Izolacje i dewiacje… O Sienkiewiczu, narodzie i (turbo)patriotyzmie
PDF

Słowa kluczowe

Sienkiewicz
Latarnik
literatura
patriotyzm
nacjonalizm

Jak cytować

Waligóra, J. (2020). Izolacje i dewiacje… O Sienkiewiczu, narodzie i (turbo)patriotyzmie. Polonistyka. Innowacje, (11), 157–174. https://doi.org/10.14746/pi.2020.11.12

Abstrakt

Treścią artykułu jest krytyczna lektura Sienkiewiczowskiego Latarnika w kontekście szkolnych uwarunkowań jego odbioru. Interpretacja noweli wpisuje się w szerszy namysł nad modelem polskiego patriotyzmu, który czerpie swe inspiracje i siły z kultury XIX wieku i który – niejako w opozycji do współczesnej sytuacji geopolitycznej, gospodarczej i społecznej – bywa promowany w przestrzeni publicznej, także przez reformowaną szkołę. Żywotność romantycznego paradygmatu wraz z tendencjami do swoistego polonocentryzmu skłaniają autora do refleksji nad formułą obecności Polski w nowoczesnym, wielokulturowym, dynamicznie zmieniającym się świecie. Główny akcent pada na konflikt dwóch porządków, w jakie wpisuje się los bohatera – uniwersalnego, czyli egzystencjalnego oraz partykularnego, czyli polskiego, co samo w sobie daje efekt przeciwstawienia Polaka światu. Autor zwraca również uwagę na mistyczno-eucharystyczne zabarwienie finalnych scen Latarnika, uwznioślające nagły atak nostalgii przeżywanej przez Skawińskiego. W ten sposób polskość zyskuje status sacrum, a narrator-ideolog zwycięża nad narratorem-psychologiem i myślicielem. Czytany w planie aksjologiczno-antropologicznym jawi się z kolei bohater jako „wytwór kultury polskiej”, która wyżej ceni sobie heroiczne zrywy i romantyczne wzloty niż codzienną pracę i mało widowiskową sumienność.

 

https://doi.org/10.14746/pi.2020.11.12
PDF

Bibliografia

Bełza Władysław, 1912, Katechizm polskiego dziecka, Lwów [reprint: Wrocław 1990].

Bieńczyk Marek, 2011, Książka twarzy, Warszawa.

Bocheński Józef Maria, 1999, Szkice o nacjonalizmie i katolicyzmie polskim, Warszawa.

Bujnicki Tadeusz, 1988, Ojczyzna w książce zamknięta – o „Latarniku” Henryka Sieniewicza, w: Grzeszczuk S., Niewolak-Krzywda A. (red), Arcydzieła literatury polskiej. Interpretacje, Rzeszów.

Burszta Wojciech Józef, Jaskułowski Krzysztof, 2005, Nacjonalizm jako myślenie metonimiczne, „Sprawy Narodowościowe. Seria Nowa”, z. 27.

Bursztyńska Halina, 1984, „Latarnik” – „danina” na rzecz romantyzmu, w: Bujnicki T., Bursztyńska H. (red), „Latarnik” Henryka Sienkiewicza. Interpretacje (skrypt dla studentów filologii polskiej), Katowice.

Eliade Mircea, 1993, Sacrum, mit, historia. Wybór esejów, Tatarkiewicz A. (przeł.), Czerwiński M. (wybór i wstęp), Warszawa.

Falkowski Stanisław, 1991, W czarodziejskiej wieży (motywy magiczne w „Latarniku”), „Polonistyka”, nr 7, s. 458-461.

Gawin Dariusz, 2016, Sienkiewicz – nasz współczesny, w: Augustyniak K. (red), Sienkiewicz dzisiaj. Eseje o twórczości autora „Trylogii”, Warszawa.

Grabowska Halina, Kwiecińska Anna, 1993/94, Henryk Sienkiewicz – „Latarnik” (kl. VIII), „Język Polski w Szkole dla kl. IV-VIII”, z. 4, s. 51-54.

Horain Julian, 1877, Listy z Kalifornii XIX, „Gazeta Polska”, nr 32.

John Katarzyna, 2016, Patriotyzm a globalizacja. Cykl zajęć kółka czytelniczego. Dla uczniów klasy VI szkoły podstawowej – na podstawie „Latarnika” Henryka Sienkiewicza i „Placówki” Bolesława Prusa, „Biblioteka w Szkole”, nr 4, s. 26-27.

Kamionka Grażyna, 2006/2007, Śladami Skawińskiego (propozycja metodyczna), „Język Polski w Gimnazjum”, nr 3, s. 92-94.

Kłosiński Krzysztof, 1984, Konteksty fabuły o latarniku z Aspinwall, w: Bujnicki T., Bursztyńska H. (red), „Latarnik” Henryka Sienkiewicza. Interpretacje (skrypt dla studentów filologii polskiej), Katowice.

Kosowska Ewa, 1984, „Latarnik” – próba analizy aksjologicznej, w: Bujnicki T., Bursztyńska H. (red), „Latarnik” Henryka Sienkiewicza. Interpretacje (skrypt dla studentów filologii polskiej), Katowice.

Koziołek Ryszard, 2010, Ciała Sienkiewicza. Studia o płci i przemocy, Katowice.

Krzyżanowski Julian, 1973, O „Latarniku”, w: Pokłosie Sienkiewiczowskie: szkice literackie, Warszawa, s. 186-194.

Ładyka Alina, 1971, Henryk Sienkiewicz, Warszawa.

Miłosz Czesław, 1972, Prywatne obowiązki, Paryż.

Napiórkowski Marcin, 2019, Turbopatriotyzm, Wołowiec.

Pasierb Janusz, 1982, Światło i sól, Paryż.

Poklewska Krystyna, 1988, Czytanie „Latarnika”, w: Sienkiewicz H., Latarnik, wstęp i komentarz Poklewska K., Wrocław.

Pruszkowska Alicja, 1997, Skazany na tułaczkę... (na podstawie noweli „Latarnik” H. Sienkiewicza), „Drama”, z. 22, s. 24-26.

Romanowski Andrzej, 2007, Czy Sienkiewicz odpowiada za księdza Rydzyka?, w: Bujnicki T., Axer J. (red), Po co Sienkiewicz? Sienkiewicz a tożsamość narodowa: z kim i przeciw komu?, Warszawa.

Rusinek Michał, 2018, Jaki znak twój? Wierszyki na dalsze 100 lat niepodległości, Rusinek J. (il.), Kraków.

Sienkiewicz Henryk, 1988, Latarnik, wstęp i komentarz Poklewska K., Wrocław.

Sienkiewicz Henryk, 1977, Listy, Warszawa, t. I, cz. 2.

Sienkiewicz Henryk, 1986, Listy z podróży do Ameryki, Warszawa.

Sprawa Sienkiewicza, 1956, w: Szkice literackie i artystyczne, Kraków, t. I, s. 113-140.

Stedman M.L., 2016, Światło między oceanami, Dobrzańska A. (przeł.), Warszawa. Struktura noweli, 1984, w: Bujnicki T., Bursztyńska H. (red), „Latarnik” Henryka Sienkiewicza. Interpretacje (skrypt dla studentów filologii polskiej), Katowice.

Tomkowski Jan, 2016, „Latarnik” w Bibliotece, w: Augustyniak K. (red), Sienkiewicz dzisiaj. Eseje o twórczości autora „Trylogii”, Warszawa.

Witkowska Alina, 1997, Cześć i skandale. O emigracyjnym doświadczeniu Polaków, Gdańsk.

Wyka Kazimierz, 1967, „Latarnik” na nowo odczytany, w: Olszewicz B. (red), Księga pamiątkowa w 150-lecie Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Wrocław.

Zawrat Krzysztof, 1981, Próba remanentu, „Kultura”, nr 7/8.

Materiały internetowe i elektroniczne:

Ćwiek Joanna, 2018, Więcej edukacji patriotycznej w szkołach, „Rzeczpospolita”, 9 lipca [online], https://www.rp.pl/Edukacja-i-wychowanie/307099907-Wiecej-edukacji-patriotycznej--w-szkolach.html [dostęp: 14.10.2019].

Dąbrowski Mieczysław, 2016, Proza migracyjna: źródła i znaczenie, „Teksty Drugie”, nr 3 [online], https://journals.openedition.org/td/3768#ftn1 [dostęp: 7.01.2020].

Grożą Rusinkowi, bo „deprecjonuje piękno i mądrość Narodu Polskiego”, z Michałem Rusinkiem rozmawia Renata Radłowska [online], https://krakow.wyborcza.pl/krakow/7,44425,24022259,groza-rusinkowi-bodeprecjonuje-piekno-i-madrosc-narodu-polskiego.html [dostęp: 7.02.2020].

Herbert Zbigniew, Rozważania o problemie narodu, Fundacja Herberta [online], http://www.fundacjaherberta.com/tworczosc3/poezja/studium-przedmiotu/rozwazania-o-problemie-narodu [dostęp: 29.03.2020].

Nasiłowska Anna, 2016, Emigracja i migracja, „Teksty Drugie”, nr 3 [online], https://journals.openedition.org/td/3159 [dostęp: 7.01.2020].

Losy Sielawy z Pomorza, faladobra.com [online], http://www.faladobra.com/wpis/losy-sielawy-z-pomorza_id:174 [dostęp 12.11.2019].

Podstawa programowa kształcenia ogólnego z komentarzem. Szkoła podstawowa. Język polski, s. 20 [online], https://www.ore.edu.pl/wpcontent/uploads/2018/03/podstawa-programowa-ksztalcenia-ogolnego-zkomentarzem.-szkola-podstawowa-jezyk-polski.pdf [dostęp: 7.03.2019].

Waśko Andrzej, Nowa podstawa programowa języka polskiego dla kl. IV–VIII szkoły podstawowej [online], https://www.ore.edu.pl/nowa-podstawaprogramowa/J%C4%98ZYK%20POLSKI/Nowa%20podstawa%20programowa%20j%C4%99zyka%20polskiego%20dla%20kl.%20IV-VIII%20Szko%C5%82y%20podstawowej.%20Prezentacja.pdf [dostęp: 7.03.2019].

Wittenberg Anna., 2016, Nowy pomysł PiS na szkołę: więcej lekcji patriotyzmu, gazetaprawna.pl, 18 kwietnia [online], https://serwisy.gazetaprawna.pl/edukacja/artykuly/936886,pis-szkola-oswiata-lekcje-patriotyzmu.html [dostęp: 14.10.2019].