Słowa kluczowe
intellectual
melancholy
Saturn’s child/melancholic
motif of sight/eye
motif of blindness
motif of window/glass
painting and literature
World War II
history
Kazimierz Wyka
Paweł Hertz
Kazimierz Brandys
Jak cytować
Abstrakt
The article concerns the way in which the eye topos functions in Paweł Hertz’s Sedan and Kazimierz Brandys’ The Wooden Horse, works representing Polish literature of retribution written in the 1940s. The role of the process of seeing is interpreted by means of the category of melancholy, and the protagonists in these works are presented as melancholics. Standing in front of a window or in the quiet of European museums, members of the intelligentsia do not so much focus on passive contemplation but rather protest against History. The desire to constantly use the eyes has an existential and political sense. Recognition of the phenomenon of a melancholic gaze in the literature of retribution enriches the traditional interpretation of this trend in literature by lending it a new context and allowing rehabilitation of the intellectuals portrayed in it.
Bibliografia
Bakke M., Ciało otwarte. Filozoficzne reinterpretacje kulturowych wizji cielesności, Poznań 2000.
Bałus W., Melancholia a nihilizm, <http://www.opoka.org.pl/biblioteka/F/FH/melancholia_
Bałus W., Mundus melancholicus. Melancholiczny świat w zwierciadle sztuki, Kraków 1996.
Banowska L., Paryż „Pasaży” Waltera Benjamina – u progu nowoczesności, [w:] Wokół „Pasaży” Waltera Benjamina, red. P. Śniedziewski, K. Trybuś, M. Wilczyński, Poznań 2009.
Benjamin W., Dramat tragiczny i tragedia, przeł. M. Sugiera, „Literatura na Świecie” 1995, nr 3.
Benjamin W., O pojęciu historii, przeł. K. Krzemieniowa, [w:] tegoż, Anioł historii. Eseje, szkice, fragmenty, wybór i oprac. H. Orłowski, Poznań 1996.
Berger J., Sposoby widzenia. Na podstawie cyklu programów telewizyjnych BBC Johna Bergera, przeł. M. Bryl, Poznań 1997.
Bielik-Robson A., Melancholia i ekstaza, [w:] Nuda w kulturze, red. P. Czapliński, P. Śliwiński, Poznań 1999.
Bieńczyk M., „Wszystko w świecie tracić” (O „Marii” Antoniego Malczewskiego), [w:] tegoż,
Oczy Dürera. O melancholii romantycznej, Warszawa 2002.
Bieńczyk M., Francuz na wyspie Lesbos (O wierszach saficznych Baudelaire’a), [w:] tegoż,
Oczy Dürera. O melancholii romantycznej, Warszawa 2002.
Bieńczyk M., Melancholia i nieśmiertelność (Baudelaire, Kafka, Starobinski, Baudrillard), [w:] tegoż, Oczy Dürera. O melancholii romantycznej, Warszawa 2002.
Bieńczyk M., Melancholia. O tych, co nigdy nie odnajdą straty, Warszawa 1998.
Bieńczyk M., Oczy Dürera (O Zygmuncie Krasińskim i jego listach), [w:] tegoż, Oczy
Dürera. O melancholii romantycznej, Warszawa 2002.
Bieńczyk M., Okno i metoda (Flaubert, Baudelaire, Hopper), [w:] tegoż, Oczy Dürera.
O melancholii romantycznej, Warszawa 2002.
Brandys K., Drewniany koń, Warszawa 1946.
Cioran E., Na szczytach rozpaczy, przeł. i wstęp I. Kania, Kraków 1992.
Cioran E., Samotność i przeznaczenie, przeł. A. Dwulit, Warszawa 2008.
Citati P., Saturn i melancholia, przeł. J. Ugniewska, <http://odra.okis.pl/article.php/157>[dostęp: 10.12.2017].
Czapliński P., Wzniosłe tęsknoty. Nostalgie w prozie lat dziewięćdziesiątych, Kraków 2001.
Dybel P., Przemijalność piękna i melancholia Freuda, „Teksty Drugie” 1999, nr 3.
Földényi L.F., Melancholia, przeł. R. Reszke, Warszawa 2011.
Freud Z., Żałoba i melancholia, przeł. B. Kocowska, [w:] K. Pospiszyl, Zygmunt Freud. Człowiek i dzieło, Wrocław 1991.
Frydryczak B., Świat jako kolekcja. Próba analizy estetycznej natury nowoczesności, Poznań 2002.
Grass G., O bezruchu w postępie. Wariacje na temat miedziorytu Albrechta Dürera „Melancholia I”, [w:] tegoż, Z dziennika ślimaka, przeł. S. Błaut, Gdańsk 1991.
Guardini R., O sensie melancholii, przeł. B. Grunwald-Hajdasz, Poznań 2009.
Hersant Y., Czerwona melancholia, przeł. M. Bieńczyk, „Ogród. Kwartalnik” 1992, nr 2.
Hertz P., Porwanie Europy, [w:] tegoż, Sedan, Warszawa 1948.
Hertz P., Sedan, [w:] tegoż, Sedan, Warszawa 1948.
Jadacki J.J., Analiza pojęcia melancholii, [w:] Odłamki rozbitych luster. Rozprawy z filozofii, kultury, sztuki i estetyki ofiarowane Pani Profesor Alicji Kuczyńskiej, red. I. Lorenc, Warszawa 2005.
Jakubowska A., Na marginesach lustra. Ciało kobiece w pracach polskich artystek, Kraków 2004.
Janion M., Marzący: jest tam, gdzie go nie ma, a nie ma go tu, gdzie jest, [w:] tejże, Zło i fantazmaty. Prace wybrane, red. M. Czermińska, t. 3, Kraków 2001.
Janion M., Żyjąc tracimy życie. Niepokojące tematy egzystencji, Warszawa 2001.
Klibansky R., Panofsky E., Fritz S., Saturn i melancholia. Studia z historii, filozofii, przyrody, medycyny, religii oraz sztuki, przeł. A. Kryczyńska, Kraków 2009.
Kozłowska I., W objęciach Saturna. Melancholia w prozie rozrachunków inteligenckich (1946–1948), Poznań 2016.
Kristeva J., Nerval „El Desdichado”, przeł. M. Sugiera, „Literatura na Świecie” 1995, nr 3.
Kuczyńska A., Piękny stan melancholii. Filozofia niedosytu i sztuka, Warszawa 1999.
Lepenies W., Melancholia – próba legitymizacji zjawiska, przeł. P. Dybel, „Studia Socjologiczne” 1997, nr 1.
Merleau-Ponty M., Oko i umysł, przeł. S. Cichowicz, [w:] tegoż, Oko i umysł. Szkice o malarstwie, wybór, oprac. i wstęp S. Cichowicz, Gdańsk 1996.
Najdek K., Cytat jako figura myśli. Z retoryki filozoficznej Hamanna i Benjamina, Nowa Wieś k/Torunia 2010.
Nowakowski J., Stambuł Orhana Pamuka – melancholia miasta, „Polonistyka” 2010, nr 7.
Panofsky E., Trzy ryciny Albrechta Dürera „Rycerz, Śmierć i Diabeł”, „Św. Hieronim w pracowni”, „Melancholia I”, przeł. P. Ratkowska, [w:] Studia z historii sztuki, wybór i oprac. J. Białostocki, Warszawa 1971.
Pollakówna J., Weneckie tęsknoty. O malarstwie i malarzach renesansu, Warszawa 2003.
Przepaście duszy. Rozmowa z Julią Kristevą, przeł. M. Pieńkowska, „Odra” 2008, nr 4.
Sontag S., Fragmenty estetyki melancholii, przeł. S. Magala, „Koniec Wieku” 1990, nr 1.
Sontag S., Pod znakiem Saturna, przeł. W. Kalaga, „Res Publica Nowa” 1994, nr 6.
Starobinski J., Atrament melancholii, przeł. K. Belaid, Gdańsk 2017.
Starobinski J., Melancholia wśród ruin, „Zeszyty Literackie” 1996, nr 2.
Steiner G., Dziesięć (możliwych) przyczyn smutku myśli, przeł. O. i W. Kubińscy, Gdańsk 2007.
Swoboda T., Historie oka. Bataille, Leiris, Artaud, Blanchot, Gdańsk 2010.
Śniedziewski P., Melancholijne spojrzenie, Kraków 2011.
Vitale A., Archetyp Saturna, czyli przemiana ojca, przeł. J. Prokopiuk, „Pismo Literacko- Artystyczne” 1987, nr 3.
Wnuk A., Język – utracony obiekt melancholii, [w:] W kręgu melancholii, red. A. Małczyńska, B. Małczyński, Opole–Wrocław 2010.
Wyka K., Rozrachunki inteligenckie, [w:] tegoż, Pogranicze powieści, Warszawa 1989.
Zaleski M., Formy pamięci. O przedstawianiu przeszłości w polskiej literaturze współczesnej, Warszawa 1996.
Zaleski M., Nostalgia, siostra melancholii, „Nowa Res Publica” 1994, nr 6.
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Przestrzeniach Teorii” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Przestrzeniach Teorii” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalą na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-NC-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Autorzy, którzy wykorzystują w swoim tekście cudze utwory (np. ilustracje, fotografie) proszeni są o dostarczenie do redakcji czasopisma zgodę na publikację od uprawnionych podmiotów.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych po 2015 roku „Przestrzeniach Teorii” tylko w calach niekomercyjnych, pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).