Słowa kluczowe
tożsamość
środowisko
Śląsk Cieszyński
Jak cytować
Abstrakt
Podjęta w artykule narracja sytuuje się w pedagogice młodzieży, w nurcie rozważań nad młodzieżą jako podmiotem prospektywnych zmian, w pedagogice społecznej i pedagogice międzykulturowej. Ramę teoretyczną prowadzonych rozważań stanowi konstruktywizm – i jego podstawowa teza, że tożsamość jest konstruowana w procesie socjalizacji pierwotnej i wtórnej.
Autor odwołuje się do gromadzonego przez ponad trzydzieści lat materiału badawczego dotyczącego formowania się tożsamości młodzieży żyjącej na Śląsku Cieszyńskim i uwarunkowań tego procesu. Zastosowano schemat badań porównawczych podłużnych, strategię badań sekwencyjnych, badania ukośne, ilościowe.
Rezultaty przywoływanych badań młodzieży przeprowadzonych w latach 1990-2022 to zapis przemian społeczno-cywilizacyjnych, które swym oddziaływaniem objęły społeczność Śląska Cieszyńskiego, to też zapis stanu współczesnego.
Wyniki przedstawionych badań wskazują na falowanie poglądów i deklaracji młodzieży zakresie identyfikacji, dają podstawę do przypuszczeń, że dzisiejsza młodzież ze Śląska Cieszyńskiego deklaruje i odczuwa tożsamość wielowymiarową (harmonijnie łączącą wymiar lokalny, narodowy, europejski, globalny) znacznie wyraźniej aniżeli jej starsi rówieśnicy. Oczywiście powyższą, w zasadzie propozycję twierdzenia empirycznego, należy potraktować w kategoriach (bardzo wstępnie) zweryfikowanej hipotezy, wymagającej rzetelnych reprezentatywnych badań porównawczych, podłużnych na różnych pograniczach (dla ustalenia, czy stwierdzone prawidłowości mają walor ogólny), także badań o zasięgu ogólnopolskim.
Uzyskany wynik pozwala przypuszczać, że badani młodzi ludzie mogą lepiej radzić sobie w przyszłości (np. na rynku pracy), z większą wrażliwością wchodzić w relacje międzyludzkie, świadomie (re)konstruować środowisko lokalne, kraj i świat, odpowiedzialnie podchodzić do swoich działań i ich konsekwencji.
Bibliografia
Arnett J.J., Conceptions of the transition to adulthood: perspectives from adolescence through midlife, „Journal of Adult Development” 2001, 8(2), 133–143 DOI: https://doi.org/10.1023/A:1026450103225
Arnett J.J., Emerging adulthood. A theory of development from the late teens through the twenties, „American Psychologist” 2000, 55(5), 469–480 DOI: https://doi.org/10.1037/0003-066X.55.5.469
Berger P.L., Luckmann T., Społeczne tworzenie rzeczywistości, przeł. J. Niżnik, Warszawa 1983.
Bokszański Z., Tożsamość, interakcja, grupa, Łódź 1989.
Brzezińska A.I., Czub T., Hejmanowski S., Rękosiewicz M., Kaczan R., Piotrowski K., Uwarunkowania procesu kształtowania się tożsamości w okresie przejścia z adolescencji do dorosłości, „Kultura i Edukacja” 2012, 89(3), s. 23–50.
Chlebowczyk J., Nad Olzą. Śląsk Cieszyński w wiekach XVIII, XIX i XX, Katowice 1971.
Chlebowczyk J., O prawie do bytu małych i młodych narodów. Kwestia narodowa i procesy narodotwórcze we wschodniej Europie Środkowej w dobie kapitalizmu (od schyłku XVIII do początków XX wieku), Warszawa–Kraków 1983.
Chlebowczyk J., Procesy narodotwórcze we wschodniej Europie Środkowej w dobie kapitalizmu, Warszawa–Kraków 1975.
Cudowska A., Kształtowanie twórczych orientacji życiowych w procesie edukacji, Białystok 2004.
Cybal-Michalska A., Młodzież akademicka a kariera zawodowa, Kraków 2014.
Cybal-Michalska A., Pedagogika młodzieży, [w:] Z. Kwieciński, B. Śliwerski (red.), Pedagogika. Podręcznik akademicki, Warszawa 2019, s. 383–390.
Cybal-Michalska A., Tożsamość młodzieży w perspektywie globalnego świata. Studium socjopedagogiczne, Poznań 2006.
Cybal-Michalska A. (red.), Tożsamość w kontekście edukacyjnym i społeczno-kulturowym. Między partykularyzmem a uniwersalizmem, Poznań 2011.
Gołdyka L., Uwagi o efekcie pogranicza, [w:] J. Miluska, Psychologia społeczno-kulturowego pogranicza. Wstęp do koncepcji i badań, Szczecin 2016, s. 15–30.
Grabowska B., Identyfikacja z grupą społeczną jako czynnik tożsamości narodowej, [w:] T. Lewowicki (red.), Poczucie tożsamości narodowej. Studium z pogranicza polsko-czeskiego, Cieszyn 1994,s. 41–50.
Grabowska B., Szkoła w środowisku zróżnicowanym kulturowo, [w:] T. Lewowicki, A. Szczurek-Boruta (red.), Szkoła na pograniczach, Katowice 2000, s. 69–80.
Grabowska B., Tożsamość narodowa młodzieży na pograniczu cieszyńskim w sytuacji zmiany, [w:] T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur (red.), Z teorii i praktyki edukacji międzykulturowej, Cieszyn–Warszawa 2005, s. 215–235.
Hruzd A., Małżeństwa mieszane na Śląsku Cieszyńskim – problem wyboru: kompromis czy wykluczenie?, [w:] T. Lewowicki, A. Szczurek-Boruta, J. Suchodolska (red.), Pedagogika międzykulturowa wobec wykluczenia społecznego i edukacyjnego, Cieszyn–Toruń 2011, s. 251–267.
Jas K., Poczucie tożsamości osób w wieku późnej dorosłości – studia i doświadczenia na przykładzie Śląska Cieszyńskiego, Cieszyn 2015, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji, niepublikowana praca doktorska przygotowana pod opieką naukową dr hab. Aliny Szczurek-Boruty.
Jasiński Z., Kozłowska A. (red.), Tożsamość narodowa młodzieży na pograniczach, Opole 1997.
Jawłowska A., Tożsamość na sprzedaż, [w:] A. Jawłowska (red.), Wokół problemów tożsamości, Warszawa 2001, s. 51–78.
Kadłubiec T., Pogranicze jako problem badań etnokulturowych, [w:] R. Mrózek (red.), Kultura, język, edukacja, t. 1, Katowice 1995, s. 259–265.
Kawula S., Pedagogika społeczna dzisiaj i jutro, Toruń 2012.
Kłoskowska A., Kultury narodowe u korzeni, Warszawa 1996.
Konarzewski K., Jak uprawiać badania oświatowe. Metodologia praktyczna, Warszawa 2000.
Krzysztofek K., Pogranicza i multikulturalizm w rozszerzonej Unii, „Studia Europejskie” 2003, (1), s. 77–94.
Kwieciński Z., Przedmowa, [w:] Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Pedagogika. Podręcznik akademicki, t. 1, Warszawa 2003, s. 11–15.
Kwieciński Z., Socjopatologia edukacji, Olecko 1995.
Lewowicki T., O podstawowych warunkach pomyślnej pracy nauczyciela w sytuacji wielokulturowości – studia i doświadczenia z pogranicza polsko-czeskiego, [w:] T. Lewowicki, E. Ogrodzka- -Mazur, A. Szczurek-Boruta (red.) Praca nauczyciela w warunkach wielokulturowości – studia i doświadczenia z pogranicza polsko-czeskiego, Toruń 2008, s. 13–24.
Lewowicki T., O pograniczu, tożsamości ludzi i edukacji humanistycznej, [w:] M. Sobecki, D. Misie- juk, J. Muszyńska, T. Bajkowski (red.) Człowiek pogranicza – wyzwania humanistycznej edukacji. Księga Jubileuszowa dedykowana Profesorowi Jerzemu Nikitorowiczowi, Białystok 2019, s. 341–348.
Lewowicki T., Poczucie tożsamości narodowej młodzieży – stałość – zmienność, [w:] T. Lewowicki (red.), Poczucie tożsamości narodowej. Studium z pogranicza polsko-czeskiego, Cieszyn 1994, s. 127–135.
Lewowicki T., Suchodolska J., Rodzina – wychowanie – wielokulturowość, Cieszyn 2000.
Luyckx K., Schwartz S.J., Goossens L., Pollock S., Employment, sense of coherence and identity formation: contextual and psychological processes on the pathway to sense of adulthood, „Journal of Adolescent Research” 2008, 23(5), s. 566–591. DOI: https://doi.org/10.1177/0743558408322146
Łobocki M., Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Kraków 2001.
Miluska J., Tożsamość Europejczyka – fakt czy artefakt?, [w:] J. Nikitorowicz, D. Misiejuk, M. Sobecki (red.), Etniczność i obywatelskość w nowej Europie. Konteksty edukacji międzykulturowej, Białystok 2007, s.52–69.
Nikitorowicz J., Edukacja regionalna i międzykulturowa, Warszawa 2009.
Nikitorowicz J., Wielopłaszczyznowa i ustawicznie kreująca się tożsamość w społeczeństwie wielokulturowym a edukacja międzykulturowa, [w:] J. Nikitorowicz, M. Sobecki, D. Misiejuk (red.), Kultury tradycyjne a kultura globalna, konteksty edukacji międzykulturowej, Białystok 2001, s. 15–35.
Nikitorowicz J., Znamienność (swoistość) tożsamości człowieka pogranicza, [w:] J. Miluska, Psychologia społeczno-kulturowego pogranicza. Wstęp do koncepcji i badań, Szczecin 2016, s. 31–42.
Ogrodzka-Mazur E., Szkoła z polskim językiem nauczania z perspektywy oczekiwań edukacyj- nych uczniów żyjących w zróżnicowanej kulturowo Europie, „Studia Pedagogiczne” 2014, 67, s. 157–179.
Oleszkowicz A., Gwiżdż K., Formowanie się tożsamości osobistej w okresie stającej się dorosłości, w kontekście poczucia bezpieczeństwa i gotowości do zmian, „Polskie Forum Psychologiczne” 2019, 24(2), s. 184–204
Piskozub A., Polska w cywilizacji zachodniej, Gdańsk 1995.
Powiat cieszyński w liczbach, https://www.polskawliczbach.pl/powiat_cieszynski [dostęp: 24.08.2022].
Rodziewicz J., Środowisko społeczno-wychowawcze szkoły, [w:] T. Pilch, I. Lepalczyk (red.), Pedagogika społeczna. Człowiek w zmieniającym się świecie, Warszawa 2003, s. 187–194.
Rubacha K., Nowe kategorie pojęciowe współczesnej teorii wychowania, [w:] Z. Kwieciński, B. Śliwerski (red.), Pedagogika. Podręcznik akademicki, t. 2, Warszawa 2004, s. 59–67.
Rusek H., Kulturowe wzory życia polskich rodzin na Zaolziu a asymilacja, Katowice 1997.
Rusek H., Pieńczak A., Szczyrbowski J. (red.), Dziedzictwo kulturowe jako klucz do tożsamości pogranicza polsko-czeskiego na Śląsku Cieszyńskim, Cieszyn–Katowice–Brno 2010.
Są wyniki! Maturzyści z powiatu cieszyńskiego najlepsi w województwie śląskim!, 2021, https://www.powiat.cieszyn.pl/aktualnosci/sa-wyniki-maturzysci-z-powiatu-cieszynskiego-najlepsi-w-wojewodztwie-slaskim [dostęp: 31.08.2022].
Szczepański J., Kultury pogranicza, „Przegląd Humanistyczny” 1990, 34(10), s. 1–7.
Szczurek-Boruta A., Cultural identity of youth and multicultural education – empirical study, „The New Educational Review” 2007, 11(1), s. 37–48.
Szczurek-Boruta A., Doświadczenia społeczne w przygotowaniu przyszłych nauczycieli do pracy w warunkach wielokulturowości, Toruń 2013.
Szczurek-Boruta A., Edukacja międzykulturowa na Śląsku Cieszyńskim, „Pedagogika Społeczna” 2013, 47(1), s. 9–27.
Szczurek-Boruta A., Edukacja regionalna w opiniach nauczycieli ze Śląska Cieszyńskiego, [w:] Z. Jasiński, J. Szymeczek (red.), Miejsce regionalizmu w zachowaniu dziedzictwa kulturowego, Czeski Cieszyn–Opole 2017, s. 183–195.
Szczurek-Boruta A., Edukacja szkolna a kształtowanie się tożsamości młodzieży – pedagogiczna wartość antynomii istniejących w społecznej przestrzeni wychowania, [w:] T. Lewowicki, A. Szczurek- -Boruta, B. Grabowska (red.), Przemiany społeczno-cywilizacyjne i edukacja szkolna – problemy rozwoju indywidualnego i kształtowania się tożsamości, Cieszyn–Warszawa–Kraków 2005, s. 203–213.
Szczurek-Boruta A., Edukacja środowiskowa i wybrane formy realizacji edukacji regionalnej, wielokulturowej i międzykulturowej na Śląsku Cieszyńskim, [w:] B. Cimała, M. Pogorzelska (red.), Wokół różnorodności kulturowej i regionalizmu – rozważania teoretyczne i aspekty praktyczne, Opole 2014, s. 105–120.
Szczurek-Boruta A., Edukacyjne konteksty kształtowania poczucia tożsamości kulturowej młodzieży – studia i doświadczenia z pogranicza polsko-czeskiego, „Pogranicze. Studia Społeczne” 2011, 17, s. 141–165. DOI: https://doi.org/10.15290/pss.2011.17.02.10
Szczurek-Boruta A., Kapitał społeczno-kulturowy i poczucie tożsamości wielowymiarowej na Śląsku Cieszyńskim, „Studia Edukacyjne” 2008, (8), s. 87–104.
Szczurek-Boruta A., Konflikt czy dialog międzypokoleniowy w rodzinie (studium z pogranicza polsko- -czeskiego), [w:] R. Kwiecińska, M.J. Szymański (red.), Młodzież a dorośli. Napięcia między socjalizacją a wychowaniem, Kraków 2001, s. 322–334.
Szczurek-Boruta A., Konstrukcjonizm społeczny i jego znaczenie teoriopoznawcze w badaniach międzykulturowych, [w:] T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur (red.), Edukacja międzykulturowa – teorie, poglądy, doświadczenia społeczne, Cieszyn–Warszawa–Toruń 2010, s. 44–68.
Szczurek-Boruta A., Lokalne środowisko życia i kształtowanie tożsamości otwartej w perspektywie edukacji międzykulturowej, „Pedagogika Społeczna” 2016, 61(3), s. 55–69.
Szczurek-Boruta A., O przygotowaniu nauczycieli do pracy w warunkach wielokulturowości – konteksty, opinie studentów, propozycje, Toruń 2014.
Szczurek-Boruta A., Od edukacji regionalnej do edukacji międzykulturowej – ku zbliżeniu ludzi i ich kultur, [w:] K. Kossak-Główczewski, A. Kożyczkowska (red.), Wielokulturowość: między edukacją regionalną i edukacją międzykulturową. Dylematy i konteksty tożsamościowe, Kraków 2015, s. 295–315.
Szczurek-Boruta A., Oddziaływania socjalizacyjno-wychowawcze w rodzinie w zróżnicowanym środo- wisku Pogranicza, [w:] T. Lewowicki, J. Suchodolska (red.), Rodzina – wychowanie – wielokulturowość, Cieszyn 2000, s. 117–140.
Szczurek-Boruta A., Partnerzy międzypokoleniowej transmisji dziedzictwa kulturowego, [w:] J. Nikitorowicz, J. Halicki, J. Muszyńska (red.), Międzygeneracyjna transmisja dziedzictwa kulturowego. Społeczno-kulturowe wymiary przekazu, Białystok 2003, s. 73–84.
Szczurek-Boruta A., Procesy identyfikacyjne i kształtowanie się tożsamości jednostki. Studium empiryczne. Z badań młodzieży ze szkół średnich z pogranicza polsko-czeskiego, [w:] J. Nikitorowicz, J. Halicki, J. Muszyńska (red.), Kultury narodowe na pograniczach, Białystok 2007, s. 273–283.
Szczurek-Boruta A., Rodzina a tolerancja (z badań młodzieży i rodziców mieszkających na pograniczu polsko-czeskim, [w:] T. Lewowicki, B. Grabowska (red.), Młodzież i tolerancja, Cieszyn 1998, s. 99–119.
Szczurek-Boruta A., Szkoła i jej rola w kształtowaniu tożsamości młodzieży, [w:] T. Lewowicki, W. Ogniewjuk, E. Ogrodzka-Mazur, S. Sysojewa (red.), Wielokulturowość i edukacja, Warszawa–Cieszyn–Kijów 2014, s. 285–303.
Szczurek-Boruta A., Tożsamość młodych Polaków mieszkających na pograniczu polsko-czeskim, „Pogranicze. Studia Społeczne” 2017, 30, s. 195–209. DOI: https://doi.org/10.15290/pss.2017.30.14
Szczurek-Boruta A., Zadania rozwojowe i edukacja szkolna młodzieży. Stałość i zmienność, Toruń 2019.
Szczurek-Boruta A., Zadania rozwojowe młodzieży i edukacyjne warunki ich wypełniania w środowiskach zróżnicowanych kulturowo gospodarczo – studium pedagogiczne, Katowice 2007.
Szczurek-Boruta A., Grabowska B., Dynamika kształtowania się tożsamości młodzieży – ku tożsamo- ści wzbogaconej, [w:] T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur, A. Szczurek-Boruta (red.), Poczucie tożsamości i stosunek młodzieży do wybranych kwestii społeczny – studium z pogranicza polsko- -czeskiego, Cieszyn–Warszawa–Toruń 2009, s. 21–64.
Szczypka-Rusz A., Współczesna rodzina cieszyńska. Kim są rodzice? Kim chcieliby, żeby były ich dzieci-rzecz o tożsamości, [w:] T. Lewowicki, J. Suchodolska (red.), Rodzina – wychowanie – wielokulturowość, Cieszyn 2000, s. 48–54.
Szymański M.J., Melosik Z. (red.), Tożsamość w warunkach zmiany społecznej, Warszawa 2016.
Szymeczek J., Kaszper R., Krótki zarys historii Śląska Cieszyńskiego, „Czeski Cieszyn/Český Těšín Pa- pers”, (2), https://fdocuments.net/document/krotki-zarys-historii-slaska-cieszynskiego-eurac--artykul-podaje-w-zarysie.html?page=1 [dostęp: 22.05.2023].
Śliz A., Szczepański M.S., Borderland in sociological perspective. The case of the Polish-Czech border (Pogranicza w socjologii. Przypadek pogranicza polsko-czeskiego), [w:] J. Kiszta (red.), BlueNotes1. ACCENDO – Centrum pro vedu a vyzkum, o.p.s, Ostrava 2013, s. 25–29.
Świątkiewicz W., Rodzina jako wartość społeczna, [w:] W. Świątkiewicz (red.), W trosce o rodzinę, Katowice 1994, s. 40–58.
Tazbir J., Myśl polska w nowożytnej kulturze europejskiej, Warszawa 1986.
Trempała J., Olejnik M., Badanie rozwoju psychicznego człowieka, [w:] J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka, Warszawa 2016, s. 127–243.
Tyszkowa M., Rozwój psychiczny jednostki jako proces strukturyzacji i restrukturyzacji doświadczenia,[w:] M. Tyszkowa (red.), Rozwój psychiczny człowieka w ciągu życia, Warszawa 1988, s. 44–79.
Uchwała Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN z dnia 26 czerwca 2020 roku, http://zpm.home.amu.edu.pl/#:~:text=Sekcja%20Pedagogiki%20M%C5%82odzie%C5%BCy%20dzia%C5%82a%20w%20ramach%20Komitetu%20Nauk,Pedagogicznych%20PAN%20z%20dnia%2026%20cze-rwca%202020%
Witkowski L., Rozwój i tożsamość w cyklu życia. Studium koncepcji Erika H. Eriksona, Toruń 2000.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Alicja Szczurek- Boruta
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.