Povzetek
Artykuł stanowi próbę ekokrytycznego odczytania fantastycznonaukowej powieści Franka Herberta zatytułowanej „Diuna”. Punktem wyjścia do rozważań nad zaprojektowaną na poziomie fikcji literackiej pustynną planetą Arrakis i jej specyficznym bezwodnym ekosystemem, jest poszukiwanie ekomimetycznych analogii wobec antropocenicznej kondycji świata obserwowanego przez autora w pierwszej połowie XX wieku. Ekoprofetyczne świadectwo epoki człowieka, za jakie można uznać warstwę fabularną „Diuny”, czerpie zarówno z ekologicznych jak i antropologicznych obserwacji autora dotyczących społeczności przystosowanych do życia na terenach pustyni; wizualizuje także czytelnikowi potencjalne scenariusze przyszłości w świecie pozbawionym wody. Spekulatywny charakter prozy Herberta pokazuje, jak myślenie o końcu antropocenu stymuluje ćwiczenie antropologicznej wyobraźni, która zamiast wizji planetarnej zagłady, pozwala projektować nieapokaliptyczne scenariusze nowego początku.
Literatura
Brzostek Dariusz (2019), Fikcja antropologiczna czy antropologia spekulatywna? O funkcjach poznawczych narracji fantastycznonaukowych, "Prace Kulturoznawcze", nr 2-3, s. 41-58. https://doi.org/10.19195/0860-6668.23.2-3.4
Buell Lawrence (2005), The Future of Environmental Criticism: Environmental Crisis and Literary Imagination, Blackwell Publishing, Malden/Oxford/Victoria.
Buell Lawrence (2017), Uses and Abuses of Environmental Memory, w: Contesting Environmental Imaginaries. Nature and Counternature in a Time of Global Change, red. Steven Hartman, Brill, Leiden, s. 93-116. https://doi.org/10.1163/9789004335080_007
Cooper Marylin M. (1986), The Ecology of Writing, "College English", nr 4, s. 364-375. https://doi.org/10.2307/377264
Crapanzano Vincent (2004), Imaginative Horizons. An Essay in Literary-Philosophical Anthropology, The University of Chicago Press, Chicago and London. https://doi.org/10.7208/chicago/9780226118758.001.0001
Crosby Alfred W. (2004), Ecological Imperialism: The Biological Expansion of Europe, 900-1900, Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511805554
Deyan Yehonatan (2015), Aquapoetics: The Whale and the Sea, Contento Now,
Distaso Alba, Ciervo Margherita (2011), Water and common goods: Community management as a possible alternative to the public-private model, "Rivista Internazionale di Scienze Sociali", nr 2, s. 143-165.
Dobrin Sidney (2001), Writing Takes Place, w: Ecocomposition: Theoretical and Pedagogical Approaches, red. Sidney I. Dobrin, Christian R. Weisser, SUNY Press, Albany, s. 11-25.
Domańska Ewa (2017), Nekros. Wprowadzenie do ontologii martwego ciała, PWN, Warszawa.
Dupuy Jean-Pierre (2013), Polityka ostrożności i oświecony katastrofizm. Racjonalny wybór w obliczu apokalipsy, przeł. Katarzyna Sosnowska, "Recykling Idei", nr 15, s. 119-130.
Dwyer Jim (2010), Where the Wild Books Are. A Field Guide to Ecofiction, University of Nevada Press, Reno/Las Vegas.
Dzwonkowska Kamila (2020), Biocentryzm - filozofia szacunku i czci wobec wszystkich przejawów życia, "Filozofuj!", nr 2, s. 15-17.
Egan Timothy (2006), The Worst Hard Time. The Untold Story of Those Who Survived the Great American Dust Bowl, Mariner Books, Boston/New York.
Ellis R. J. (1990), Frank's Herbert Dune and the Discours of Apocalyptic Ecologism in the United States, w: Science Fiction Roots and Branches: Contemporary Critical Approach, red. Rhys Garnett, R. J. Ellis, Palgrave Macmillan, London/New York. https://doi.org/10.1007/978-1-349-20815-9_8
Geerts Evelien, van der Tuin Iris (2016), Diffraction & Reading Diffractively: https://newmaterialism.eu/almanac/d/diffraction.html [dostęp: 19.06.2021].
Haraway Donna (2013), SF: Science Fiction, Speculative Fabulation, String Figures, So Far, "Ada. Journal of Gender, New Media and Technology", nr 3: https://adanewmedia.org/2013/11/issue3-haraway [dostęp: 19.06.2021].
Haraway Donna (2016), Staying with the trouble. Making Kin in the Chthulucene, Duke University Press, Durnham/London. https://doi.org/10.2307/j.ctv11cw25q
Hastrup Kirsten (2008), Droga do antropologii. Między teorią a doświadczeniem, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Heland Jcob von, Bjorn Nykvist (2014), Social-ecological memory as a source of general and specified resilience, "Ecology and Society", nr 19: www.ecologyandsociety.org/vol19/iss2/art47 [dostęp: 19.06.2021]. https://doi.org/10.5751/ES-06167-190247
Herbert Frank (1985), Diuna, przeł. Marek Marszał, Iskry, Warszawa.
Ilnicki Rafał (2014), Filozofia i science fiction: technoanamneza, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Społecznych UAM, Poznań.
Jacobs Robert (2015), The Bravo Test and the Death and Life of the Global Ecosystems in the Early Anthropocene, "The Asia-Pacific Journal", nr 1: https://apjjf.org/2015/13/29/Robert-Jacobs/4343.html [dostęp: 19.06.2021].
Jelewska Agnieszka (2013), Ekotopie. Ekspansja technokultury, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Jones Madison Percy (2018), Writing Conditions: The Premises of Ecocomposition, "Enculturation. A Journal of Rhetoric, Writing, and Culture": https://enculturation.net/writing-conditions [dostęp: 19.06.2021].
Kennedy Rosanne (2017), Multidirectional eco-memory in an era of extinction: colonial whaling and indigenous dispossession in Kim Scott's That Deadman Dance, w: The Routledge Companion to Environmental Humanities, red. Ursula Heise, Jon Christensen, Michelle Niemann, Routledge, London, s. 268-277.
Małczyński Jacek (2012), Odwracanie krajobrazu. Rewitalizacja miejsc pamięci Holocaustu w sztuce współczesnej na przykładzie "Winterreise" Mirosława Bałki oraz Magdaleny Hueckel i Tomasza Śliwińskiego, w: Od pamięci biodziedzicznej do postpamięci, red. Teresa Szostak, Roma Sendyka, Ryszard Nycz, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa, s. 223-237.
Marzec Andrzej (2021), Antropocień. Filozofia i estetyka po końcu świata, PWN, Warszawa.
Mbembe Achille (2021), Universal right to breath, "Critical Inquiry", nr 47: https://journals.uchicago.edu/doi/full/10.1086/711437 [dostęp: 19.06.2021] https://doi.org/10.1086/711437
Morton Timothy (2016), Hyperobjects. Philosophy and Ecology after the End of the World, University of Minnesota Press, Minneapolis/London.
Oman-Raegan Michael P. (2017), Speculative ethnography and First Contact with Possible Futures, Paper presented for "'Realists' of a Larger Reality: Anthropological intersections with Science Fiction." 116th Annual Meeting of the American Anthropological Association; Washington, D.C. 2 December.
Praczyk Małgorzata (2017), Pamięć środowiskowa we wspomnieniach osadników na "Ziemiach Odzyskanych, Wydawnictwo Instytutu Historii UAM, Poznań.
Praczyk Małgorzata, red. (2017), Pomniki w epoce antropocenu, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Rigby Kate (2009), Writing in the Anthropocene: Idle Chatter or Ecoprophetic Wittness?, "Australian Humanities Review", nr 47, s. 173-187. https://doi.org/10.22459/AHR.47.2009.14
Speer Milton S. (2013), Dust storm frequency and impact over Eastern Australia determined by state of Pacific climate system, "Weather and Climate Extremes", nr 2, s. 16-21. https://doi.org/10.1016/j.wace.2013.10.004
Sugiera Małgorzata (2018), Imiona Gai. Myśląc o końcu antropocenu, "Prace Kulturoznawcze", nr 1-2, s. 15-30. https://doi.org/10.19195/0860-6668.22.1-2.2
Welzer Harald (2010), Wojny klimatyczne, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
Licenca
Utwory opublikowane w czasopiśmie „Porównania”, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu są udostępniane na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe (CC BY-ND 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
-
uznania autorstwa — czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
-
bez utworów zależnych — remiksując, przetwarzając lub tworząc na podstawie utworu, nie wolno rozpowszechniać zmodyfikowanych treści.
-
brak dodatkowych ograniczeń — nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczają innych w korzystaniu z utworu na warunkach określonych w licencji.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowa (PL) agreement (EN)
Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license