Słowa kluczowe
carbocen
carbocriticism
poetry
avant-garde
Jak cytować
Abstrakt
The article summarizes the avant-garde poetry of Tadeusz Peiper, Julian Przyboś, Jan Brzękowski, and their successor, Bolesław Lubosz, devoted to hard coal. Observing the partial break of this poetry with the romantic vision of the underground, which did not specify coal as a separate matter, the author reflects on how to shape the language of the new, coal-based materiality. The article proposes to see it in four close-ups: coal utopias, coal sprays, coal energies and birds made of coal (the latter metaphor, derived from Peiper’s poem, refers to the work of Tadeusz Kłak, which is a direct inspiration for the arrangement of the material in this article).
Bibliografia
Brzękowski J., Far West, [w:] idem, Przyszłość nieotwarta. Poezje, Londyn 1959.
Brzękowski J., Górnicy, [w:] idem, Wiersze awangardowe, Kraków 1981.
Brzękowski J., Leforest, [w:] idem, Wiersze awangardowe, Kraków 1981.
Brzękowski J., Maszynista Rola Piotr, [w:] idem, Wiersze awangardowe, Kraków 1981.
Brzękowski J., Podziemia, [w:] idem, Przyszłość nieotwarta. Poezje, Londyn 1959.
Chwin S., Esther, Gdańsk [b.d.w.].
Crane R., Coal: Culture and Nature, London 2021.
Fanon F., Czarna skóra, białe maski, przeł. U. Kropiwiec, Kraków 2020.
Grzegorek G., Frużyński A., Rygus P., Kopalnie i huty Katowic, Katowice 2017.
Janion M., „Kuźnia natury”, [w:] eadem, Gorączka romantyczna, Warszawa 1975.
Kłak T., Ptak z węgla. Studia i szkice literackie, Katowice 1984.
Kossak-Szczucka Z., W kraju pracy, [w:] Z Czarnego Kraju. Górny Śląsk w reportażu międzywojennym, teksty wybrał i wstępem opatrzył W. Janota, Katowice 1981.
Kuziak M., Romantyczne górnictwo. Między mistyką, nauką a przemysłem, „Wiek XIX. Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza” 2015, rok VIII (L). DOI: https://doi.org/10.18318/wiekxix.2015.3
LeCain T.J., Mining the Anthropocene: How Coal created the suppoused ‘Age of Humans’, [w:] Boom – Crisis – Heritage. King Coal and the Energy Revolutions after 1945, edited by L. Bluma, M. Farrenkopf, T. Meyer, Oldenbourg 2021. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110729948-020
Lubosz B., Alchemia ziemi, [w:] idem, Odkrywanie Kolumba, Katowice 1970.
Lubosz B., Starzy górnicy. Oda, [w:] idem, Milczenie węgla, Katowice 1962.
Majbroda K., W relacjach, sieciach, splotach asamblaży, Wrocław 2019.
Morcinek G., Narodziny serca, Katowice 1956.
Morton T., Hyperobjects. Philosphy and Ecology after the End of World, Minneapolis–London 2013.
Olszewska K., Magnes C., Ziółkowski J., Kuhl J., Atlas petrograficzny górnośląskich kamiennych węgli humusowych, Katowice 1965.
Peiper T., Metafora teraźniejszości, [w:] idem, Tędy. Nowe usta, Kraków 1972.
Peiper T., Oczy nad miastem, [w:] idem, Poematy i utwory teatralne, przedm., oprac. tekstu, komentarz A.K. Waśkiewicz, Kraków 1979.
Peiper T., Pod oknem Maryny, [w:] idem, Poematy i utwory teatralne, przedm., oprac. tekstu, komentarz A.K. Waśkiewicz, Kraków 1979.
Peiper T., Poezja molekułów i elektronów, [w:] idem, Tędy. Nowe usta, Kraków 1972.
Peiper T., Punkt wyjścia, [w:] idem, Tędy. Nowe usta, Kraków 1972.
Peiper T., Staszek mówi, [w:] idem, Poematy i utwory teatralne, przedm., oprac. tekstu, komentarz A.K. Waśkiewicz, Kraków 1979.
Peiper T., Z Górnego Śląska, [w:] idem, Poematy i utwory teatralne, przedm., oprac. tekstu, komentarz A.K. Waśkiewicz, Kraków 1979.
Popkiewicz J., Ryszka F., Przemysł ciężki Górnego Śląska w gospodarce Polski międzywojennej, (1922–1939), Opole 1959, s. 117.
Przedsiębiorstwa przemysłu ciężkiego na Górnym Śląsku po podziale i ich rozwój [mapa-wkładka], [w:] J. Popkiewicz, F. Ryszka, Przemysł ciężki Górnego Śląska w gospodarce Polski międzywojennej, (1922–1939), Opole 1959, s. 117.
Przyboś J., Nad Śląskiem, [w:] idem, Sytuacje liryczne. Wybór poezji, wst. E. Balcerzan,
wyb. E. Balcerzan, A. Legeżyńska, komentarze oprac. A. Legeżyńska, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1989.
Przyboś J., Pióro z ognia, [w:] idem, Sytuacje liryczne. Wybór poezji, wst. E. Balcerzan, wyb. E. Balcerzan, A. Legeżyńska, komentarze oprac. A. Legeżyńska, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1989.
Przyboś J., Węgiel i marmur, [w:] idem, Sytuacje liryczne. Wybór poezji, wst. E. Balcerzan, wyb. E. Balcerzan, A. Legeżyńska, komentarze oprac. A. Legeżyńska, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1989.
Przyboś J., Wstęp do poetyki, [w:] idem, Sytuacje liryczne. Wybór poezji, Wrocław 1989.
Rydzewska N., Ludzie z węgla, Warszawa 1951.
Rzymełka J., Dzieje poznawania geologicznego Górnośląskiego Zagłębia Węglowego do 1870 roku, Katowice 1988.
Skamieniałe sprawczości [rozmowa C.A. Jones z M.C. Wilsonem], przeł. A. Półtorak, „Czas Kultury” 2022, nr 4.
Steckel M., O górnictwie, [w:] idem, Czarne Djamenty. Zdjęcia artystyczne kopalń górnośląskich wraz z opisem, Katowice 1929 [reprint].
Szewczyk W., Syndrom śląski. Szkice o ludziach i dziełach, Katowice 1986.
Więckiewicz A., Obrazy czarności. Wyobraźnia imperialna i różnica rasowa w niemieckiej kulturze XIX i XX wieku. Siedem szkiców z antropologii wrogości, Warszawa 2020. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323547440
Yusoff K., Queer Coal: Genealogies in/of the Blood, „philoSOPHIA” 2015, vol. 5, nr 2, Summer, s. 203–229. DOI: https://doi.org/10.1353/phi.2015.a608468
Żeromski S., Ludzie bezdomni, Warszawa 1973.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Marta Tomczok
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Przestrzeniach Teorii” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Przestrzeniach Teorii” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalą na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-NC-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Autorzy, którzy wykorzystują w swoim tekście cudze utwory (np. ilustracje, fotografie) proszeni są o dostarczenie do redakcji czasopisma zgodę na publikację od uprawnionych podmiotów.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych po 2015 roku „Przestrzeniach Teorii” tylko w calach niekomercyjnych, pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).