Słowa kluczowe
medical vocabulary
Petrus de Crescentius’s handbook
Polish translation of Petrus de Crescentius’s handbook
Jak cytować
Liczba wyświetleń: 18
Liczba pobrań: 14
Abstrakt
The article describes the medical vocabulary contained in the register of diseases included at the beginning of the Polish translation of Petrus de Crescentius’s handbook (1571; this material is also representative of an older version of the text from 1549). After an analysis of the origins of the register, the general semantic structure of the names that it contained was characterized and set in the context of 16th-century Polish, also against the background of Falimirz’s herbarium and other texts. An attempt was made to establish the reference of the names and classify them using the division proposed by Lucyna Jankowiak (2005) and Słownik Polszczyzny XVI wieku (Dictionary of 16th-century Polish). The analysis showed that most of the names are known to the Polish language of the time; there are, however, some new ones not recorded in the said dictionary. The core of the vocabulary extracted from the register are the names of diseases (among them, the names of diseases affecting the digestive system appeared most frequently, followed by the names of diseases of the skin, nervous and sensory organs, genitourinary and respiratory systems), but three other groups of names were also isolated.
Bibliografia
Fal. – Falimirz Stefan (1534), O ziołach i mocy jich […], Kraków, https://tiny.pl/sxbk54rx [dostęp: 6 listopada 2023].
Fal.online, https://tiny.pl/bhx-kzgm [dostęp: 6 listopada 2023].
Kresc. – Piotrá Creſcentyná/ o pomnożeniu y rozkrzewieniu wſzelákich Pożytkow/ kśiąg Dwoienaśćie: Ludźiom Stanu káżdego/ ktorzyby śię vczćiwym Gospodárſtwem báwili/wielce potrzebne á pożyteczne (1571), Kraków, https://tiny.pl/8c8kc1zn [dostęp: 27 marca 2024].
łac. – Petrus de Crescentiis (między 1477 a 1483), Ruralia commoda, Löwen, https://tiny.pl/syt526vq [dostęp: 5 listopada 2023].
niem. – Petrus de Crescentiis (1531), Vom Ackerbaw…, https://tiny.pl/ry399h62 [dostęp: 5 listopada 2023].
Piotra Crescentyna Księgi o gospodarstwie y o opatrzeniu rozmnożenia rozlicznych pożytkow każdemu stanowi potrzebne (1549), Kraków, https://tiny.pl/5w59jthh [dostęp: 3–5 listopada 2023].
Sien.Lek – Siennik Marcin (1568), Herbarz to jest ziół tutecznych, postronnych i zamorskich opisanie […], Kraków: https://tiny.pl/c-869bkn [dostęp: 7 listopada 2023].
Re. – Reczek Stefan (1968), Podręczny słownik dawnej polszczyzny, Wrocław.
SPXVI – Mayenowa Maria Renata i in., red. (1966–2016), Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 1–38, Warszawa, też elektroniczny indeks wszystkich haseł https://spxvi.edu.pl [dostęp: wielokrotnie listopad 2023–marzec 2024].
Sstp. – Stanisław Urbańczyk, red. (1953–2002), Słownik staropolski, t. 1–11, Wrocław, https://pjs.ijp.pan.pl/sstp.html [dostęp: 4 kwietnia 2024].
Bowler Peter J. (2007), Historia nauk o środowisku, przeł. Joanna Popiołek, Wiesław Studencki, Warszawa.
Brzeziński Tadeusz, red. (1988), Historia medycyny, Warszawa.
Drygas Aleksander (1988), Dawne terapie. Lek i jego formy – sposoby wytwarzania i dystrybucji, w: Historia medycyny, red. Tadeusz Brzeziński, Warszawa, s. 158–184.
Jankowiak Lucyna (2005), Słownictwo medyczne Stefana Falimirza, t. 1, Warszawa.
Jankowiak Lucyna (2006), Słownictwo medyczne Stefana Falimirza, t. 2: Słownik, Warszawa.
Jankowiak Lucyna (2010), Zapożyczenia w XVI-wiecznym słownictwie medycznym i ich dzisiejsze losy (na materiale zielnika Stefana Falimirza), „Linguistica Copernicana”, nr 2 (4), s. 201–213. DOI: https://doi.org/10.12775/LinCop.2010.027
Jankowiak Lucyna (2020), O kryteriach wyodrębniania terminów z XVI-wiecznych tekstów, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” 27, nr 2, s. 33–52. DOI: https://doi.org/10.14746/pspsj.2020.27.2.2
Kamper-Warejko Joanna (2009), Nazwy roślin „z náśienia śię rodzących ná ogrodźiech ku żywnośći ludzkiey” u Krescencjusza a wybrane XVI-wieczne zielniki, „Białostockie Archiwum Językowe”, nr 9, s. 115–126. DOI: https://doi.org/10.15290/baj.2009.09.08
Kamper-Warejko Joanna (2016), Słownictwo botaniczne w polskim tłumaczeniu „Ksiąg o gospodarstwie” (1571) Piotra Krescencjusza na tle epoki, Toruń.
Kędelska Elżbieta (1997), Przydatność łacińsko-polskich wokabularzy do badań językoznawczych (zalety i ograniczenia), w: Leksyka prasłowiańska na warsztacie językoznawcy, red. Hanna Popowska-Taborska, „Prace Slawistyczne”, nr 105, Warszawa, s. 117–125.
Klemensiewicz Zenon (1985), Historia języka polskiego, t. 2, Warszawa.
Kosiek Zdzisław (1983), Botanika, w: Zarys dziejów nauk przyrodniczych w Polsce, red. Kazimierz Maślankiewicz, Warszawa, s. 413–479.
Kowalska Danuta (2021), Obraz zarazy w świetle traktatu medycznego Piotra umiastowskiego pt. Nauka o morowym powietrzu na czwory księgi przełożona (1591), „Roczniki Humanistyczne”, t. 69, z. 6, s. 85–104. DOI: https://doi.org/10.18290/rh21696s-6
Krynicka Tatiana (2021), Choroba w wybranych pismach Izydora z Sewilli, „Vox Patrum” 78, s. 467–498. DOI: https://doi.org/10.31743/vp.12224
Migdał Jolanta (2002), O nazywaniu człowieczych chorób – uwagi o słownictwie Glaberowych „Gadek”, w: Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, t. VIII, red. Mirosława Białoskórska, Leonarda Mariak, Szczecin, s. 147–157.
NEP – Nowa encyklopedia powszechna PWN (1995–1996), t. 1–6, Warszawa.
Steczko Iwona (2002), „Mietnica”, „kaduk”, „boża kaźń”, czyli o nazwach epilepsji w polszczyźnie XV i XVI w., „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica”, nr 1, s. 387–402.
Steczko Iwona (2016), Przymiot albo dworska niemoc i jej synonimiczne miana w polszczyźnie XV i XVI wieku, w: Epidemie w dziejach Europy: konsekwencje społeczne, gospodarcze i kulturowe, red. Krzysztof Polek, Łukasz T. Sroka, Kraków, s. 156–168.
Suchecka Anna (2020), Badania interdyscyplinarne nad polskimi zielnikami drukowanymi, „Wschodni Rocznik Humanistyczny”, t. 17, nr 2, s. 199–224.
Szostak Jan (1979), Zielnik Marcina Siennika z roku 1568, „Ze Skarbca Kultury”, z. 31, s. 5–48.
Szwejkowska Helena (1983), Książka drukowana XV–XVIII wieku. Zarys historyczny, Wrocław.
Wydra Wiesław, Rzepka Wojciech Ryszard (2004), Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543, Wrocław, s. 375–378.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Joanna Kamper-Warejko
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do utworu publikowanego w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza”, oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym umową autorską, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób, ani innych praw osób trzecich, w tym dóbr osobistych.
Autor(zy) zachowują pełne prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem, udzielając Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji CC BY-ND 4.0 Międzynarodowe na korzystanie z utworu bez ograniczeń terytorialnych przez czas nieokreślony na określonych umową autorską polach eksploatacji.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Językoznawczej” pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).