Słowa kluczowe
semantics
diachrony
intensifiers
Jak cytować
Abstrakt
The article presents the word family of the verb grzmieć (to thunder) from the beginning of the Polish language to the 20th century. The research material includes 90 derivatives that have been characterized in terms of word formation and meaning within three values: SOUND, FORCE, and INTENSITY. The synchronic linguistics method of word-formation adapted to historical material allowed for including in the analysis words such as pogrom, zgromić, gromot which lost their formal and semantic connection with the Proto-Slavic root they were based on. The analysis proved that the semantic value of the base and its morphological features influence the development of subsequent meanings of words belonging to the word family. The meaning of intensity especially seen in words such as ogromny, ogromnie, ogromniasty is a kind of exponent of the value inherent in their root and is present in many other words derived from the same Proto-Slavic root.
Bibliografia
ESJP – Bańkowski Andrzej (2000), Etymologiczny słownik języka polskiego, t. 1–2. Warszawa.
ESXVII – Gruszczyński Włodzimierz, red., Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku, https://sxvii.pl/ [dostęp: 25 maja 2022].
L – Linde Samuel Bogumił (1854–1860), Słownik języka polskiego, t. 1–6, wyd. 2, Lwów, edycja internetowa, https://tinyurl.com/yckwjvjw [dostęp: 17 maja 2023].
MSSJP – Skarżyński Mirosław (1989), Mały słownik słowotwórczy języka polskiego dla cudzoziemców, Kraków.
NSEJP – Długosz-Kurczabowa Krystyna (2003), Nowy słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa.
PSE – Mańczak Witold (2017), Polski słownik etymologiczny, Kraków.
SEBrü – Brückner Aleksander (1985), Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków.
SEJP – Boryś Wiesław (2005), Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków.
SGS – Jadacka Hanna, Skarżyński Mirosław red. (2001–2004), Słownik gniazd słowotwórczych współczesnego języka ogólnopolskiego, t. 1–4, Kraków.
SJPDor – Witold Doroszewski, red., Słownik języka polskiego, t. 1–11, edycja internetowa, https://doroszewski.pwn.pl [dostęp: 14 października 2022].
SP – Sławski Franciszek, red. (1974–2001), Słownik prasłowiański, t. 1–8, Wrocław.
SPXVI – Mayenowa Maria Renata i in, red. (1966–), Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 1–37, Wrocław–Warszawa, edycja internetowa, https://spxvi.edu.pl/ [dostęp: 17 maja 2023].
SStp – Stanisław Urbańczyk (red.), Słownik staropolski, t. 1–11, Wrocław.
SW – Karłowicz Jan, Kryński Adam A., Niedźwiedzki Władysław, red. (1900–1927), Słownik języka polskiego, t. 1–8, Warszawa, edycja internetowa, https://tinyurl.com/am899ncr [dostęp: 17 maja 2023].
SWil – Zdanowicz Aleksander i in., (1861), Słownik języka polskiego, t. 1–2, Wilno, edycja internetowa, www.eswil.ijp.pan.pl/index.php [dostęp: 8 sierpnia 2022].
USJP – Dubisz Stanisław, red. (2003), Uniwersalny słownik języka polskiego, t. 1–4, Warszawa.
WSJP PAN – Żmigrodzki Piotr, red., Wielki słownik języka polskiego PAN, Kraków, http://www.wsjp.pl [dostęp: 17 maja 2023].
Brzozowska Małgorzata (2009), Etymologia a konotacja słowa. Studia semantyczne, Lublin.
Burkacka Iwona (2003), Aspekt stylistyczny opisu gniazdowego, w: Słowotwórstwo gniazdowe. Historia, metoda, zastosowania, red. Mirosław Skarżyński, Kraków, s. 114–136.
Fras Janina (1985), Gniazdo słowotwórcze ziemi w języku polskim, serbsko-chorwackim i rosyjskim, „Rocznik Slawistyczny”, t. 45, cz. 1, s. 31–43.
Jadacka Hanna (1995), Rzeczownik polski jako baza derywacyjna, Warszawa.
Jadacka Hanna (1998), Opis gniazdowy jako podstawa badania łączliwości formantów, „Prace Filologiczne”, t. 43, s. 205–211.
Karpiłowska Eugenia (2007), Gniazda słów jako językowy obraz świata. Perspektywa badań porównawczych, „LingVaria”, nr 2, s. 27–41.
Kleszczowa Krystyna (1998), Staropolskie kategorie słowotwórcze i ich perspektywiczna ewolucja. Rzeczowniki, Katowice.
Kleszczowa Krystyna (2007a), podobne, a jednak inne. Z historii polskich wykładników intensywności cechy, „Prace Filologiczne”, t. 53, s. 315–321.
Kleszczowa Krystyna (2007b), Słowotwórstwo gniazdowe na usługach lingwistyki diachronicznej, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, t. 52, s. 59–72.
Kochman Stanisław (1975), Polsko-rosyjskie stosunki językowe od XVI do XVIII w. Słownictwo, Opole – Wrocław.
Łachnik Jarosław (2011), Możliwość wykorzystania metodologii gniazdowej do opisu aktywności słowotwórczej rzeczownika włoskiego – na przykładzie gniazd trzech włoskich leksemów rzeczownikowych związanych z pojęciem czasu: ANNO [rok], MESE [miesiąc] i GIORNO [dzień], w: Polskie dźwięki, polskie słowa, polska gramatyka (system – teksty – norma – kodyfikacja), red. Barbara Pędzich, Dorota Zdunkiewicz-Jedynak, Warszawa, s. 129–144.
Krótki Zuzanna (2014), Polskie leksemy o rdzeniu -próżn-, „Linguarum Silva”, nr 3, s. 55–76.
Krótki Zuzanna (2016), Polskie leksemy o rdzeniu piecz-/piek- pochodne od piec się, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza”, nr 2, s. 69–88. DOI: https://doi.org/10.14746/pspsj.2015.22.2.4
Krupianka Aleksandra (1969), Formacje czasownikowe z przedrostkiem o-(ob-) w języku polskim, Toruń.
Mitrenga Barbara (2010), Gniazdo słowotwórcze czasownika gorzki w historii języka polskiego, w: Bogactwo polszczyzny w świetle jej historii, t. 3, red. Artur Rejter, Katowice, s. 13–24.
Mitrenga Barbara, Pastuch Magdalena (2021), Kształtowanie się parametrycznego znaczenia przymiotnika ogromny – ogląd diachroniczny, „Język Polski”, t. 4, s. 32–44.
Siatkowski Janusz (1965), Bohemizmy fonetyczne w języku polskim, cz. 1: Grupy trat, tlat; h zamiast g; spółgłoski twarde przed i, e, Wrocław.
Stawnicka Janina (1991), Gniazda słowotwórcze czasowników oznaczających położenie w przestrzeni w języku rosyjskim i polskim, Katowice.
Waśkowski Krzysztof (2015), Gniazda słowotwórcze w badaniach historycznojęzykowych (na materiale polskiej leksyki animalistycznej), Acta Universitatis Lodziensis. Studia Indogermanica Lodziensia. Supplementary Series”, s. 101–117. DOI: https://doi.org/10.18778/1506-7254.04.07
Witczak Krzysztof (2020), Rozważania nad etymologią gromu, „Poradnik Językowy”, z. 10, s. 9–19. DOI: https://doi.org/10.33896/PorJ.2020.10.1
Wojtyła-Świeżowska Maria (1998), Kognitywizm w etymologii, „Rocznik Slawistyczny”, t. 51, s. 17–30.
Wolińska Olga (1994), Możliwości zastosowania opisu gniazdowego w diachronii, „Poradnik Językowy” z. 5–6, s. 63–69.
Zych Anna (1999), Struktura i semantyka polskich i rosyjskich gniazd słowotwórczych z przymiotnikami wyjściowymi nazywającymi barwę, Katowice.
Пятаева Наталия Вячеславовна (2021), Этимологическое гнездо *ber- в праславянском языке. Реконструкция, словообразование, семантика, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, т. 56.
[Pâtaeva Nataliâ Vâčeslavovna (2021), Ètimologičeskoe gnezdo *ber- v praslavânskom âzyke. Rekonstrukciâ, slovoobrazovanie, semantika, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, t. 56. DOI: https://doi.org/10.11649/sfps.2424
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Językoznawczej” pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).