Słowa kluczowe
performativity
synthesis
dramaticity
dramaturgy
turn in literature
traveling concepts
Jak cytować
Abstrakt
This essay attempts to describe a new field of research in contemporary literary theory, defined in terms of performative, dramatic, and dramaturgical interactions and relations. The focus is placed on the dynamic movement of concepts and categories, as it allows theory to keep up with the constant new developments in literature and culture. These movements give rise to a dramatic discourse that replaces traditional methodologies. Such a transdisciplinary dialogue allows for a complex play of meanings. Any theory is a sum of choices made from among many possibilities, compatible approaches and ideas, and potential perspectives. In the new theoretical perspective described in this essay, no theory of a work of art is rejected and each remains valid, as long as it functions inclusively in a field of many different possibilities. The dramaturgy of concepts, the potential tensions and possible
contradictions between them, which, paradoxically, are not mutually exclusive, complex plays and displacements, fractures and entanglements, open up new theoretical horizons. Indeed, we should ask whether the time of grand theories has passed or whether one of the most comprehensive literary theories is being created today, as it unites all past and future concepts involved in the study, interpretation, and reception of literature. It is the theory of possibilities.
Bibliografia
Bakke M., Bio-transfiguracje. Sztuka i estetyka posthumanizmu [Bio-Transfigurations: The Art and Aesthetics of Posthumanism], Poznań 2012.
Bal M., Travelling Concepts in the Humanities: A Rough Guide, Toronto 2002.
Bałwochwał, https://techsty.art.pl/Balwochwal/start.html (accessed: 14.10.2023).
Barthes R., The Death of The Author, trans. S. Heath, [in:] R. Barthes, Image-Music-Text, London 1977, pp. 142–148.
Błaszczak M., Płynność – od Heraklita do Baumana [Liquidity – from Her aclitus to Bauman], “Przestrzenie Teorii” 2019, no. 31. DOI: https://doi.org/10.14746/pt.2019.31.5.
Burzyńska A., Czy teoria literatury jeszcze istnieje? [Does Literary Theory Still Exist?], “Teksty Drugie” 2006, no. 1–2.
Burzyńska A., Kulturowy zwrot teorii [The Cultural Turn in Theory], [in:] Kulturowa teoria literatury [The Cultural Theory of Literature], eds. M.P. Markowski, R. Nycz, Kraków 2012.
Burzyńska A., Poststrukturalizm, dekonstrukcja, feminizm, gender, dyskursy mniejszości i co dalej? [Poststructuralism, Deconstruction, Feminism, Gender, Minority Discourses and What’s Next?], “Przestrzenie Teorii” 2002, no. 1.
Culler J., Literary Theory: A Very Short Introduction, Oxford 2011. DOI: https://doi.org/10.1093/actrade/9780199691340.001.0001
Derrida J., Structure Sign and Play in the Discourse of Human Sciences, trans. A. Bass, [in:] J. Derrida, Writing and Difference, Chicago 1978, pp. 278–294.
Domańska E., “Zwrot performatywny” we współczesnej humanistyce [“The Performative Turn” in the Contemporary Humanities], “Teksty Drugie” 2007, no. 5.
Dukaj J., Lód [Ice], vol. 1–3, Kraków 2016.
Eco U., On Literature, trans. M. McLaughlin, London 2012.
Gajewska G., Antropologia cyborgów wobec zwrotu performatywnego [Anthropology of Cyborgs and the Performative Turn], [in:] ‘Zwroty’ badawcze w humanistyce. Konteksty poznawcze, kulturowe i społeczno-instytucjonalne [‘Turns’ in the Humanities: Cognitive, Cultural, and Socio-Institutional Contexts], eds. J. Kowalewski and W. Piasek, Toruń 2010.
Gajewska G., Arcy-nie-ludzkie. Przez science fiction do antropologii cyborgów [Arch-non-human: From Science Fiction to Cyborg Anthropology], Poznań 2010.
Hassan I., Prometheus as Performer: Toward Posthumanism Culture?, “The Georgia Review” 1977, vol. 31, no. 4.
Ingarden R., Cognition of the Literary Work of Art, trans. R.A. Crowley and K. Olsen, Evanston 1973.
Krajewska A., Dramaturgia pojęć [Dramaturgy of Concepts], “Przestrzenie Teorii” 2021, no. 36. DOI: https://doi.org/10.14746/pt.2021.36.0
Krajewska A., Dramatyczna teoria literatury [Dramatic Theory of Literature], Poznań 2009.
Krajewska A., Różewicza sztuki splątane. Interpretacja performatywna [Różewicz’s Entangled Arts: A Performative Interpretation], “Przestrzenie Teorii” 2014, no. 21. DOI: https://doi.org/10.14746/pt.2014.21.3
Krajewska A., Splątanie literackie [Literary Entanglement], “Przestrzenie Teorii” 2012, no. 17. DOI: https://doi.org/10.14746/pt.2012.17.0
Krajewska A., “Zwrot dramatyczny” a literaturoznawstwo performatywne, “Przestrzenie Teorii” 2012, no. 17. DOI: https://doi.org/10.14746/pt.2012.17.2
Kulturowa teoria literatury [The Cultural Theory of Literature], eds. M.P. Markowski and R. Nycz, Kraków 2012.
Lem S., Imaginary Magnitude, trans. M.E. Heine, London 1984.
Lem S., A Perfect Vacuum, trans. M. Kandel, Evanston 1979.
Lesman U., Plaga fałszywych książek. Sztuczna inteligencja podszyła się pod znanych pisarzy [A Plague of Fake Books: Artificial Intelligence Impersonates Famous Writers], https://cyfrowa.rp.pl/technologie/art38957171-plaga-falszywych-ksiazek-sztuczna-inteligencja-podszyla-sie-pod-znanych-pisarzy (accessed: 20.10.2023).
Miller J.H., On Literature, London 2002.
Mordka A., Romana Ingardena opalizacje i oscylacje literackie [Roman Ingarden’s Concept of Literary Iridescence and Oscillation], “Galicja. Studia i Materiały” 2022, no. 8. DOI: https://doi.org/10.15584/galisim.2022.8.19
Możliwość, [entry in:] Słownik Języka Polskiego, online, https://sjp.pwn.pl/szukaj/mo%C5%BCliwo%C5%9B%C4%87.html (accessed: 20.10.2023).
Myrdzik B., O niektórych konsekwencjach zwrotu afektywnego w badaniach kulturowych [On Some Consequences of the Affective Turn in Cultural Studies], “Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin – Polonia Sectio N” 2017, vol. 2. DOI: https://doi.org/10.17951/en.2017.2.115
Nycz R., Afektywne manifesty. Wstęp [Affective Manifestos: Introduction], “Teksty Drugie” 2014, no. 1.
Nycz R., Antropologia literatury – kulturowa teoria literatury – poetyka doświadczenia
[Anthropology of Literature – Cultural Theory of Literature – Poetics of Experience], “Teksty Drugie” 2007, no. 6.
Rękopis znaleziony w Saragossie [The Saragossa Manuscript], http://archiwum.ha.art.pl/rekopis/00_intro.html (accessed: 14.10.2023).
Schechner R., Performance Studies: An Introduction, London and New York 2002.
Sendyka R., (Praktyczna) podróż do obiektów (teoretycznych). Mieke Bal i jej Wędrujące pojęcia [(Practical) Journey to (Theoretical) Objects: Mieke Bal’s Travelling Concepts], “Stan Rzeczy” 2016, no. 1(10). DOI: https://doi.org/10.51196/srz.10.20
Słomski W., Derrida. Dekonstrukcja i jej konsekwencje [Derrida: Deconstruction and Its Consequences], “Prosopon. Europejskie Studia Społeczno-Humanistyczne” 2018, no. 25(4).
Tabaszewska J., “Wędrujące pojęcia”. Koncepcja Mieke Bal – przykład inter- czy transdyscyplinarności? [“Travelling Concepts”: Is Mieke Bal’s Concept an Example of Interdisciplinarity or Transdisciplinarity?], “Studia Europaea Gnesnensia” 2013, no. 8.
Tischner J., Filozofia dramatu [The Philosophy of Drama], Kraków 2006.
Woźniak-Czech E., Portret performatywny. Ślad, wymazywanie, nieobecność [Performative Portrait: Trace, Erasure, Absence], Poznań 2018.
Zawojski P., Posthumanizm, czyli humanizm naszych czasów [Posthumanism, or the Humanism of Our Times], “Kultura i Historia” 2017, no. 32.
Załuski T., Powtórzenie jako iterowalność w filozofii Jaques’a Derridy [Repetition as Iterability in Jacques Derrida’s Philosophy], [in:] T. Załuski, Modernizm artystyczny i powtórzenie, Kraków 2008.
Znani pisarze pozywają twórców ChatGPT [Famous Writers Are Suing the Makers of ChatGPT], https://rynek-ksiazki.pl/aktualnosci/znani-pisarze-pozywaja-tworcow-chatgpt/ (accessed: 30.09.2023).
Zwrot, [entry in:] Słownik Języka Polskiego, online, https://sjp.pwn.pl/szukaj/zwrot.html (accessed: 10.10.2023).
“Zwroty” badawcze w humanistyce. Konteksty poznawcze, kulturowe i społeczno-instytucjonalne [‘Turns’ in the Humanities: Cognitive, Cultural, and Socio-Institutional Contexts], eds. J. Kowalewski, W. Piasek, Toruń 2010.
https://www.jbe-books.com/products/1-the-road-by-an-artificial-neural (accessed: 30.04.2023).
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Ewelina Woźniak-Czech
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Przestrzeniach Teorii” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Przestrzeniach Teorii” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalą na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-NC-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Autorzy, którzy wykorzystują w swoim tekście cudze utwory (np. ilustracje, fotografie) proszeni są o dostarczenie do redakcji czasopisma zgodę na publikację od uprawnionych podmiotów.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych po 2015 roku „Przestrzeniach Teorii” tylko w calach niekomercyjnych, pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).