Ključne besede
wysiedlenia łemkowskie
Łemkowie
iteratura łemkowska
tożsamość
reinwencja
Kako citirati
Povzetek
Punktem wyjścia dla migracyjnej/diasporyjnej tożsamości Łemków były totalne dwuetapowe wysiedlenia tej społeczności w latach 1945–1946 i 1947. Wraz z tym faktem osiadła, rdzenna wspólnota, która ukonstytuowała swą tożsamość na wyznaczniku terytorialnym, stała się społecznością rozproszoną na kilku obszarach diasporyjnych. Musiała zatem dokonać się istotna reinwencja tożsamościowa konstruowana na wyznaczniku migracyjnym. Celem artykułu jest uchwycenie istoty mitu reinwencyjnego mającego wymiar rytualny – powtarzane cyklicznie rytuały podróżowania pomiędzy ziemiami wygnania i karpacką ojczyzną, oraz wymiar tekstualny – nadający sens i symboliczną wartość tym wędrówkom. Bazę empiryczną do badań stanowią teksty kulturowe, głównie piśmiennictwo łemkowskie z ostatnich dziesięcioleci oraz dane z obserwacji uczestniczącej i badań terenowych przeprowadzonych przez autorkę w 2017 roku na trzech znacznie oddalonych od siebie obszarach aktualnie zamieszkiwanych przez Łemków.
Literatura
Anderson Benedict (1983), Imagined Communities. Reflecions on the Origin and Spread of Nationalism, Verso, London–New York.
Astriab Matvij (1871), Kilka sliv o lemkivskij besidi, „Uczytel”, nr 43–52.
Bartmiński Jerzy (1988), „Niebo się wstydzi”. Wokół ludowego pojmowania ładu świata, w: Kultura – literatura – folklor, red. Marek Graszewicz, Jacek Kolbuszewski, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa, s. 96–106.
Benedyktowicz Zbigniew (2000), Portrety „obcego”. Od stereotypu do symbolu, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Bhabha Homi (2018), Introduction: On Disciplines and Destinations, w: Territories and Trajectories: Cultures in Circulation, red. Diana Sorensen, Duke University Press, Durham, NC, s. 1–12. DOI: https://doi.org/10.1215/9780822371564-001 DOI: https://doi.org/10.1215/9780822371564
Bińczarowska-Ciołka Lubomira (1996), Problemy Łemków po II wojnie światowej. Niektóre wybrane zagadnienia – formą wspomnień, w: Mniejszość w warunkach zagrożenia. Pamiętniki Łemków, red. Wojciech Sitek, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, s. 27–52.
Bourdieu Pierre (1986), The Forms of Capital, w: Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education, red. John G. Richardson, Greenwood, New York, s. 241–258.
Buczyńska-Garewicz Hanna (2006), Miejsca, strony, okolice. Przyczynek do fenomenologii przestrzeni, Universitas, Kraków.
Coleman Simon, Elsner John (1995), Piligrimage: Past and Present in the World Religions, Harward University Press, Cambridge.
Coleman Simon, Elsner John, red. (2005), Reframing Piligrimare. Cultures in Motion, Routledge, London.
Delanty Gerard, Wodak Ruth, Jones Paul, red. (2008), Identity, Belonging and Migration (Studies in Social and Political Thought), Liverpool University Press, Liverpool. DOI: https://doi.org/10.5949/liverpool/9781846311185.001.0001 DOI: https://doi.org/10.5949/liverpool/9781846311185.001.0001
Duć-Fajfer Olena (2004), Vatra – szto ona znaczyt dnes, „Besida”, nr 5 (80), s. 7–9.
Duć-Fajfer Olena (2006), Katehoryja svoje – czuże v lemkivskych kulturovych tekstach, w: Carpatho-Rusyns and their Neighbors. Essays in Honor of Paul Robert Magocsi, red. Bohdan Horbal, Patricie Krafcik, Elaine Rusinko, Eastern Christian Publications, Fairfax, Va, s. 123–148.
Duć-Fajfer Helena (2015), Allocating Identity – versus, against, above, in spite of The Lemko Becoming in Galicia, w: Galicia Polyphony. Places and Voices, red. Alina Molisak, Jagoda Wierzejska, Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa, s. 137–156.
Duć-Fajfer Helena (2016), „A Wisła dalej plynie” Petra Murianki – autobiografia jako mit reinwencyjny, w: Autobiografie (po)graniczne, red. Inga Iwasiów, Tatiana Czerska, Universitas, Kraków, s. 15–29.
Duć-Fajfer Olena (2017), Kulturovy naslidstva akcyi „Wisła” dla Lemkiv, „Ricznyk Ruskoj Bursy/Rоcznik Ruskiej Bursy” nr 13, s. 17–34. DOI: https://doi.org/10.12797/RRB.13.2017.13.03 DOI: https://doi.org/10.12797/RRB.13.2017.13.03
Franz Margaret, Silva Kumarini, red. (2020), Migration, Identity, and Belonging. Defining Borders and Boundaries of the Homeland, Routledge, New York and London. DOI: https://doi.org/10.4324/9780429469374 DOI: https://doi.org/10.4324/9780429469374
Graban Władysław (2004), Znaleźć równowagę duszy, Lemko Tower, Strzelce Krajeńskie.
Graeme Hugo (2003), Circular migration: Keeping development rolling?, „Migration Information Source” Migration Policy Institute, https://tinyurl.com/4j8htc67 [dostęp: 10.02.2022].
Hall Stuart (2017), The Fateful Triangle: Race, Ethnicity, Nation, red. Kobena Mercer, Harvard University Press, Cambridge, MA. DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctvqht03 DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctvqht03
Hirka dol’a v czużim kraju (1998), w: Kvity Beskydiv. Korotka Antolohija Poezii Lemkiv, red. Vasyl Chomyk, „Lohos”, Lviv, s. 40.
Horbal Bohdan (2017), Lemkovyna v Centralnym Lagri Pracy v Javorzni, „Ricznyk Ruskoj Bursy/Rоcznik Ruskiej Bursy” nr 13, s. 39–93. DOI: https://doi.org/10.12797/RRB.13.2017.13.04 DOI: https://doi.org/10.12797/RRB.13.2017.13.04
Kołakowski Leszek (2005), Obecność mitu, Prószyński i S-ka, Warszawa.
Ksenycz Paweł (2002), Petro i Vatra, w: Cy to lem tuha, ci nadija. Antołogija povyselenczoj lemkivskoj literatury, red. Olena Duć-Fajfer, Stovariszynia Lemkiv, Lignycia, s. 452–454.
La Barbera Maria Caterina, red. (2015), Identity and Migration in Europe: Multidisciplinary Perspectives, Springer International Publishing, Switzerland. DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-319-10127-9/m/ [Murianka] (1985), Pidu za tvoim tepłom, „Hołos Vatry”, s. 1. DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-319-10127-9
Michna Ewa (2017), Akcja „Wisła” w narracjach przedstawicieli łemkowskiej wspólnoty pamięci, „Ricznyk Ruskoj Bursy/Rоcznik Ruskiej Bursy” nr 13, s. 131–147. DOI: https://doi.org/10.12797/RRB.13.2017.13.06 DOI: https://doi.org/10.12797/RRB.13.2017.13.06
Misiło Eugeniusz, red. (1996), Repatriacja czy deportacja. Przesiedlenie Ukraińców z Polski do USRR 1944–1946, t. 1: Dokumenty 1944–1945, Archiwum Ukraińskie, Warszawa.
Misiło Eugeniusz, red. (1999), Repatriacja czy deportacja. Przesiedlenie Ukraińców z Polski do USRR 1944–1946, t. 2: Dokumenty 1946, Archiwum Ukraińskie, Warszawa.
Misiło Eugeniusz, red. (2013), Akcja “Wisła” 1947. Dokumenty i materiały, Archiwum Ukraińskie, Warszawa.
Murianka Petro (1989), Jak sokół wodę z kamienia/ Jak sokił wody na kameny, przeł. Barbara Dohnalik, Iskry, Warszawa.
Murianka Petro (2007), A Wisła dalej płynie, Stowarzyszenie Łemków, Krynica–Legnica.
Niedźwiedzki Dariusz (2010), Migracje i tożsamość. Od teorii do analizy przypadku, Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków.
Newland Kathleen (2009), Circular Migration and Human Development, Human Development Research Paper (HDRP) Series, t. 42, United Nations Development Programme Human Development Reports Research Paper, October 2009. https://rrojasdatabank.info/HDRP_2009_42.pdf [dostęp: 11.02.2022].
Orwell George (2000), Rok 1984, przeł. Tomasz Mirkowicz, Porozumienie Wydawców, Warszawa.
Pazik Aneta (2013), Migracje przymusowe jako instrument konsolidacji państwa narodowego w XX wieku. Przypadek wysiedleń Niemców z Polski po II wojnie światowej, „Kultura i Polityka”, nr 13, s. 131–152.
Polanskij Petr (1888), Karpatskiy Novelly, t. 1–2, Wolfgang Gerhard, Leipzig.
Reyes Adelaida (2014), Identity construction in the context of migration, „Il Saggiatore musicale”, t. 21, nr 1, s. 105–112.
Sitek Wojciech, red. (1996), Mniejszość w warunkach zagrożenia. Pamiętniki Łemków, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
Stefanowski Paweł (1985), Ikona. Lemkivskij kraj, Sądecka Oficyna Wydawnicza, Nowy Sącz.
Suk Łuka (2009), Czmel. Tu ostaneme na dołhy roky, „Besida” nr 5 (110), s. 20–21.
Sulima Roch (1989), Małe Ojczyzny, „Regiony”, nr 3, s. 103–115.
Szczerba Halyna (1994), Piv stolittia skorboty…, „Lemkivs’kyj kalendar 1995”, s. 52–59.
Tonkiss Katherine (2013), Migration and Identity in a Post-National World, Palgrave Macmillan, London. DOI: https://doi.org/10.1057/9781137309082 DOI: https://doi.org/10.1057/9781137309082
Torońskij Aleksij (1862), Hancia. Povist’ z żytia Podbeskydskoho naroda (Lemkov), „Hałyczanyn. Literaturnyj sbornyk”, s. 57–98.
Toynbee Arnold (2000), Studium historii, przeł. Józef Marzęcki, PIW, Warszawa.
Trochanowski Piotr (1992), Słowo Łemka o sobie i swoim narodzie, Stowarzyszenie Łemków, Legnica.
Trzeszczyńska Patrycja (2013), Pamjat’ lemkiv pro akciju „Wisła” u pys’movych rozpovidiach, „Ukrajins’kyj Almanach”, s. 151–163.
Tsolidis Gdeorgiana, red. (2013), Migration, Diaspora and Identity. Cross-National Experiences, Springer, Netherlands. DOI: https://doi.org/10.1007/978-94-007-7211-3 DOI: https://doi.org/10.1007/978-94-007-7211-3
Tuan Yi-Fu (1987), Przestrzeń i miejsce, przeł. Agnieszka Morawińska, PIW, Warszawa.
Turner Victor (2010), Proces rytualny. Struktura i antystruktura, przeł. Ewa Dżurak, PIW, Warszawa.
Van Gennep, Arnold (2006), Obrzędy przejścia: systematyczne studium ceremonii: o bramie i progu […] i o wielu innych rzeczach, przeł. Beata Biały, PIW, Warszawa.
Weil Simone (1983), Zakorzenienie, w: taż, Wybór pism, przeł. Czesław Miłosz, Wydawnictwo Krąg, Warszawa.
Wołoszyn Jacek (2019), Typologia migracji, https://tinyurl.com/35rnkdwz [dostęp: 20.07.2022].
Żurko Jerzy (2000), Rozsiedlenie ludności w ramach akcji Wisła w dawnym województwie wrocławskim, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
Żyłycz Nestor (2002), Naszy hory, w: Cy to lem tuha, ci nadija. Antołogija povyselenczoj lemkivskoj literatury, red. Olena Duć-Fajfer, Stovariszynia Lemkiv, Lignycia, s. 98–99.
Licenca
Avtorske pravice (c) 2022 Helena Duć-Fajfer
To delo je licencirano pod Creative Commons Priznanje avtorstva-Brez predelav 4.0 mednarodno licenco.
Utwory opublikowane w czasopiśmie „Porównania”, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu są udostępniane na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe (CC BY-ND 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
-
uznania autorstwa — czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
-
bez utworów zależnych — remiksując, przetwarzając lub tworząc na podstawie utworu, nie wolno rozpowszechniać zmodyfikowanych treści.
-
brak dodatkowych ograniczeń — nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczają innych w korzystaniu z utworu na warunkach określonych w licencji.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowa (PL) agreement (EN)
Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license