Abstract
The article presents a critical analysis of Latarnik by Henryk Sienkiewicz and its reception in the school environment. The interpretation of the short story overlaps with a model of Polish patriotism which draws its inspiration from the 19th century. The model still seems to be publicly supported, also by the reformed school, despite the fact that it stands in opposition to current geopolitical, economic and social situation. Such an ever-present romantic concept along with polonocentric trends provoke a reflection on Polish presence in the modern, multicultural, dynamically changing world. What becomes the focal point of the article is the conflict between two systems chich intertwine with the main character’s life – the universal, existential system versus local (national), thus, Polish-oriented one. This sets the Pole against the world. The author also points out to a mystical and Eucharistic character of the final part of Latarnik – it idealizes a sudden wave of nostalgia felt by Skawiński. In this way Polishness acquires a status of sacrum while the narrator-ideologist defeats the narrator-psychologist and thinker. Axiologically and anthropologically-wise, the main character appears as “a product of Polish culture” which values romantic acts of heroism more than everyday work or by far less spectacular diligence.
References
Bełza Władysław, 1912, Katechizm polskiego dziecka, Lwów [reprint: Wrocław 1990].
Bieńczyk Marek, 2011, Książka twarzy, Warszawa.
Bocheński Józef Maria, 1999, Szkice o nacjonalizmie i katolicyzmie polskim, Warszawa.
Bujnicki Tadeusz, 1988, Ojczyzna w książce zamknięta – o „Latarniku” Henryka Sieniewicza, w: Grzeszczuk S., Niewolak-Krzywda A. (red), Arcydzieła literatury polskiej. Interpretacje, Rzeszów.
Burszta Wojciech Józef, Jaskułowski Krzysztof, 2005, Nacjonalizm jako myślenie metonimiczne, „Sprawy Narodowościowe. Seria Nowa”, z. 27.
Bursztyńska Halina, 1984, „Latarnik” – „danina” na rzecz romantyzmu, w: Bujnicki T., Bursztyńska H. (red), „Latarnik” Henryka Sienkiewicza. Interpretacje (skrypt dla studentów filologii polskiej), Katowice.
Eliade Mircea, 1993, Sacrum, mit, historia. Wybór esejów, Tatarkiewicz A. (przeł.), Czerwiński M. (wybór i wstęp), Warszawa.
Falkowski Stanisław, 1991, W czarodziejskiej wieży (motywy magiczne w „Latarniku”), „Polonistyka”, nr 7, s. 458-461.
Gawin Dariusz, 2016, Sienkiewicz – nasz współczesny, w: Augustyniak K. (red), Sienkiewicz dzisiaj. Eseje o twórczości autora „Trylogii”, Warszawa.
Grabowska Halina, Kwiecińska Anna, 1993/94, Henryk Sienkiewicz – „Latarnik” (kl. VIII), „Język Polski w Szkole dla kl. IV-VIII”, z. 4, s. 51-54.
Horain Julian, 1877, Listy z Kalifornii XIX, „Gazeta Polska”, nr 32.
John Katarzyna, 2016, Patriotyzm a globalizacja. Cykl zajęć kółka czytelniczego. Dla uczniów klasy VI szkoły podstawowej – na podstawie „Latarnika” Henryka Sienkiewicza i „Placówki” Bolesława Prusa, „Biblioteka w Szkole”, nr 4, s. 26-27.
Kamionka Grażyna, 2006/2007, Śladami Skawińskiego (propozycja metodyczna), „Język Polski w Gimnazjum”, nr 3, s. 92-94.
Kłosiński Krzysztof, 1984, Konteksty fabuły o latarniku z Aspinwall, w: Bujnicki T., Bursztyńska H. (red), „Latarnik” Henryka Sienkiewicza. Interpretacje (skrypt dla studentów filologii polskiej), Katowice.
Kosowska Ewa, 1984, „Latarnik” – próba analizy aksjologicznej, w: Bujnicki T., Bursztyńska H. (red), „Latarnik” Henryka Sienkiewicza. Interpretacje (skrypt dla studentów filologii polskiej), Katowice.
Koziołek Ryszard, 2010, Ciała Sienkiewicza. Studia o płci i przemocy, Katowice.
Krzyżanowski Julian, 1973, O „Latarniku”, w: Pokłosie Sienkiewiczowskie: szkice literackie, Warszawa, s. 186-194.
Ładyka Alina, 1971, Henryk Sienkiewicz, Warszawa.
Miłosz Czesław, 1972, Prywatne obowiązki, Paryż.
Napiórkowski Marcin, 2019, Turbopatriotyzm, Wołowiec.
Pasierb Janusz, 1982, Światło i sól, Paryż.
Poklewska Krystyna, 1988, Czytanie „Latarnika”, w: Sienkiewicz H., Latarnik, wstęp i komentarz Poklewska K., Wrocław.
Pruszkowska Alicja, 1997, Skazany na tułaczkę... (na podstawie noweli „Latarnik” H. Sienkiewicza), „Drama”, z. 22, s. 24-26.
Romanowski Andrzej, 2007, Czy Sienkiewicz odpowiada za księdza Rydzyka?, w: Bujnicki T., Axer J. (red), Po co Sienkiewicz? Sienkiewicz a tożsamość narodowa: z kim i przeciw komu?, Warszawa.
Rusinek Michał, 2018, Jaki znak twój? Wierszyki na dalsze 100 lat niepodległości, Rusinek J. (il.), Kraków.
Sienkiewicz Henryk, 1988, Latarnik, wstęp i komentarz Poklewska K., Wrocław.
Sienkiewicz Henryk, 1977, Listy, Warszawa, t. I, cz. 2.
Sienkiewicz Henryk, 1986, Listy z podróży do Ameryki, Warszawa.
Sprawa Sienkiewicza, 1956, w: Szkice literackie i artystyczne, Kraków, t. I, s. 113-140.
Stedman M.L., 2016, Światło między oceanami, Dobrzańska A. (przeł.), Warszawa. Struktura noweli, 1984, w: Bujnicki T., Bursztyńska H. (red), „Latarnik” Henryka Sienkiewicza. Interpretacje (skrypt dla studentów filologii polskiej), Katowice.
Tomkowski Jan, 2016, „Latarnik” w Bibliotece, w: Augustyniak K. (red), Sienkiewicz dzisiaj. Eseje o twórczości autora „Trylogii”, Warszawa.
Witkowska Alina, 1997, Cześć i skandale. O emigracyjnym doświadczeniu Polaków, Gdańsk.
Wyka Kazimierz, 1967, „Latarnik” na nowo odczytany, w: Olszewicz B. (red), Księga pamiątkowa w 150-lecie Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Wrocław.
Zawrat Krzysztof, 1981, Próba remanentu, „Kultura”, nr 7/8.
Materiały internetowe i elektroniczne:
Ćwiek Joanna, 2018, Więcej edukacji patriotycznej w szkołach, „Rzeczpospolita”, 9 lipca [online], https://www.rp.pl/Edukacja-i-wychowanie/307099907-Wiecej-edukacji-patriotycznej--w-szkolach.html [dostęp: 14.10.2019].
Dąbrowski Mieczysław, 2016, Proza migracyjna: źródła i znaczenie, „Teksty Drugie”, nr 3 [online], https://journals.openedition.org/td/3768#ftn1 [dostęp: 7.01.2020].
Grożą Rusinkowi, bo „deprecjonuje piękno i mądrość Narodu Polskiego”, z Michałem Rusinkiem rozmawia Renata Radłowska [online], https://krakow.wyborcza.pl/krakow/7,44425,24022259,groza-rusinkowi-bodeprecjonuje-piekno-i-madrosc-narodu-polskiego.html [dostęp: 7.02.2020].
Herbert Zbigniew, Rozważania o problemie narodu, Fundacja Herberta [online], http://www.fundacjaherberta.com/tworczosc3/poezja/studium-przedmiotu/rozwazania-o-problemie-narodu [dostęp: 29.03.2020].
Nasiłowska Anna, 2016, Emigracja i migracja, „Teksty Drugie”, nr 3 [online], https://journals.openedition.org/td/3159 [dostęp: 7.01.2020].
Losy Sielawy z Pomorza, faladobra.com [online], http://www.faladobra.com/wpis/losy-sielawy-z-pomorza_id:174 [dostęp 12.11.2019].
Podstawa programowa kształcenia ogólnego z komentarzem. Szkoła podstawowa. Język polski, s. 20 [online], https://www.ore.edu.pl/wpcontent/uploads/2018/03/podstawa-programowa-ksztalcenia-ogolnego-zkomentarzem.-szkola-podstawowa-jezyk-polski.pdf [dostęp: 7.03.2019].
Waśko Andrzej, Nowa podstawa programowa języka polskiego dla kl. IV–VIII szkoły podstawowej [online], https://www.ore.edu.pl/nowa-podstawaprogramowa/J%C4%98ZYK%20POLSKI/Nowa%20podstawa%20programowa%20j%C4%99zyka%20polskiego%20dla%20kl.%20IV-VIII%20Szko%C5%82y%20podstawowej.%20Prezentacja.pdf [dostęp: 7.03.2019].
Wittenberg Anna., 2016, Nowy pomysł PiS na szkołę: więcej lekcji patriotyzmu, gazetaprawna.pl, 18 kwietnia [online], https://serwisy.gazetaprawna.pl/edukacja/artykuly/936886,pis-szkola-oswiata-lekcje-patriotyzmu.html [dostęp: 14.10.2019].