Słowa kluczowe
wtajemniczenie
narracja
Erich Auerbach
Frank Kermode
Sławomir Mrożek
Czesław Miłosz
Witold Gombrowicz
Stanisław Lem
Jak cytować
Abstrakt
This article concerns secrets and secrecy in narrative works. The author, following in the footsteps of Auerbach and Kermode, argues that secrets should be understood as discontinuous places, gaps that demand to be filled. Auerbach and Kermode pointed to the biblical origins of the secret narrative. The latter in The Genesis of Secrecy. On the Interpretation of Narrative noted that secrets presuppose a mode of initiation – this was the case in the gospel of St Mark he analysed, addressed to believers. However, this sender’s intention also appears in strictly literary texts that operate the convention of the secret. This article refers to four twentieth-century Polish narrative texts that use elements of secrecy in different ways. Mrożek’s Moniza Clavier conceals the confabulatory character of the first-person statement, Miłosz’s Dolina Issy and Gombrowicz’s Kosmos conceal the deeply autobiographical character of the reflection on individual fate, while the narrative in Lem’s Solaris activates the possibility of ‘vertical reading’, referring to the concept of some absolute. Secrets in literary texts tend to be secularized versions of religious narratives addressed to the initiated, and the promise of an integration of discontinuous places attracts sceptics and believers.
Bibliografia
Arystoteles, Poetyka, przeł. H. Podbielski, Warszawa 1988, s. 333.
Auerbach E., Mimesis. Rzeczywistość przedstawiona w literaturze Zachodu, przeł. Z. Żabicki, Warszawa 2004.
Csicsery-Ronay I., Jr., Książka jest Obcym: O pewnych i niepewnych interpretacjach „Solaris” Stanisława Lema, przeł. T. Rachwał, [w:] Lem w oczach krytyki światowej, wyb. i oprac. J. Jarzębski, Kraków 1989.
Fiut A., Dolina Issy – przypowieść o wtajemniczeniu, „Znak” 1981, nr 4–5, s. 476.
Gajewska A., Stanisław Lem. Wygnany z wysokiego zamku. Biografia, Kraków 2021.
Gajewska A., Zagłada i gwiazdy. Przeszłość w prozie Stanisława Lema, Poznań 2016.
Gombrowicz W., Dziennik 1961–1966, Dzieła, Kraków 1987.
Gombrowicz W., Dziennik 1967–1969, Dzieła, Kraków 1992.
Gombrowicz W., Kosmos, Dzieła, Kraków 1986.
Gombrowicz W., Trans-Atlantyk, Pisma zebrane, oprac. M. Bielecki, Kraków 2017.
Gorczyńska R. (E. Czarnecka), Podróżny świata. Rozmowy z Czesławem Miłoszem. Komentarze, Kraków 1992.
Jarzębski J., Dwanaście wersji „Kosmosu”, [w:] idem, Natura i teatr. 16 tekstów o Gombrowiczu, Kraków 2007.
Jonas H., Idea Boga po Auschwitz, przeł. G. Sowinski, wst. J.A. Kłoczowski, Kraków 2003.
Kermode F., Pleasure and Change. The Aesthetics of Canon, New York 2004.
Kermode F., Sekrety i narracyjne sekwencje, przeł. P. Czapliński, „Pamiętnik Literacki” 1993, nr 2.
Kermode F., The Genesis of Secrecy: On the Interpretation of Narrative (The Charles Eliot Norton Lectures), Cambridge (Mass.) – London 1979.
Libera A., „Kosmos” (wizja życia – wizja wszechświata), [w:] Gombrowicz i krytycy, red. Z. Łapiński, Kraków 1984.
Miłosz Cz., Dolina Issy, Dzieła zebrane, Kraków 2000.
Miłosz Cz., Przypis po latach, [w:] idem, Dolina Issy, Dzieła zebrane, Kraków 2000.
Mrożek S., Baltazar. Autobiografia, Warszawa 2009.
Mrożek S., Opowiadania 1974–1979, Dzieła zebrane, t. V, Warszawa 1997.
Nabokov V., Wykłady o literaturze, przeł. Z. Batko, Warszawa 2005.
Neuger L., „Kosmos” Witolda Gombrowicza. Genologiczne podstawy hipotez sensowności, „Teksty Drugie” 1999, nr 6.
Tischner Ł., Gombrowicza milczenie o Bogu, Kraków 2013.
Tischner Ł., Sekrety manichejskich trucizn. Miłosz wobec zła, Kraków 2001.
Tokarczuk O., Księgi Jakubowe albo wielka podróż przez siedem granic, pięć języków i trzy duże religie, nie licząc tych małych. Opowiadana przez zmarłych, a przez autorkę dopełniona metodą koniektury, z wielu rozmaitych ksiąg zaczerpnięta, a także wspomożona imaginacją, która to jest największym naturalnym darem człowieka. Mądrym dla memoryału, kompatriotom dla refleksji, laikom dla nauki, melancholikom zaś dla rozrywki, Kraków 2014.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Przestrzeniach Teorii” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Przestrzeniach Teorii” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalą na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-NC-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Autorzy, którzy wykorzystują w swoim tekście cudze utwory (np. ilustracje, fotografie) proszeni są o dostarczenie do redakcji czasopisma zgodę na publikację od uprawnionych podmiotów.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych po 2015 roku „Przestrzeniach Teorii” tylko w calach niekomercyjnych, pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).