Redakcja „Przestrzeni Teorii” zaprasza do nadsyłania tekstów do tematycznego numeru pisma zatytułowanego: Kosmiczne przestrzenie. Teorie, estetyki i narracje astrokultury
Nadawanie sensu przestrzeni kosmicznej to wielowymiarowy proces. „Miejsca na Ziemi mogą być miastami lub wioskami, punktami orientacyjnymi lub krajobrazami” – pisze Lisa Messeri w książce Placing Outer Space. – „Co jednak szczególnie ważne, (…) miejsce sugeruje intymność, która może pomniejszyć kosmos do poziomu ludzkiego doświadczenia”1. Zdaniem autorki, następująca dziś zasadnicza zmiana w postrzeganiu przestrzeni kosmicznej polega właśnie na nadaniu jej charakteru miejsca, co prowadzi do uznania jej już nie za otchłań samotności, lecz za obszar, w którym mogą być prowadzone „poszukiwania kosmicznego towarzystwa”2.
Jak przekonująco dowodzą badacze i badaczki związani ze studiami nad astrokulturą, społeczną teorią kosmosu, archeologią astronomii czy astrokrytyką, fundamentalne przeobrażenia rozumienia ludzkiej relacji z wszechświatem zostały zainicjowane w 1957 roku, wraz z początkiem ery podboju kosmosu. Dziś jest już oczywiste, że sposób, w jaki postrzegamy wszechświat, stanowi historyczną ekspresję ziemskich idei, w tym wszelkich przeszłych oczekiwań dotyczących planetarnych (w liczbie mnogiej) przyszłości. Stąd już blisko nie tylko do nurtów takich jak astrofuturyzm czy retrofuturyzm, lecz także do wszelkich krytycznych teorii kosmosu, które funkcjonując w nurcie astroculture studies, znajdują zakorzenienie w takich dyskursach, jak myśl postkolonialna, posthumanizm, gender studies, krytyka feministyczna, ekokrytyka, zwrot afektywny i wiele innych.
Proponowany numer ma na celu przyjrzenie się wybranym wizjom przestrzeni kosmicznej postrzeganym jako manifestacje różnorodnych i zmieniających się w czasie idei oraz polityk. Wątek kosmicznej podróży, eksplorowania, a następnie zasiedlania przez ludzkość innych (często terraformowanych) planet lub ich księżyców to temat od dziesięcioleci interesujący zarówno dla wielkich mistrzów literatury i kina science fiction, jak i dla twórców współczesnych filmowych blockbusterów. Eksploatowany przez wielkie studia i medialne koncerny, bywa zarazem inspirujący dla przedstawicieli wszelkich mniejszości; mocno osadzony w mainstreamie, jest też podejmowany z lokalnych perspektyw, na dodatek mobilizując najróżniejsze estetyki. Obok tekstów kultury (powieści, filmów, seriali, gier wideo…), w których wizja kosmicznej ekspansji jest przedłużeniem koncepcji Objawionego Przeznaczenia (Manifest Destiny), pojawiają się narracje o silnie krytycznym (np. względem późnego kapitalizmu) potencjale, a obok dzieł dokumentujących dokonania ery podboju kosmosu, funkcjonują jej historie alternatywne.
Proponowany numer będzie próbą wstępnego rozpoznania tego rozległego obszaru oraz wskazania (na wybranych przykładach) pojawiających się w nim tendencji, w których pobrzmiewają echa najróżniejszych – lecz bez wyjątku wciąż „ziemskich” – idei. Chociaż bowiem kosmiczna ekspansja wiąże się z całym szeregiem przekroczeń (wyjście poza granicę atmosfery, opuszczenie ziemskiej orbity, Układu Słonecznego itd.), to – jak przekonująco dowodzi Alexander Geppert – im bardziej dalekosiężne wydają się perspektywy, z jakich oglądamy kosmos, tym bardziej geocentryczne one pozostają, wciąż ogniskując się w społecznych, rasowych, klasowych czy genderowych problemach, z jakimi zmaga się nasza cywilizacja. Podjęcie tych zagadnień wydaje się szczególnie istotne i potrzebne w czasach wzmożonego zainteresowania kosmiczną ekspansją (powracająca dziś idea załogowego lotu na Marsa, budowania baz na Księżycu, intensywne poszukiwanie egzoplanet, dyskusje związane z terraformowaniem itd.).
Proponowane obszary tematyczne:
· przestrzeń kosmiczna w ujęciach teoretycznych,
· astroculture studies i astrokrytyka w horyzoncie współczesnej humanistyki,
· kosmiczna ekspansja w świetle teorii krytycznych (astrokrytyka, ekokrytyka, krytyka feministyczna…),
· wizje kosmicznej ekspansji w różnych tekstach kultury i mediach (literatura, film, seriale, gry wideo i inne),
· motyw terraformowania innych ciał niebieskich wobec idei neokolonialnych,
· realizacja motywu kosmicznej ekspansji w nurtach takich jak astrofuturyzm, retrfoturyzm, afrofoturyzm i inne,
· nie tylko space art – kosmiczna podróż i jej estetyki (wzniosłość technologiczna, wzniosłość kosmiczna, antropomorfizacja maszyn…),
· nie tylko NASA – alternatywne narracje kosmicznej ekspansji w tekstach literackich, filmach, grach wideo i innych,
· Ziemia widziana z kosmosu – wpływ kosmicznej ekspansji na wyobraźnię planetarną.
Teksty o objętości nie przekraczającej arkusza (40.000 znaków ze spacjami) zakończone bibliografią prosimy przysyłać do końca marca 2026 roku na adres akraj@amu.edu.pl w dwóch załącznikach zatytułowanych: zał.1 (imię, nazwisko, pierwsze słowa tytułu), zał.2 (imię, nazwisko, tabelka). Tabelkę dla Autorów prosimy pobrać ze strony Pressto.