Słowa kluczowe
avant-garde
verbo-visuality
typography
illustration
Futurism
Surrealism
Jak cytować
Abstrakt
The article concerns one of the most obscure and most daring (in terms of graphical experimentation) verbo-visual works of the Polish Great Avant-garde – the booklet Wąż, Orfeusz i Eurydyka [Serpent, Orpheus and Euridice, 1922] by Tytus Czyżewski, a painter and man of letters. The printed drama consists of double-spreads made of drawings (presented on the left pages) and text of a one-act play (always placed on the right). In her analyses Śniecikowska refers to the concept of “niezrozumialstwo” [nonunderstandableness] introduced by the Polish pre-war literary critic, Karol Irzykowski, focusing on the positive aspects of “understanding non-understanding”. She reveals possible similarities between Czyżewski’s artistic practice and the Surrealist technique of automatic drawing. She also uncovers some unclear connections between the visual and the textual within the booklet and points to the relations of Czyżewski’s work and the 21st century experiments with verbo-visuality.
Bibliografia
Baluch A., Wizualność poezji Tytusa Czyżewskiego, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie. Prace Historycznoliterackie X” 1986, nr 101.
Baluch A., Wstęp, [w:] T. Czyżewski, Poezje i próby dramatyczne, oprac. A. Baluch, Wrocław 1992.
Bornstein G., Jak czytać stronę. Modernizm i materialność tekstu, przeł. J. Sobesto, przekład przejrzał i poprawił T. Kunz, „Wielogłos” 2017, nr 1.
Burzyńska A.R., Mechanika cudu. Strategie metateatralne w polskiej dramaturgii awangardowej, Kraków 2005.
Czerska K., Tytus Czyżewski – w kręgu teatru „Cricot”, [w:] Między słowem a obrazem. Rzecz o Tytusie Czyżewskim, red. D. Wasilewska, Kraków 2017.
Czyżewski T., Wąż, Orfeusz i Euridika, Kraków 1922, https://polona.pl/preview/295a3b38-c7bd-4b7d-88f1-2436eb12156b (dostęp: 5.05.2023).
Czyżewski T., Wiersze i utwory teatralne, wst. J. Kryszak, oprac. J. Kryszak, A.K. Waśkiewicz, Gdańsk 2009.
Freeman J. (with a contribution of J.C. Welchman), The Dada & Surrealist Word-Image, Los Angeles 1989.
Graf P., Tytus Czyżewski sto lat później, [w:] Poezja polska po roku 2000. Diagnozy – problemy – interpretacje, red. T. Dalasiński, A. Szwagrzyk, P. Tański, Toruń 2015.
https://loesje.org/posterarchive/advanced?words=prz+sz%C5%82o%C5%9B%C4%87&-date[min][year]=&date[max][year]=&fbclid=IwAR33e8KQyek0UnoJ2YUSAvCgPybjlM6yme31mwJGchP6uDXwLrnmwUMOTN8 (dostęp: 31.07.2023).
https://puszka.waw.pl/prz_szlosc-projekt-pl-4321.html (dostęp: 30.07.2023).
https://swierczynskaart.com/ilustracje/ilustracje-do-dramatu-witolda-gombrowicza/ (dostęp: 25.07.2023).
Irzykowski K., Na Giewoncie formizmu, „Przegląd Warszawski” 1922, nr 6.
Irzykowski K., Niezrozumialstwo, [w:] S. Panek, Spór o „niezrozumialstwo” w dwudziestoleciu międzywojennym w Polsce, Poznań 2018, s. 103 (pierwodruk: „Wiadomości Literackie” 1924, nr 38, s. 1).
Kłossowicz J., Próby dramatyczne awangardy dwudziestolecia, „Dialog” 1960, nr 2.
Kornhauser J., Całkowita rewolucja. Status przedmiotów w poezji surrealizmu, Kraków 2015, s. 65.
Kornhauser J., Wśród manekinów. Tytus Czyżewski i surrealizm, [w:] Między słowem a obrazem. Rzecz o Tytusie Czyżewskim, red. D. Wasilewska, Kraków 2017, s. 119–132.
Koschany R., Przypadek. Kategoria egzystencjalna i artystyczna w literaturze i filmie, Wrocław 2006.
Krause M., Kompozycje przestrzeni w próbach dramatycznych Tytusa Czyżewskiego, [w:] Między słowem a obrazem. Rzecz o Tytusie Czyżewskim, red. D. Wasilewska, Kraków 2017.
Kryszak J., Waśkiewicz A.K., Utwory dramatyczne. Komentarz, [w:] Między słowem a obrazem. Rzecz o Tytusie Czyżewskim, red. D. Wasilewska, Kraków 2017.
Lipski J.J., O poezji Tytusa Czyżewskiego, „Twórczość” 1960, nr 6.
Nyczek T., Widzoczytelnik w krainie niby książki, [w:] Współczesna polska sztuka książki / Contemporary Polish Book Art, red. A. Słowikowska, H. Kocańda-Kołodziejczyk, Warszawa [1998].
Okulicz-Kozaryn R., Czy koniecznie trzeba odmładzać Tytusa Czyżewskiego? Głos w sprawie związku poety z Młodą Polską, [w:] Między słowem a obrazem. Rzecz o Tytusie Czyżewskim, red. D. Wasilewska, Kraków 2017, s. 33.
Rypson P., Książki i Strony. Polska książka awangardowa i artystyczna w XX wieku, Warszawa 2000.
Słowacki J., Dramaty, wst. S. Treugutt, Warszawa 1955.
Sobieraj S., Laboratorium awangardy. O twórczości literackiej Tytusa Czyżewskiego, Siedlce 2009.
Śniecikowska B., A Stab in the Ear. Poetics of Sound in Futurism and Dadaism, Berlin 2023.
Śniecikowska B., Słowo – obraz – dźwięk. Literatura i sztuki wizualne w koncepcjach polskiej awangardy 1918–1939, Kraków 2005.
Świeściak A., Współczynnik sztuki. Polska poezja awangardowa i postawangardowa między autonomią a zaangażowaniem, Kraków 2019.
Turowski A., Radykalne oko. O Witkacym, Kobro, Strzemińskim, Themersonach i innych twórcach sztuki wzbudzającej niepokój. Fragmenty awangardowego dyskursu, t. 1: Argonauci, Warszawa–Gdańsk 2023.
Un mundo construido. Polonia 1918–1939, red. J. Doce et al., Madrid 2011.
Wołowski W., W kręgu dramaturgii codzienności – (nowa) La Baye Philippe’a Adriena i jej aparat perytekstowy, [w:] Gangliony pękają mi od niewyrażalnych myśli. Prace ofiarowane Profesorowi Lechowi Sokołowi, red. M. Hasiuk, A. Winch, Warszawa 2019.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Beata Śniecikowska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Przestrzeniach Teorii” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Przestrzeniach Teorii” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalą na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-NC-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Autorzy, którzy wykorzystują w swoim tekście cudze utwory (np. ilustracje, fotografie) proszeni są o dostarczenie do redakcji czasopisma zgodę na publikację od uprawnionych podmiotów.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych po 2015 roku „Przestrzeniach Teorii” tylko w calach niekomercyjnych, pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).