Słowa kluczowe
aljamiado literature
Ottoman Empire
Mudejars and Moriscos
Tatars of the former Grand Duchy of Lithuania
Balkan Muslims
Iberian Peninsula
Jak cytować
Abstrakt
Literature written in the local language adapted to the Arabic alphabet and developed under strong influences of Islamic tradition and culture is referred to as aljamiado literature. It is not limited to a specific language or a particular adaptation of the Arabic alphabet for non-Arabic languages. In this article, aljamiado literature encompasses writings primarily of religious nature, created on the Iberian Peninsula, in the Balkans, and in the former Grand Duchy of Lithuania, which includes present-day Lithuania, Belarus, parts of Poland, and Ukraine. The presented research has a pioneering character, focusing on the specificity of aljamiado creativity in selected European countries historically influenced by the Ottoman Empire. It emphasises the similarities resulting from the connection with Islam, as well as the differences stemming from historical and geographical factors.
Bibliografia
ADC – Archivo Diocesano de Cuenca, Leg. 262, núm. 3.573, in Real Academia Española, CORDE [access: 20 December 2016].
RAE – Real Academia Española, Diccionario de la lengua española, online edition, https://dle.rae.es/ [access: 3 July 2023].
Barceló Carmen (1989), Un tratado catalán de derecho islámico. El Llibre de la çunna e xara dels moros, Córdoba.
Bećićanin Fuad (2016), Preplitanje kultura na tlu Srbije u osmansko doba na primeru alhamijado književnosti, Beograd [PhD thesis].
Castilla Nuria de (2014), Qur’anic Manuscripts from Late Muslim Spain. The Collection of Almonacid de la Sierra, “Journal of Qur’anic Studies”, no. 2, pp. 89–138. DOI: https://doi.org/10.3366/jqs.2014.0149
Castilla Nuria de (2017), The Teaching and Learning of Arabic in Salamanca in Early Modern Period, in: The Teaching and Learning of Arabic in Early Modern Europe, ed. Charles Burnett, Alastair Hamilton, Jan Loop, Leiden, pp. 163–188. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004338623_008
Castilla Nuria de (2020), Les emplois linguistiques et culturels derrière les textes aljamiados, “Intellectual History of Islamicate World”, no. 8, pp. 128–162. DOI: https://doi.org/10.1163/2212943X-00702013
Castilla Nuria de (forthcoming a), Libros sin lectores.
Castilla Nuria de (forthcoming b), Manuscrits mudéjares et morisques en France.
Center for Kitab Studies. Grant (access 2023), https://www.human.umk.pl/centre-for-kitab-studies/grant/ [access: 22 July 2023].
Dobronravin Nikolay (2016), Non-Arabic / Ajami Manuscript Tafsir Studies: Perspectives of Comparative Research, in: Święte księgi judaizmu, chrześcijaństwa i islamu w słowiańskim kręgu kulturowym. Księgi wyznawców islamu. Kitabistyka, ed. Monika Krajewska, Joanna Kulwicka-Kamińska, Arleta Szulc, Toruń, pp. 223–229.
Domínguez Ortiz Antonio, Vincent Bernard (1978), Historia de los moriscos. Vida y tragedia de una minoría, Madrid.
Domínguez Prats Antonio B. (2006), José Antonio Conde (1766–1820). Autor de “Historia de la dominación de los árabes en España” (Madrid, 1820/21), descubridor de la literatura aljamiada, y primer historiador español moderno que usó las fuentes árabes en lengua original, “Espacio y Tiempo en la Percepción de la Antigüedad Tardía”, vol. 23, pp. 883–897.
Dziekan Marek M. (2005), Historia i tradycje polskiego islamu, in: Muzułmanie w Europie, ed. Anna Parzymies, Warszawa, pp. 199–239.
Dziekan Marek M. (2015), Zastosowanie pisma arabskiego do zapisu wybranych języków indoeuropejskich. Perspektywa historyczno-porównawcza, in: Tefsir Tatarów Wielkiego Księstwa Litewskiego. Teoria i praktyka badawcza, ed. Joanna Kulwicka-Kamińska, Czesław Łapicz, Toruń, pp. 75–99.
Galmés de Fuentes Álvaro, ed. (1978), Actas del Coloquio internacional sobre literatura aljamiada y morisca, Madrid.
Galmés de Fuentes Álvaro (1986), La lengua española de la literatura aljamiado-morisca como expresión de una minoría religiosa, “Revista de la Sociedad Española de Lingüística”, no. 1, pp. 21–38.
García-Arenal Mercedes, Rodríguez Mediano Fernando (2010), Un Oriente español, Madrid.
Hegyi Ottmar (1979), Minority and Restricted Uses of the Arabic Alphabet. The Aljamiado Phenomen, “Journal of the American Oriental Society”, no. 2, pp. 262–269. DOI: https://doi.org/10.2307/602662
Hrvatska enciklopedija (2021), red. Leksikografski zavod Miroslav Krleža, https://tinyurl.com/y83zp3rk [accessed 9 January 2022].
Huković Muhamed (1986), Alhamijado književnost i njeni stvaraoci, Sarajevo.
Imber Colin (2020), Imperium osmańskie 1300–1650, trans. Piotr Wróbel, Kraków.
Kaleši Hasan (1956), Prilog poznavanju arbanaške književnosti iz vremena Preporoda (Arbanaška književnost na arapskom alfabetu), “Godišnjak Centra za Balkanološka Ispitivanja”, no. 1, pp. 352–388.
Konopacki Artur (2010), Życie religijne Tatarów na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI–XIX wieku, Warszawa. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323511076
Kulwicka-Kamińska Joanna (2018), Dialogue of Scriptures. The Tatar Tefsir in the Context of Biblical and Qur’anic Interpretations, Berlin. DOI: https://doi.org/10.3726/978-3-653-06917-4
Labarta Ana (1978), Oraciones cristianas aljamiadas en procesos inquisitoriales de moriscos valencianos, “Boletín de la Real Academia de Buenas Letras de Barcelona”, no. 37, pp. 177–197.
Lybyer Albert Howe (2015), Władanie Imperium Osmańskim w czasach Sulejmana Wspaniałego, trans. Miłosz Młynarz, Oświęcim.
Łapicz Czesław (2014), Czy piśmiennictwo Tatarów – muzułmanów Wielkiego Księstwa Litewskiego jest słowiańskim aljamiado?, in: W podróży za słowem. Księga pamiątkowa z okazji jubileuszu 70-lecia urodzin profesora Emila Tokarza, ed. Mateusz Warchał, Bielsko-Biała, pp. 59–70.
Łapicz Czesław (1986), Kitab Tatarów litewsko-polskich. Paleografia. Grafia. Język, Toruń.
Martínez de Castilla Nuria (2006), Anduve mirando si parecía por allí algún morisco aljamiado, in: De Cervantes y el islam, ed. Nuria Martínez de Castilla, Rodolfo Gil Grimau, Madrid, pp. 235–246.
Martínez de Castilla Nuria (2010), Una biblioteca morisca entre dos tapas, Saragossa.
Muftić Teufik (1969), O arebici i njenom pravopisu, “Prilozi za Orijentalnu Filologiju”, no. 14–15, pp. 101–121.
Nametak Abdurahman (1981), Hrestomatija bosanske alhamijado književnosti, Sarajevo.
O projekcie (access 2023), http://www.tefsir.umk.pl/o,1,o-projekcie.html [access: 4 July 2023].
Skowronek Jerzy, Tanty Mieczysław, Wasilewski Tadeusz, Historia Słowian południowych i zachodnich, Warszawa.
Wiegers Gerard (1994), Datation et localisation des codices espagnols écrits en caractères arabes (aljamiado). Problèmes et perspectives, in: Le manuscrit arabe et la codicologie, ed. A. Binebine, Rabat, pp. 21–30.
Wikipedia: Wielkie Księstwo Litewskie (access: 2023), https://tinyurl.com/mwu6xtwt [access: 23 January 2023].
Zanón Jesús (1995), Los estudios de lengua árabe entre los moriscos aragoneses a través de los manuscritos de la Junta, “Sharq al-Andalus”, no. 12, pp. 363–374. DOI: https://doi.org/10.14198/ShAnd.1995.12.22
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Językoznawczej” pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).