanowi podstawę różnych odmian autobiografii oraz nawiązującej do tego gatunku prozy stylizowanej na biografię. Pamięć historyczna zaś cechuje gatunki historyczne, przede wszystkim powieść. W latach dziewięćdziesiątych XX w. dominowały opisy współczesności, a historyzujące ujęcia przeszłości były poddawane radykalnej subwersji parodyzującej w prozach Petera Pišťanka i Igora Otčenáša. Na początku nowego tysiąclecia ponownie pojawia się proza obrazująca i komentująca przeszłość. Bardziej sugestywne okazuje się pisanie o pamięci, które opiera się na jednostce znajdującej się wewnątrz historii lub poza nią. Znalazło ono zastosowanie w różnych formach pisarstwa autobiograficznego, w ramach literatury pięknej przyjęło zaś postać stylizacji biograficznej (np. Vilikovský, Kopcsay i Rozner). W ostatnich dziesięciu–piętnastu latach w literaturze słowackiej pojawiło się ponowne zainteresowanie historią, głównie tą sprzed roku 1989 (np. Rankov, Krištúfek i Lavrík), fałszowanej w literaturze sprzed 1989 r. i pomijanej lub wypieranej w latach dziewięćdziesiątych XX w. W tamtym czasie pamięć historyczna wychodziła naprzeciw oczekiwaniom społecznym. Wyjątkiem był Silvester Lavrík, który w swojej twórczości łączył dwa podstawowe podejścia do przeszłości (indywidualne i historyczne) w formie ich dialogu.