Ključne besede
Diuna
ekokrytyka
ekoprofetyzm
wyobraźnia antropologiczna
antropocen
Kako citirati
Povzetek
Artykuł stanowi próbę ekokrytycznego odczytania fantastycznonaukowej powieści Franka Herberta zatytułowanej „Diuna”. Punktem wyjścia do rozważań nad zaprojektowaną na poziomie fikcji literackiej pustynną planetą Arrakis i jej specyficznym bezwodnym ekosystemem, jest poszukiwanie ekomimetycznych analogii wobec antropocenicznej kondycji świata obserwowanego przez autora w pierwszej połowie XX wieku. Ekoprofetyczne świadectwo epoki człowieka, za jakie można uznać warstwę fabularną „Diuny”, czerpie zarówno z ekologicznych jak i antropologicznych obserwacji autora dotyczących społeczności przystosowanych do życia na terenach pustyni; wizualizuje także czytelnikowi potencjalne scenariusze przyszłości w świecie pozbawionym wody. Spekulatywny charakter prozy Herberta pokazuje, jak myślenie o końcu antropocenu stymuluje ćwiczenie antropologicznej wyobraźni, która zamiast wizji planetarnej zagłady, pozwala projektować nieapokaliptyczne scenariusze nowego początku.
Literatura
Brzostek Dariusz (2019), Fikcja antropologiczna czy antropologia spekulatywna? O funkcjach poznawczych narracji fantastycznonaukowych, "Prace Kulturoznawcze", nr 2-3, s. 41-58. https://doi.org/10.19195/0860-6668.23.2-3.4
Buell Lawrence (2005), The Future of Environmental Criticism: Environmental Crisis and Literary Imagination, Blackwell Publishing, Malden/Oxford/Victoria.
Buell Lawrence (2017), Uses and Abuses of Environmental Memory, w: Contesting Environmental Imaginaries. Nature and Counternature in a Time of Global Change, red. Steven Hartman, Brill, Leiden, s. 93-116. https://doi.org/10.1163/9789004335080_007
Cooper Marylin M. (1986), The Ecology of Writing, "College English", nr 4, s. 364-375. https://doi.org/10.2307/377264
Crapanzano Vincent (2004), Imaginative Horizons. An Essay in Literary-Philosophical Anthropology, The University of Chicago Press, Chicago and London. https://doi.org/10.7208/chicago/9780226118758.001.0001
Crosby Alfred W. (2004), Ecological Imperialism: The Biological Expansion of Europe, 900-1900, Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511805554
Deyan Yehonatan (2015), Aquapoetics: The Whale and the Sea, Contento Now,
Distaso Alba, Ciervo Margherita (2011), Water and common goods: Community management as a possible alternative to the public-private model, "Rivista Internazionale di Scienze Sociali", nr 2, s. 143-165.
Dobrin Sidney (2001), Writing Takes Place, w: Ecocomposition: Theoretical and Pedagogical Approaches, red. Sidney I. Dobrin, Christian R. Weisser, SUNY Press, Albany, s. 11-25.
Domańska Ewa (2017), Nekros. Wprowadzenie do ontologii martwego ciała, PWN, Warszawa.
Dupuy Jean-Pierre (2013), Polityka ostrożności i oświecony katastrofizm. Racjonalny wybór w obliczu apokalipsy, przeł. Katarzyna Sosnowska, "Recykling Idei", nr 15, s. 119-130.
Dwyer Jim (2010), Where the Wild Books Are. A Field Guide to Ecofiction, University of Nevada Press, Reno/Las Vegas.
Dzwonkowska Kamila (2020), Biocentryzm - filozofia szacunku i czci wobec wszystkich przejawów życia, "Filozofuj!", nr 2, s. 15-17.
Egan Timothy (2006), The Worst Hard Time. The Untold Story of Those Who Survived the Great American Dust Bowl, Mariner Books, Boston/New York.
Ellis R. J. (1990), Frank's Herbert Dune and the Discours of Apocalyptic Ecologism in the United States, w: Science Fiction Roots and Branches: Contemporary Critical Approach, red. Rhys Garnett, R. J. Ellis, Palgrave Macmillan, London/New York. https://doi.org/10.1007/978-1-349-20815-9_8
Geerts Evelien, van der Tuin Iris (2016), Diffraction & Reading Diffractively: https://newmaterialism.eu/almanac/d/diffraction.html [dostęp: 19.06.2021].
Haraway Donna (2013), SF: Science Fiction, Speculative Fabulation, String Figures, So Far, "Ada. Journal of Gender, New Media and Technology", nr 3: https://adanewmedia.org/2013/11/issue3-haraway [dostęp: 19.06.2021].
Haraway Donna (2016), Staying with the trouble. Making Kin in the Chthulucene, Duke University Press, Durnham/London. https://doi.org/10.2307/j.ctv11cw25q
Hastrup Kirsten (2008), Droga do antropologii. Między teorią a doświadczeniem, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Heland Jcob von, Bjorn Nykvist (2014), Social-ecological memory as a source of general and specified resilience, "Ecology and Society", nr 19: www.ecologyandsociety.org/vol19/iss2/art47 [dostęp: 19.06.2021]. https://doi.org/10.5751/ES-06167-190247
Herbert Frank (1985), Diuna, przeł. Marek Marszał, Iskry, Warszawa.
Ilnicki Rafał (2014), Filozofia i science fiction: technoanamneza, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Społecznych UAM, Poznań.
Jacobs Robert (2015), The Bravo Test and the Death and Life of the Global Ecosystems in the Early Anthropocene, "The Asia-Pacific Journal", nr 1: https://apjjf.org/2015/13/29/Robert-Jacobs/4343.html [dostęp: 19.06.2021].
Jelewska Agnieszka (2013), Ekotopie. Ekspansja technokultury, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Jones Madison Percy (2018), Writing Conditions: The Premises of Ecocomposition, "Enculturation. A Journal of Rhetoric, Writing, and Culture": https://enculturation.net/writing-conditions [dostęp: 19.06.2021].
Kennedy Rosanne (2017), Multidirectional eco-memory in an era of extinction: colonial whaling and indigenous dispossession in Kim Scott's That Deadman Dance, w: The Routledge Companion to Environmental Humanities, red. Ursula Heise, Jon Christensen, Michelle Niemann, Routledge, London, s. 268-277.
Małczyński Jacek (2012), Odwracanie krajobrazu. Rewitalizacja miejsc pamięci Holocaustu w sztuce współczesnej na przykładzie "Winterreise" Mirosława Bałki oraz Magdaleny Hueckel i Tomasza Śliwińskiego, w: Od pamięci biodziedzicznej do postpamięci, red. Teresa Szostak, Roma Sendyka, Ryszard Nycz, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa, s. 223-237.
Marzec Andrzej (2021), Antropocień. Filozofia i estetyka po końcu świata, PWN, Warszawa.
Mbembe Achille (2021), Universal right to breath, "Critical Inquiry", nr 47: https://journals.uchicago.edu/doi/full/10.1086/711437 [dostęp: 19.06.2021] https://doi.org/10.1086/711437
Morton Timothy (2016), Hyperobjects. Philosophy and Ecology after the End of the World, University of Minnesota Press, Minneapolis/London.
Oman-Raegan Michael P. (2017), Speculative ethnography and First Contact with Possible Futures, Paper presented for "'Realists' of a Larger Reality: Anthropological intersections with Science Fiction." 116th Annual Meeting of the American Anthropological Association; Washington, D.C. 2 December.
Praczyk Małgorzata (2017), Pamięć środowiskowa we wspomnieniach osadników na "Ziemiach Odzyskanych, Wydawnictwo Instytutu Historii UAM, Poznań.
Praczyk Małgorzata, red. (2017), Pomniki w epoce antropocenu, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Rigby Kate (2009), Writing in the Anthropocene: Idle Chatter or Ecoprophetic Wittness?, "Australian Humanities Review", nr 47, s. 173-187. https://doi.org/10.22459/AHR.47.2009.14
Speer Milton S. (2013), Dust storm frequency and impact over Eastern Australia determined by state of Pacific climate system, "Weather and Climate Extremes", nr 2, s. 16-21. https://doi.org/10.1016/j.wace.2013.10.004
Sugiera Małgorzata (2018), Imiona Gai. Myśląc o końcu antropocenu, "Prace Kulturoznawcze", nr 1-2, s. 15-30. https://doi.org/10.19195/0860-6668.22.1-2.2
Welzer Harald (2010), Wojny klimatyczne, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
Licenca
Utwory opublikowane w czasopiśmie „Porównania”, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu są udostępniane na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe (CC BY-ND 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
-
uznania autorstwa — czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
-
bez utworów zależnych — remiksując, przetwarzając lub tworząc na podstawie utworu, nie wolno rozpowszechniać zmodyfikowanych treści.
-
brak dodatkowych ograniczeń — nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczają innych w korzystaniu z utworu na warunkach określonych w licencji.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowa (PL) agreement (EN)
Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license