Ključne besede
pomnik Lenina
sowiecki kult i propaganda
postkomunistyczna nostalgia
ikonoklazm
Kako citirati
Povzetek
Artykuł traktuje o dyskursach współczesnych polskich reporterów-podróżników na temat losów pomników Lenina (i mauzoleum na placu Czerwonym) po rozpadzie Związku Sowieckiego. Problematyka zaprezentowana została w szerszym kontekście interpretacyjnym. Szczególnie ważne dla autorki było ujęcia pomnika w sposób „biograficzny”, z uwzględnieniem ostatniego, (czasem finalnego) etapu jego „życia”. Podróżnicy, którzy „odczytują” i „przekładają” na słowa postsowieckie artefakty wodza rewolucji bolszewickiej próbują zarysować tło społeczno-polityczne warunkujące los komunistycznych monumentów.
Literatura
Aleksijewicz, Swietłana. Czas secondhand. Koniec czerwonego człowieka. Przeł. J. Czech. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2015.
Benjamin, Walter. Dziennik moskiewski. Przeł. B. Baran. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia, 2012.
Berson, Jan (Otmar). Kreml na biało. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze "Rój", 1936.
Büscher, Wolfgang. Berlin-Moskwa. Podróż na piechotę. Przeł. R. Makarska. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne: 2004.
Grzelak, Wojciech. Gra z Rosją do jednej bramki. Rysunki Sergiusz Jołkin. Warszawa: 3 S Media, 2013.
Hope, Christopher. Moskwa! Moskwa!. Przeł. M. Bilińska. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 1994.
Hugo-Bader, Jacek. Dzienniki kołymskie. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2011.
Hugo-Bader, Jacek. W rajskiej dolinie wśród zielska. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2010 (wyd. pierwsze 2002).
Janta-Połczyński, Aleksander. Patrzę na Moskwę, Poznań: Nakładem i drukiem "Dziennika Poznańskiego", 1933.
Jerofiejew, Wieniedikt. "Mała leniniana". Dzieła prawie wszystkie. Wybór, opracowanie i przedmowa A. Drawicz. Kraków: Wydawnictwo L
Kapuściński, Ryszard. Imperium. Warszawa: Czytelnik, 1993.
Kijowski, Andrzej. "Pomniki Lenina". Wśród przyjaciół. Wspomnienia pisarzy z pobytu w ZSRR. Warszawa: Czytelnik, 1953. S. 66-70.
Klinau, Artur. Przewodnik po Mieście Słońca. Przeł. M. Buchalik. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne: 2008.
Książek, Michał. Jakuck. Słownik miejsca. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2013.
Majakowski, Włodzimierz. Poezje. Red. M. Jastrun [et al.]. Przekł. Zbiorowy jęz. z ros. Warszawa: Czytelnik, 1957.
Malaparte, Curzio. Legenda Lenina. Przeł. W. Komarnicka, S. Łukomski. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 1995 (na podst. wydania z 1938. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze "Rój").
Matecki, Jacek. Co wy, … wiecie o Rosji. Warszawa: Trzecia Strona, 2015.
Merridale, Catherine. Lenin w pociągu. Przeł. G. Siwek. Kraków: Znak Horyzont, 2017.
Milczarek, Milczarek. Donikąd. Podróże na skraj Rosji. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2019.
Milewski, Piotr. Transsyberyjska. Drogą żelazną przez Rosję i dalej. Kraków: Znak, 2014.
Modrzejewski Filip, Monika Sznajderman, red. Nostalgia. Eseje o tęsknocie za komunizmem. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2002.
Płatonow, Andriej. Wykop. Przeł. A. Drawicz. Warszawa: Alfa, 1990.
Remnick, David. Grobowiec Lenina. Ostatnie dni radzieckiego imperium. Przeł. K. Obłucki, Warszawa: Agora, 2014.
Remnick, David. Zmartwychwstanie. Przeł. M. Slysz. Warszawa: Wydawnictwo Magnum, 1997.
Radziwinowicz, Wacław. Crème de la Kreml. 172 opowieści o Rosji. Warszawa: Wydawnictwo Agora, 2016.
Radziwinowicz, Wacław. Gogol w czasach Google'a. Korespondencje z Rosji 1989-2012. Warszawa: Wydawnictwo Agora, 2013.
Reszka, Paweł. Miejsce po imperium. Warszawa: Świat Książki, 2007.
Stasiuk, Andrzej. Wschód. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2014
Szczerek, Ziemowit. Tatuaż z tryzubem. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2015.
Szczygieł, Mariusz. Gottland. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2010.
Terzani, Tiziano. Dobranoc, Panie Lenin!. Przeł. K. Skórska, M. Wyrembelski. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka, 2011.
Wańkowicz, Melchior. Opierzona rewolucja. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze "Rój", 1934.
Wilk, Mariusz. Lotem gęsi. Dziennik północny. Warszawa: Noir sur Blanc, 2012.
Wilk, Mariusz. Wołoka. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2005.
Włodarczyk, Barbara. Nie ma jednej Rosji. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2013.
Włodarczyk, Barbara. Szalona miłość. Chcę takiego jak Putin. Reportaże z Rosji. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2021.
Wojnowicz, Władimir. Spiżowa miłość Agłai. Przeł. H. Broniatowska. Warszawa: Wydawnictwo Pigmalion, 2006.
Wrubel, Karol. Planeta Rosja. Warszawa: Wydawnictwo Twój Styl, 2005.
Literatura przedmiotowa
Benedyktowicz, Zbigniew. "Widmo środka świata. Przyczynek do antropologii współczesności". Mitologie popularne. Red. D. Czaja, Kraków: Universitas, 1994.
Bühler, Charlotte. Bieg życia ludzkiego. Przeł. E. Cichy, J. Jarosz. Warszawa: PWN: 1999.
Czarnecka, Dominika. "Pomniki wdzięczności" Armii Czerwonej w Polsce Ludowej i w III Rzeczpospolitej. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu, 2015.
Duda, Katarzyna. "Mitologia radziecka (beletrystyka i reportaż rosyjski XX i XXI wieku". Politeja 4 (55) (2018). S. 225-250. https://doi.org/10.12797/Politeja.15.2018.55.11
Duda, Katarzyna. "Socrealistyczna propaganda i postkomunistyczna pustka aksjologiczna (Władimir Wojnowicz: Spiżowa miłość Agłai)", Slavia Orientalis 1 (2008). S. 83-95.
Eliade, Mircea. Sacrum. Mit. Historia. Wybór esejów. Wyb. B. Moliński. Przeł. A Tatarkiewicz. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970.
Ennker, Benno. Die Anfänge des Leninkults in der Sowjetunion. Köln: Böhlau, 1997.
Filipowicz, Stanisław. Mit i spektakl władzy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa 1988.
Gamboni, Dario. Destruction o f Arts. Iconoclasm and Vanadalism since the French Revolution, New Haven: Reaktion Books, 1997.
Gębczyńska-Janowicz, Agnieszka. Polskie założenia pomnikowe. Rola architektury w tworzeniu miejsc pamięci od połowy XX wieku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2010.
Głowiński, Michał. Dzień Ulissesa i inne szkice na tematy niemitologiczne. Kraków: Wydawnictwo Literackie 2000.
Golczewski, Frank. "Zmienione spojrzenie na pomniki i ich wykorzystanie - na przykładzie pomników. wojen w Niemczech Północnych". Pomniki pamięci. Miejsca niepamięci. Red. K. Chmielewska, A. Molisak. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2017.
Hein-Kircher, Heidi. Kult Piłsudskiego i jego znaczenie dla państwa polskiego 1926-1939. Przeł. Z. Owczarek. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2008
Imos, Rafał. Wiara człowieka radzieckiego. Kraków: Zakład Wydawniczy "Nomos", 2007.
Jałowiecki, Bohdan. Czytanie przestrzeni. Kraków-Rzeszów-Zamość: Konsorcjum Akademickie, 2012.
Kopytoff, Igor. "Kulturowa biografia rzeczy - utowarowienie jako proces", Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Przeł. E. Klekot. Red. M. Kempny, E. Nowicka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005.
Krakowski, Piotr. Sztuka Trzeciej Rzeszy. Kraków: Irsa; Międzynarodowe Centrum Kultury, 2002.
Król, Eugeniusz Cezary. "Bohaterowie z urzędu. Portret przywódcy w stalinowskiej Polsce. Stalin - Bierut - Rokossowski". Blok 2 (2003). S. 11-33.
Kula, Marcin. Nośniki pamięci historycznej. Warszawa: DiG, 2002.
Kula, Marcin. Religiopodobny komunizm. Kraków: Nomos, 2003.
Leinwand, Aleksandra J. Sztuka w służbie utopii. O funkcjach politycznych i propagandowych sztuk plastycznych w Rosji Radzieckiej lat 1917-1922. Warszawa: Instytut Historii PAN, 1998.
Milewska, Monika. Bogowie u władzy. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2012.
Nijakowski, Lech M. Domeny symboliczne. Konflikty narodowe i etniczne w wymiarze symbolicznym. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2006.
Pipes, Richard. Rewolucja rosyjska, przeł. T. Szafar. Warszawa: Wydawnictwo Magnum, 2012.
Pipes, Richard. Rosja bolszewików, przeł. W. Jeżewski. Warszawa: Wydawnictwo Magnum, 2005.
Pogonowska, Ewa. "Mumia czerwonego władcy. O polskich relacjach z podróży do Moskwy (lata trzydzieste XX wieku)". Władca, władza. Literackie doświadczenia Europejczyków. Wiek XX i XXI. Red. M. Poradecki, współpr. M. Szymor-Rólczak. Łódź: Katedra Edytorstwa. Uniwersytet Łódzki, 2011.
Pogonowska, Ewa. Czytanie Nowej Rosji. Polskie spotkania ze Związkiem Sowieckim lat trzydziestych XX wieku. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2012.
Przybył-Sadowska, Elżbieta, Sadowski, Jakub, Urbanek, Dorota. Rosja, przestrzeń, czas i znaki. Kraków: Wydawnictwo Libron, 2016.
Rewers, Ewa. Post-polis. Wstęp do filozofii ponowoczesnego miasta. Kraków: Universitas, 2005.
Sadowski, Jakub. Między Pałacem Rad a Pałacem Kultury. Studium kultury totalitarnej. Kraków: Egis, 2009.
Sadowski, Jakub. Rewolucja i kontrrewolucja obyczajów. Rodzina, prokreacja i przestrzeń życia w rosyjskim dyskursie utopijnym lat 20. I 30. XX wieku. Łódź: Ibidem, 2005.
Schlögel, Wolfgang. Terror i marzenie. Moskwa 1937. Przeł. I. Drozdowska-Broering, J. Kałążny. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2012.
Schlögel, Wolfgang. W przestrzeni czas czytamy. O historii cywilizacji i geopolityce, przeł. I. Drozdowska, Ł. Musiał. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2009.
Starobinski, Jean. 1789. Emblematy rozumu. Przeł. M. Ochab. Warszawa: Czytelnik, 1997.
Tomasik, Wojciech. "Burząc 'Moskwę'. O postkomunistycznym ikonoklazmie". Teksty Drugie 4 (2003). S. 47-54.
Tomasik, Wojciech. "Śmierć Świątyni". Teksty Drugie 1 (2018). S. 240-258. https://doi.org/10.18318/td.2018.1.14
Tomasik, Wojciech. Inżynieria dusz. Literatura realizmu socjalistycznego w planie "propagandy monumentalnej". Wrocław: FNP, 1999.
Tuan, Yi-Fu. Przestrzeń i miejsce. Przeł. A. Morawińska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1987.
Tubielewicz Mattson, Dorota. "Mężczyzna w nieludzkim świecie. Wizerunki mężczyzn w poezji i plastyce polskiego socrealizmu". Blok 2 (2003). S. 90-115.
Tumarkin, Nina. Lenin Lives! The Lenin Cult in Soviet Russia. Cambridge, Mass. and London: Harvard University Press, 1983.
Wallis Mieczysław. "Pamięć i pomnik". Społeczeństwo i socjologia. Księga poświęcona Profesorowi Janowi Szczepańskiemu. Red. J. Kulpińska. Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1985.
Wallis, Mieczysław. Socjologia i kształtowanie przestrzeni. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971.
Włodarczyk, Wojciech. Socrealizm. Sztuka polska w latach 1950-1954. Paryż: Libella, 1986.
Wołkogonow, Dmitrij. Lenin. Prorok raju, apostoł piekła. Przeł. M. Antosiewicz. Warszawa: "Amber", 2006.
Zieliński, Florian. "Szata ideologiczna miasta - architektura i strój". Wizualność miejskiej ikonosfery. Red. M. Krajewski. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2007.
Zieliński, Florian. "Szata ideologiczna miasta - pomniki". Przemiany miasta. Wokół socjologii Aleksandra Wallisa. Red. B. Jałowiecki, A. Majer, M. S. Szczepański. Warszawa: "Scholar", 2005.
Ziębińska-Witek, Anna. Muzealizacja komunizmu w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskie, 2018. https://doi.org/10.17951/rh.2018.46.235-252
Zywert, Aleksandra. Pisarstwo Władimira Wojnowicza. Poznań: Wydawnictwa Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2012.
Licenca
Utwory opublikowane w czasopiśmie „Porównania”, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu są udostępniane na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe (CC BY-ND 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
-
uznania autorstwa — czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
-
bez utworów zależnych — remiksując, przetwarzając lub tworząc na podstawie utworu, nie wolno rozpowszechniać zmodyfikowanych treści.
-
brak dodatkowych ograniczeń — nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczają innych w korzystaniu z utworu na warunkach określonych w licencji.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowa (PL) agreement (EN)
Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license