Słowa kluczowe
utopia agrarna
cywilizacja przemysłowa
miasto-moloch
wątki ekologiczne
Jak cytować
Abstrakt
U schyłku XIX wieku wraz z narastającymi nastrojami dekadenckimi, pesymistyczną filozofią Schopenhauera, krytyką wielkich aglomeracji przemysłowych w literaturze pojawiły się utwory, w których moderniści zaczęli dostrzegać destrukcyjny wpływ cywilizacji przemysłowej na środowisko naturalne. Przestrzeń miasta utożsamiana była z demoralizującym siedliskiem zła, a jej wizerunek często opisywano w konwencji
turpistycznej. Unoszący się dym z kominów fabryk, rzeki zatrute toksycznymi substancjami pochodzącymi z fabryk stały się symptomem nadchodzącej katastrofy ekologicznej. Moderniści poszukiwali zatem azylu w utopiach agrarnych, w których to życie człowieka zostało wpisane w odwieczny porządek panujący w naturze.
Coraz częściej do głosu dochodziły marzenia o powrocie do epoki preindustrialnej. Utwory modernistów odczytywane dzisiaj z perspektywy ekokrytycznej okazują się niezwykle aktualne. Uchwycony kres cywilizacji europejskiej wydaje się mieć szerszy wymiar, gdyż w katastroficznych wizjach pisarze dostrzegli kruchość egzystencji nie tylko człowieka, ale również świata natury.
Bibliografia
Bobrowska Barbara (2004), Małe narracje Prusa, słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Borawski Zygmunt (2018), Wirtualne zachwyty nad wertykalnym lasem, „Przekrój”, nr 3, s. 138–139.
Czeczot Katarzyna, Pospiszyl Michał (2018), Romantyczny antykapitalizm, Wydawnictwo IBL, Warszawa.
Daniłowski Gustaw (1906), Fragment pamiętnika, S. Orgelbranda Synowie, Warszawa, s. 3–46.
Gielata Ireneusz (2011), Bolesław Prus na progu nowoczesności, Wydawnictwo Akademii Techniczno-Humanistycznej, Bielsko-Biała.
Gutowski Barłomiej (2004), Secesja, SBM, Warszawa.
Gutowski Wojciech (1993), Symbolika urbanistyczna w literaturze Młodej Polski, w: Miasto – Kultura – Literatura. Wiek XIX, red. Jan Data, Wydawnictwo Gdańskie, Gdańsk, s. 64–78.
Jedlicki Jerzy (2000), Świat zwyrodniały. Lęki i wyroki krytyków nowoczesności, SIC, Warszawa.
Kolbuszewski Jacek (1992), Ochrona przyrody a kultura, Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, Wrocław.
Lange Antoni (2003), Memoriał doktora Czang-Fu-Li, w: tenże, W czwartym wymiarze. Opowiadania fantastyczne, Wydawnictwo Universitas, Kraków, s. 124–130.
Leopold David (2009), Introduction, w: Morris William, News From Nowhere or An Epoch of Rest. Being Some Chapters From a Utopian Romance, Oxford Univeristy Press, New York, s. VII-XXXI.
Malik Jakub (2003), Cuda epoki. Bolesław Prus o wynalazkach, technice i nowoczesności, w: Bolesław Prus. Pisarz. Publicysta. Myśliciel, red. Maria Woźniakiewicz-Dziadosz, Stanisław Fita, Wydawnictwo UMCS, Lublin, s. 397–405.
Morris William (1902), Wieści znikąd, czyli epoka spoczynku. Kilka rozdziałów utopijnego romansu, przeł. Wojciech Szukiewicz, Nakładem księgarnii H. Alteberga, Lwów, https://tinyurl.com/ktxhyf2f [dostęp: 31.05.2020].
Oramus Dominika (2010), O pomieszaniu gatunków. Science fiction a postmodernizm, TRIO, Warszawa.
Oramus Dominika (2020), Stany splątane. Fizyka a literatura współczesna, Copernicus Center Press, Kraków.
Paczoska Ewa (2010), Prawdziwy koniec XIX wieku. Śladami nowoczesności, PIW, Warszawa.
Piechota Dariusz (2015), Między utopią a melancholią. W kręgu nowoczesnej i ponowoczesnej literatury fantastycznej, Norbertinum, Lublin.
Piechota Dariusz (2020), Przestrzeń Łodzi w zwierciadle dyskursu toksyczności.
Na marginesie „Ziemi obiecanej” Władysława Stanisława Reymonta, „Humanistyka i Przyrodoznawstwo”, nr 26, s. 113–130.
Podraza-Kwiatkowska Maria (2001), Literatura Młodej Polski, PWN, Warszawa.
Pułka Leszek (1996), Hołota, masa, tłum. Bohater zbiorowy w prozie polskiej 1880–1918, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
Reymont Władysław Stanisław (1907), Cmentarzysko, w: tenże, Na krawędzi. Opowiadania, Gebethener i Spółka, Warszawa, s. 109–161.
Stępnik Krzysztof (1988), Formuły modelowe modernistycznej poezji ekspresjonistycznej, w: Ekspresjonizm w literaturze Młodej Polski na tle literatury polskiej i obcej XX wieku, red. Eugenia Łoch, Wydawnictwo UMCS, Lublin, s. 25–46.
Szcześniak Janina (2001), Z problematyki science fiction w prozie Antoniego Langego, w: Modernistyczny wizerunek człowieka. Studia historycznoliterackie, red. Janina Szcześniak, Dariusz Trześniowski, Wydawnictwo UMCS, Lublin, s. 81–94.
Sztachelska Jolanta (1997), „Reporteryje” i reportaże. Dokumentarne tradycje polskiej prozy w 2. poł. XIX i na początku XX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok.
Szurek Jacek (1988), Tendencje ekspresjonistyczne w prozie Jerzego Żuławskiego, w: Ekspresjonizm w literaturze Młodej Polski na tle literatury polskiej oraz obcej XX wieku, red. Eugenia Łoch, Wydawnictwo UMCS, Lublin, s. 183–214.
Tyszka Adam (2005), Pozytywiści wobec rewolucji 1905–1907. Szkic z dziejów świadomości polskiej, w: Rewolucja lat 1905–1907. Literatura – Publicystyka Ikonografia, red. Krzysztof Stępnik, Monika Gabryś, Wydawnictwo UMCS, Lublin, s. 19–30.
Utkowska Beata (2004), Poza powieścią. Małe formy epickie Reymonta, Universitas, Kraków.
Wilson Andrew N. (2009), The Victorians, Hutchinson, London.
Licencja
Utwory opublikowane w czasopiśmie „Porównania”, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu są udostępniane na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe (CC BY-ND 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
-
uznania autorstwa — czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
-
bez utworów zależnych — remiksując, przetwarzając lub tworząc na podstawie utworu, nie wolno rozpowszechniać zmodyfikowanych treści.
-
brak dodatkowych ograniczeń — nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczają innych w korzystaniu z utworu na warunkach określonych w licencji.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowa (PL) agreement (EN)
Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license