Izolacje i dewiacje… O Sienkiewiczu, narodzie i (turbo)patriotyzmie

Abstrakt

Treścią artykułu jest krytyczna lektura Sienkiewiczowskiego Latarnika w kontekście szkolnych uwarunkowań jego odbioru. Interpretacja noweli wpisuje się w szerszy namysł nad modelem polskiego patriotyzmu, który czerpie swe inspiracje i siły z kultury XIX wieku i który – niejako w opozycji do współczesnej sytuacji geopolitycznej, gospodarczej i społecznej – bywa promowany w przestrzeni publicznej, także przez reformowaną szkołę. Żywotność romantycznego paradygmatu wraz z tendencjami do swoistego polonocentryzmu skłaniają autora do refleksji nad formułą obecności Polski w nowoczesnym, wielokulturowym, dynamicznie zmieniającym się świecie. Główny akcent pada na konflikt dwóch porządków, w jakie wpisuje się los bohatera – uniwersalnego, czyli egzystencjalnego oraz partykularnego, czyli polskiego, co samo w sobie daje efekt przeciwstawienia Polaka światu. Autor zwraca również uwagę na mistyczno-eucharystyczne zabarwienie finalnych scen Latarnika, uwznioślające nagły atak nostalgii przeżywanej przez Skawińskiego. W ten sposób polskość zyskuje status sacrum, a narrator-ideolog zwycięża nad narratorem-psychologiem i myślicielem. Czytany w planie aksjologiczno-antropologicznym jawi się z kolei bohater jako „wytwór kultury polskiej”, która wyżej ceni sobie heroiczne zrywy i romantyczne wzloty niż codzienną pracę i mało widowiskową sumienność.