Słowa kluczowe
ziemie polskie
I wojna światowa
papież Benedykt XV
prymas Edmund Dalbor
arcybiskup Aleksander Kakowski
biskup Adam Stefan Sapieha
kolekta papieska z 1915 r.
zjazd biskupów polskich w 1917 r.
kwestia polska w czasie I wojny światowej
Jak cytować
Abstrakt
Prezentowany tekst przybliża wybrane aspekty działalności Kościoła katolickiego na ziemiach polskich w okresie I wojny światowej. Podjęte akcje kościelne opierały się na dwóch podstawowych filarach: modlitwie i działalności charytatywnej. Nie bez znaczenia była sprawa polska, czyli odzyskanie niepodległości. Zjawiska te dotyczyły Kościoła katolickiego na wszystkich ziemiach polskich. Szczególnie akcje charytatywne i dobroczynne rozwijane przez Kościół przekraczały granice rozbiorowe. Ogromne zasługi miał w tym względzie Książęco-Biskupi Komitet Pomocy dla Dotkniętych Klęską Wojny (w skrócie: K.B.K.) powołany przez biskupa Adama Sapiehę. 5 lutego 1915 r. powstał w ramach Rady Narodowej Poznański Komitet Niesienia Pomocy Królestwu Polskiemu. Przewodniczącym został arcybiskup Edward Likowski, a po jego śmierci następca arcybiskup Edmund Dalbor. Kościół katolicki i jego biskupi czynnie współpracowali z Komitetem Generalnym Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce, który zawiązał się w Lozannie 9 stycznia 1915 r. Największym echem współpracy Kościoła katolickiego z Komitetem Sienkiewiczowskim była akcja zaplanowana na listopad 1915 r. W marcu 1917 r. na siódmej konferencji biskupów katolickich z Królestwa Polskiego z okazji setnej rocznicy powstania archidiecezji warszawskiej (1817) doszło do wydarzenia bez precedensu, mianowicie pierwszego zjazdu episkopatu polskiego w okresie zaborów. Duchowieństwo stanowiło grupę integrującą naród zamieszkujący po upadku Rzeczypospolitej trzy odrębne organizmy państwowe. Księża w ogromnym stopniu przeprowadzili naród polski przez okres zaborów i w czasie I wojny światowej. Nowe państwo mogło dzięki temu skutecznie odrodzić się pod koniec 1918 r.
Bibliografia
Album jubileuszowy z okazji 25-letniej rocznicy święceń kapłańskich oraz pracy pasterskiej przewielebnego księdza Jana H. Strzeleckiego nienaruszalnego proboszcza Parafii św. Stanisława B. M. przy ulicy 7-mej w Nowym Jorku, New York 1916.
Archiv der Erzdiözese in Gniezno, Archiwum Parafii Imielno, AP 125/11, (Zapowiedzi z ambony), 10 VIII 1914.
Archiv der Erzdiözese in Poznań [im Folgenden: AAP], Erzbischöfliches Ordinariat [im Folgenden: OA], Ref. OA IX 203 oraz AAP, OA, sygn. 123, pag.: 1715/18.0.
Baciński A., Działalność charytatywna Adama Stefana Sapiehy do roku 1918 [in:] Księga Sapieżyńska, red. J. Wolny, t. 1, Kraków 1982, S. 265-275.
Banaszak B., Historia Kościoła katolickiego, cz. 4: Czasy najnowsze 1914–1978, Warszawa 1992.
Bednarz P., Dylematy neutralnych. Szwajcarska opinia publiczna wobec kwestii polskiej 1914–1918, Lublin 2012.
Bystrzycki L., Duchowieństwo polskie Kościoła rzymskokatolickiego w Wielkopolsce w latach 1815–1918, Koszalin 1986.
Chrześcijaństwo w Polsce. Zarys przemian 966–1979, red. J. Kłoczowski, Lublin 1992.
Chwalba A., Samobójstwo Europy. Wielka wojna 1914–1918, Kraków 2014.
Compte-rendu du Comité général de Secours pour les Victimes de la Guerre en Pologne (Siège à Vevey Suisse) du 9 janvier 1915 au 31 mars 1917, Vevey 1917.
Cygan K.W., Wysocki J.W., W służbie Bogu i Ojczyźnie. Duszpasterstwo w polskich formacjach wojskowych 1914–1918, Mińsk Mazowiecki 2012.
Czajowski J., Kardynał Adam Stefan Sapieha, Wrocław 1997.
„Dziennik Poznański“, Nr. 259, 11 XI 1915.
Dzierzbicki S., Pamiętnik z lat wojny 1915–1918, Warszawa 1983.
Gaul J., Austro-Węgry wobec Kościoła katolickiego w Królestwie Polskim (sierpień 1914 – sierpień 1915), „Kwartalnik Historyczny“ 112 (2005) 4, S. 73-92.
Gatz E., Akten der Fuldaer Bischofskonferenz, Band III, 1900–1919, Mainz 1985.
Gatz E., Akten zur preussischen Kirchenpolitik. In den Bistümern Gnesen-Posen, Kulm und Ermland 1885–1914, Würzburg 1977.
Hurysz M., Kościół katolicki w Poznaniu w czasie I wojny światowej, „Kronika Miasta Poznania“ 3 (2014), S. 232-248.
Janeczek Z., Księża powstańcy śląscy i uczestnicy plebiscytu w walce o polski Górny Śląsk [in:] Historia duszpasterstwa wojskowego na ziemiach polskich, red. J. Ziółek, A. Barańska, W. Matwiejczyk, E.M. Ziółek, Lublin 2004, S. 341-350.
Jezusek W., Jak doszło do pierwszego spotkania Episkopatu Polskiego w Warszawie 11 marca 1917 r.?, „Prawo Kanoniczne“, 14 (1971) 3-4, S. 331-333.
Kakowski A., Z niewoli do niepodległości. Pamiętniki, oprac. T. Krawczak, R. Świątek, Kraków 2000.
Kardynał Adam Stefan Sapieha. Środowisko rodzinne, życie, dzieło, red. S. Stępień, Przemyśl 1995.
Kumor B., Historia Kościoła, t. 8: Czasy współczesne 1914–1992, Lublin 2001.
„Kurjer Poznański“, Nr. 216, 20 IX 1914.
Leś E., Zarys historii dobroczynności i filantropii w Polsce, Warszawa 2001.
Michalski R., Polskie duchowieństwo katolickie pod panowaniem pruskim wobec sprawy narodowej w latach 1870–1920, Toruń 1998.
Minois G., Kościół i wojna. Od czasów Biblii do ery atomowej, tłum. A. Szymanowski, Warszawa 1998.
Pest C., Kardynał Edmund Dalbor (1869–1926) pierwszy prymas Polski odrodzonej, Poznań 2004.
Piela M., Udział duchowieństwa w polskim życiu politycznym 1914–1924, Lublin 1994.
Płygawko D., Benedykt XV dla Polski. 90-lecie papieskiej kolekty 21 listopada 1915, Poznań 2005.
Płygawko D., Działalność Poznańskiego Komitetu Niesienia Pomocy Królestwu Polskiemu (1915–1918) [in:] Rola Wielkopolski w dziejach narodu polskiego, red. S. Kubiak, L. Trzeciakowski, Poznań 1979, S. 285-292.
Płygawko D., Sienkiewicz w Szwajcarii. Z dziejów akcji ratunkowej dla Polski w czasie pierwszej wojny światowej, Poznań 1986.
„Przewodnik Katolicki“ Nr. 40, 3 X 1914, [S. 461-476].
Śmigiel K., Słownik biograficzny arcybiskupów gnieźnieńskich i prymasów Polski, Poznań 2002.
Tryniszewski E., Antoni Osuchowski 1849–1928. Zarys biograficzny, Olsztyn 1985.
Trzeciakowski L., Poznań w latach wojny [in:] Dzieje Poznania, t. 2, cz. 1: 1793–1918, red. J. Topolski, L. Trzeciakowski, Warszawa–Poznań 1994, S. 758-772.
Trzy lata działalności K. B. K. Sprawozdanie Książęco Biskupiego Komitetu Pomocy dla dotkniętych wojną za lata 1915–1917, Kraków 1918.
Urkatastrophe. Die Erfahrung des Krieges 1914–1918 im Spiegel zeitgenössischer Theologie, hrsg. v. J.K. Negel, K. Pineggéra, Freiburg im Breisgau 2016.
Wilczyński L., Ks. Walenty Dymek — kapłan społecznik i biskup poznański [in:] Ksiądz Arcybiskup Walenty Dymek Metropolita Poznański (1888–1956), red. L. Wilczyński, (Materiały do Dziejów Archidiecezji Poznańskiej 2), Poznań 2010, S. 36-37.
Wilk S., Episkopat Kościoła katolickiego w Polsce 1918–1939, Warszawa 1982.
W służbie Kościoła Poznańskiego. Księga pamiątkowa na 70-lecie urodzin arcybiskupa metropolity dr. Antoniego Baraniaka, red. L. Bielerzewski, Poznań–Warszawa–Lublin 1974.
Z dokumentów chwili XL, „Ojczyzna i Postęp“, Nr. 44, 28 VI 1917, [S. 38-39].
Z dokumentów chwili CI, „Ojczyzna i Postęp“, Nr. 111, 23 III 1918, [S. 34-51].
„Zdrój. Dwutygodnik poświęcony sztuce i kulturze umysłowej“ 3 (1919) 6/2, [S. 53-54].
Żółtowski P., Wspomnienia o kardynale Adamie Stefanie Sapieże z okazji 60-lecia ingresu na krakowską stolicę biskupią [in:] Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury polskiej w Polsce, red. A. Schletz, t. 38, Kraków 1972, S. 215-249. DOI: https://doi.org/10.52204/np.1972.38.215-249
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Mateusz Hurysz
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.