Kontakty polsko-czeskie na tle literatury psałterzowo-biblijnej

Article Sidebar

PDF
Opublikowane: sty 1, 2015
DOI: https://doi.org/10.14746/pspsj.2015.22.1.2
Słowa kluczowe:
Psalters, Psalms, glossator, gloss, translation, Psalter/Biblical literature, versions

Main Article Content

Karolina Borowiec
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Marcin Kuźmicki
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Dorota Masłej
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Abstrakt

The article makes an attempt to verify the theses concerning the kind of dependence of the Old-Polish Psalms and Psalters from the Czech Psalters. By juxtaposing the Latin texts of Psalms and the Old-Polish and Czech translations (here mainly Psalm 50 from the so-called Page of Medyka and St. Florian’s Psalter), the authors demonstrate that – firstly – the voices from the Page of Medyka are not (as contended by Stanisław Rospond) an evidence of “fine tuning” of the text of Psalm 50 from Kmed to the translation of this Psalm from the remaining Old-Polish Psalters, and they may have been a result of contact of the glossator with the Czech text (in the written or verbalized form); secondly – that the similarities of the Polish and Czech Psalters are not necessarily the result of the difficulties connected with translation into Polish or lack of translator’s professional skills. The conducted analyses justify the thesis that the translator of, for example, St. Florian’s Psalter rather made use of individual words or constructions present in Czech Psalters as successive versions of expressing the same contents; what is more, in some cases the similarities prove to be only apparent.

Downloads

Download data is not yet available.

Article Details

Jak cytować
Borowiec, K., Kuźmicki, M., & Masłej, D. (2015). Kontakty polsko-czeskie na tle literatury psałterzowo-biblijnej. Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza, 22(1), 35-54. https://doi.org/10.14746/pspsj.2015.22.1.2
Numer
Tom 22 Nr 1 (2015)
Dział
Studia nad polszczyzną współczesną i historyczną

Autorzy

Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.

Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).

Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.

Użytkownicy

Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Językoznawczej” pod następującymi warunkami:

  • uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
  • bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w  oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.

Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.

Inne

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).

Biogramy autorów

Karolina Borowiec, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

mgr Karolina Borowiec – Zakład Historii Języka Polskiego, Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; zainteresowania naukowe: historia języka polskiego, kontakt językowy w średniowieczu, wielojęzyczność, semantyka i leksykologia historyczna.

Marcin Kuźmicki, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

dr Marcin Kuźmicki – Zakład Historii Języka Polskiego, Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; zainteresowania naukowe: historia języka polskiego, paleografia, stylistyka i tekstologia staropolska, piśmiennictwo starosłowiańskie.

Dorota Masłej, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

mgr Dorota Masłej – Zakład Historii Języka Polskiego, Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; zainteresowania naukowe: historia języka polskiego, stylistyka historyczna, badania porównawcze tekstów dawnych.

Bibliografia

  1. Źródła:
  2. Gebauer Jan, vyd. (1880), Žaltář Wittenberský, Matice české, Praha.
  3. Patera Adolf, vyd. (1890), Žaltář Klementinský, Matice české, Praha, s. 200.
  4. Patera Adolf, vyd. (1899), Žaltář Poděbradský podle rukopisu draždanského, Česká Akademie Císaře Františka Josefa pro Vědy, Slovesnost a Umění, Praha.
  5. Psalterium Romanum (1515), w: Quincuplum psalterium, Gallicum, Romanum, Hebraicum, Vetus, Conciliatum, Arte et i[n]dustria M. Petri Olivier impr., ere et expensis Michaelis Angier, Cadoni.
  6. Psałterz floriański (2006), w: Biblioteka zabytków polskiego piśmiennictwa średniowiecznego, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków.
  7. Psałterz floriański łacińsko-polsko-niemiecki (1939), [rękopis Biblioteki Narodowej w Warszawie], wyd. Ryszard Gaszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, staraniem i pod red. Ludwika Bernackiego, Ossolineum, Lwów [reprint: Archidiecezjalne Wydaw. Łódzkie, Łódź 2002].
  8. Rippl Eugen, hrsg. (1928), Der alttschechische Kapitelpsalter, Taussig & Taussig, Praha.
  9. Słoński Stanisław, wyd. (1916), Psałterz puławski, Gebethner i Wolf, Warszawa.
  10. Vintr Josef (1986), Die älteste tschechische Psalterübersetzung, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien.
  11. Vladimír Kyas a Věra Kyasóva, vyd. (1996) Staročeská Bible Drážďanská a Olomoucká. Kritické vydání nejstaršího českého překladu bible ze 14. století, edici dokončila Jaroslava Pečírková, t. IV (Tobiáš–Sirschovec), ACADEMIA, Praha.
  12. Wydra Wiesław, Rzepka Wojciech Ryszard (2004), Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543, wyd. 3, Ossolineum, Wrocław.
  13. Literatura:
  14. Belcarzowa Elżbieta (1981), Glosy polskie w łacińskich kazaniach średniowiecznych, cz. 1, Ossolineum, Wrocław.
  15. Borowiec Karolina (2015), Zagadka języka staropolskiej legendy o świętej Dorocie, „Linguarum Silva”, z. 4 [w druku].
  16. Brückner Aleksander (1902), Literatura religijna w Polsce średniowiecznej, t. 1, Kazania i pieśni. Szkice literackie i obyczajowe, Gebethner i Wolf, Warszawa.
  17. Brückner Aleksander (1916), Z dziejów języka polskiego, „Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Filologiczny”, t. 54, s. 263.
  18. Brückner Aleksander (1928), Ludwik Bernacki. Geneza i historja Psałterza Florjańskiego [rec.], „Pamiętnik Literacki”, z. 1, s. 158–160.
  19. Cybulski Marek, Kamińska Maria (1995), Indeks łacińsko-polski do Psałterza floriańskiego, Energeia, Warszawa.
  20. Cybulski Marek (1996), Staropolskie przekłady psałterza, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.
  21. Dąbrówka Andrzej, Stępień Paweł, red. (2014), Widzenie Polikarpa. Średniowieczne rozmowy człowieka ze śmiercią, IBL PAN, Kraków.
  22. Janowska Aleksandra, Pastuchowa Magdalena (2007), Słowotwórstwo czasowników staropolskich. Stan i tendencje rozwojowe, Universitas, Kraków.
  23. Klemensiewicz Zenon, Lehr-Spławiński Tadeusz, Urbańczyk Stanisław (1964), Gramatyka historyczna języka polskiego, PWN, Warszawa.
  24. Kleszczowa Krystyna (1996), Słowotwórstwo języka doby staropolskiej. Przegląd formacji rzeczownikowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
  25. Kleszczowa Krystyna (1998), Staropolskie kategorie słowotwórcze i ich perspektywiczna ewolucja: rzeczowniki, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
  26. Kowalewicz Henryk (1965), Średniowieczne zabytki języka polskiego w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu. Polskie glosy i zapiski z rękopisów 1728, 1732, 1752, „Zeszyty Naukowe UAM. Biblioteka”, z. 5, s. 69–164.
  27. Kuźmicki Marcin, Czynnik pamięciowy w powstawaniu tekstu średniowiecznego [złożone do druku].
  28. Leńczuk Mariusz (2013), Staropolskie przekazy kanonu Mszy Świętej. Wariantywność leksykalna, IBL PAN, Kraków.
  29. Łoś Jan (1915), Przegląd językowych zabytków staropolskich do r. 1543, Nakł. Akademii Umiejętności, Kraków, [dostęp: 4 maja 2014], Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa, http://www.kpbc.ukw.edu.pl/dlibra/docmetadata?id=32327&from=publication.
  30. Masłej Dorota (2015), Słownik a tekst. Problem znaczenia odpowiedników leksykalnych w staropolskich przekładach Psalmu 50, w: red. Tomasz Mika, Dorota Rojszczak-Robińska, Olga Stramczewska, Staropolskie Spotkania Językoznawcze, t. 1, Jak badać teksty staropolskie, Rys, Poznań, s. 103–117.
  31. Michałowska Teresa (2006), Średniowiecze, t. 8, PWN, Warszawa.
  32. Michałowska Teresa (2011), Literatura polskiego średniowiecza. Leksykon, PWN, Warszawa.
  33. Orłoś Teresa Zofia (1980), Polsko-czeskie związki językowe, Ossolineum, Wrocław.
  34. Orłoś Teresa Zofia (1993), Tysiąc lat czesko-polskich związków językowych (Tisíc let česko-polských jazykových vztahů), Universitas, Kraków.
  35. Rospond Stanisław (1953), Psałterz floriański a tak zwana Karta medycka czyli Świdzińskiego, Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, Wrocław.
  36. Siatkowski Janusz (1996), Czesko-polskie kontakty językowe, Energeia, Warszawa.
  37. Słownik staropolski (1953–2002), t. 1–11, red. nacz. Stanisław Urbańczyk, Wacław Twardzik, Ossolineum, Polska Akademia Nauk, Wrocław.
  38. Stieber Zdzisław (1974a), Wpływ czeszczyzny na kształtowanie się polskiego języka literackiego, w: tegoż, Świat językowy Słowian, PWN, Warszawa, s. 306–316.
  39. Stieber Zdzisław (1974b), Wzajemne stosunki języków zachodniosłowiańskich, w: tegoż, Świat językowy Słowian, PWN, Warszawa, s. 143–161.
  40. Stork Nancy Porter (1990), Through a Gloss Darkly: Aldhelm’s Riddles in British Library MS Royal 12.C. XXIII, „Studies and Texts”, nr 98, Pontifical Institute of Medieval Studies, Toronto.
  41. Urbańczyk Stanisław (1946), Biblia królowej Zofii a staroczeskie przekłady Pisma Świętego, PAU, Kraków.
  42. Urbańczyk Stanisław, Kyas Vladimir, wyd. (1965), Biblia królowej Zofii (szaroszpatacka): wraz ze staroczeskim przekładem Biblii, cz. 1, Genesis, Exodus, Leviticus, Numeri, Ossolineum, Wrocław.
  43. Vintr Josef (1986), Die älteste tschechische Psalterübersetzung, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien.
  44. Wanicowa Zofia (2009), Ignota, dubia, reperta: czytać i rozumieć staropolszczyznę, Lexis, Kraków.
  45. Weyssenhoff-Brożkowa Krystyna (1998), Studia nad łaciną średniowieczną w Polsce, OBTA, Warszawa.
  46. Wieland Gernot (1983), The Latin Glosses on Arator and Prudentis in Cambridge University Library MS Gg.5.35, „Studies and Texts”, nr 61, Pontifical Institute of Medieval Studies, Toronto.
  47. Wielgus Stanisław (1993), Średniowieczna literatura biblijna w języku polskim, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin.
  48. Wierczyński Stefan (1962), Legenda poetycka o św. Dorocie z wieku XV. Wstęp historycznoliteracki, w: wyd. i oprac. Władysław Kuraszkiewicz, Stefan Wierczyński, współprac. Aniela Sławska, Polskie wierszowane legendy średniowieczne, Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 155–176.
  49. Woronczak Jerzy (1949), „Skarga umierającego”. Ze studiów nad rękopisem nr 2 Biblioteki Kapitulnej we Wrocławiu, Ossolineum, Wrocław.
  50. Woronczak Jerzy (1958), „Skarga umierającego”. Najstarsze przekazy i obce wzory, „Pamiętnik Literacki”, s. 151–170.
  51. Wróbel Henryk (2004), Związki staroczesko-staropolskie w terminologii botanicznej, wstępem opatrzyła Teresa Zofia Orłoś, Scriptum, Kraków.