Keywords
tożsamość
literatura staropolska
„ja”
gest
cremoniał
How to Cite
Abstract
The main purpose of this article is to show Old Polish literature and culture with regard to their performative aspects. By referring to Richard Schechner’s reflections, the author presents the Old Polish period “as a performance”. She focuses on issues such as time, space and behavior, which allows us to notice those activities of nobles that led to the formation of their personal and collective identity. An analysis of poems and diaries reveals different ways of creating one’s “self”. Various gestures and ceremonies as well as the skills that nobles developed through school education and socialization processes unified the Old Polish society, even though it was ethnically and religiously diverse.References
R. Schechner, Performatyka. Wstęp, przeł. T. Kubikowski, Wrocław 2006, s. 65.
M. Bogucka, Staropolskie obyczaje w XVI–XVII wieku, Warszawa 1994, s. 24.
Publiczność literacka i teatralna w dawnej Polsce, pod red. H. Dziechcińskiej, Warszawa 1985.
J.-C. Schmitt, Gest w średniowiecznej Europie, przeł. H. Zaremska, Warszawa 2006, s. 31.
A. Kunce, Tożsamość w toku rozsadzania, [w:] tejże, Tożsamość i postmodernizm, Warszawa 2003, s. 37.
J. Grzybowski, Byt, tożsamość, naród. Próba wyjaśnienia formuły „tożsamość narodowa” w perspektywie metafizyki, Kęty 2012, s. 578.
E. Fischer-Lichte, Estetyka performatywności, przeł. M. Borowski, M. Sugiera, Kraków 2008, s. 38.
J. Ziomek, Epoki i formacje w dziejach literatury polskiej, „Pamiętnik Literacki” 1986, z. 4, s. 39–42, s. 52
J. Kowalski, Niezbędnik Sarmaty poprzedzony Obroną i Uświetnieniem Sarmacji Obojej, Poznań 2006, s. 5.
J. Szacki, Tradycja. Przegląd problematyki, Warszawa 1971, s. 107.
J. Ziomek, Mikołaja Reja „Krótka rozprawa” i „Kupiec”. Problemy dialogu i dramatu, [w:] Mikołaj Rej w czterechsetlecie śmierci, pod red. T. Bieńkowskiego, J. Pelca, K. Pisarkowej, Warszawa 1971, s. 80.
A. Sajkowski, Słowo żywe w kulturze politycznej dawnej Polski. Sejmy, sejmiki, wyprawy wojenne, poselstwa, [w:] Kultura żywego słowa w dawnej Polsce, pod red. H. Dziechcińskiej, Warszawa 1989, s. 140–155.
D.C. Maleszyński, „Ty, coś od furtki się odwrócił”. Antropologia sytuacji granicznych w literaturze staropolskiej, [w:] tegoż, Człowiek w tekście. Formy istnienia według literatury staropolskiej, Poznań 2002, s. 116–144.
K. Jaspers, Sytuacje graniczne, przeł. M. Skwieciński, [w:] R. Rudziński, Jaspers. Wybór pism, Warszawa 1978, s. 186.
A. Krajewska, Dramatyczna teoria literatury. Zarys problematyki, Poznań 2009, s. 7–8.
S. Petrycy z Pilzna, Horatius Flaccus w trudach więzienia moskiewskiego, Kraków 2004, s. 12.
P. Lejeune, Czy można zdefiniować autobiografię?, [w:] tegoż, Wariacje na temat pewnego paktu. O autobiografii, przeł. W. Grajewski, Kraków 2001, s. 5.
O. Jurewicz, Życie poety, [w:] Kwintus Horacjusz Flakkus, Dzieła wszystkie. Ody i epody, przeł. i wstęp O. Jurewicz, Warszawa 2000, s. 10.
K. Rosner, Narracja, tożsamość i czas, Kraków 2003, s. 122.
V. Jankélévitch, Quoddité jest niezniszczalna. Nieodwołalność nieodwracalności, [w:] Wymiary śmierci, wybór i słowo wstępne S. Rosiek, Gdańsk 2004, s. 352.
J. Tazbir, Paskowe zwierciadło epoki, [w:] tegoż, Spotkania z historią, Warszawa 1979, s. 53–54.
H. Dziechcińska, Gest w staropolskim systemie komunikacyjnym, [w:] Kultura żywego słowa w dawnej Polsce…, s. 39–55.
A. Czerniecka- Haberko, Zygmunt August w teatrze życia parlamentarnego, [w:] Kultura parlamentarna w epoce staropolskiej, pod red. A. Stroynowskiego, Warszawa 2013, s. 103–115.
J. Maciejewski, Literatura i jej formy mówione, [w:] Żywioł słowa. Literatura i jej formy mówione, pod red. tegoż, Warszawa 2007, s. 9–26, A. Grabowska-Kuńczuk, (Roz)poznawanie anegdoty. Próba opisu zjawiska, [w:] Żywioł słowa…, s. 27–46.
J. Rytel, „Pamiętniki” Paska na tle pamiętnikarstwa staropolskiego, Wrocław 1962, s. 100.
J.Ch. Pasek, Pamiętniki, opr. W. Czapliński, wyd. 4, Wrocław 1968.
J. Culler, Konwencja i oswojenie, przeł. I. Sieradzki, [w:] Znak styl, konwencja, wybór i wstęp M. Głowiński, Warszawa 1977, s. 150.
Z. Wieczorek, Styl komunikowania się w małych grupach a społeczne układy odniesienia, [w:] Sztuka perswazji, pod red. R. Garpiela i K. Leszczyńskiej, Kraków 2004, s. 453–467.
Prawda w Polszcze z Izraela, [w:] Literatura Konfederacji Barskiej. 4, Silva rerum, pod red. J. Maciejewskiego, Warszawa 2009, s. 126–163.
M. Eustachiewicz, „Psalmodia polska” W. Kochowskiego na tle staropolskich stylizacji biblijnych, „Pamiętnik Literacki” 1974, z. 2, s. 47.
M. Ślusarska, „My mocą Boga wsparci, ocalając wiarę” – motywy religijne i obrzędowe konfederacji barskiej, [w:] Konfederacja barska. Jej konteksty i tradycje, pod red. A. Buchmann i A. Danilczyka, Warszawa 2010, s. 159, 163-167
M.G. Muller, Tolerancja religijna a sprawa dysydentów w drugiej połowie XVIII w. w Polsce, „Wiek Oświecenia” 1999, nr 15, s. 19–29.
E. Goffman, Człowiek w teatrze życia codziennego, opr. J. Szacki, przeł. H. Danter- Śpiewak, P. Śpiewak, Warszawa 2000, s. 53–59.
T. Sapieżyna, Z pamiętnika konfederatki, księżnej Teofili z Jabłonowskich Sapieżyny (1771–1773), wstęp i oprac. W. Konopczyński, Kraków 1914, s. 137–138. Zob. C.K. Norwid,
R. Solik, Popularno-szlachecki typ kontaktów artystycznych. Uwagi o sytuacji komunikowania ikonicznego oraz „obyczajowości artystycznej” środowisk szlacheckich, [w:]tegoż, Kulturotwórcze funkcje komunikatów ikonicznych doby stanisławowskiej, Cieszyn 2000, s. 121–154.
Wiersze Anonima o złożeniu pieczęci wielkiej przez Andrzeja Zamoyskiego, [w:] Literatura Konfederacji Barskiej, [t.] 3, Wiersze, pod red. J. Maciejewskiego, Warszawa 2008, s. 35–38.
J.A. Chrościcki, Pompa funebris, Warszawa 1974.
M. Klimowicz, Renesans tradycji barskiej w literaturze Sejmu Wielkiego i insurekcji kościuszkowskiej, [w:] Przemiany tradycji barskiej. Studia, pod red. Z. Stefanowskiej,Kraków 1972, s. 91–106.
K. Koehler, Wolnościowa retoryka w piśmiennictwie konfederacji barskiej, [w:] Konfederacja barska. Jej konteksty i tradycje…, s. 221–236.
T. Konwicki, Rzeka podziemna, podziemne ptaki..., Warszawa 1989, s. 29.
A. Mickiewicz, Dziady, Warszawa 2002, s. 179:
M. Janion, M. Żmigrodzka, Tradycja barska w dobie romantyzmu, [w:] Przemiany tradycji barskiej. Studia [materiały sesji naukowej zorganizowanej przez Instytut Badań Literackich PAN w dniach 18-19 marca 1970 w Warszawie].
M. Janion, Tam gdzie rojsty, „Twórczość” 1983, nr 4, s. 97.
F. Karpiński, Matka syna wyprawia do obozu, Literatura Konfederacji Barskiej, [t.] 4, Silva rerum, Warszawa 2009, s. 42–43.
T. Konwicki, Rojsty, Warszawa 1992, s. 25.
License
Authors
Authors of texts accepted for publication in Przestrzenie Teorii are required to complete, sign and return to the editor's office the Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license.
Under the agreement, the authors of texts published in Przestrzenie Teorii grant the Adam Mickiewicz University in Poznań a non-exclusive, royalty-free license and authorize the use of Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-NC-ND 4.0) Creative Commons sub-license.
The authors retain the right to continue the free disposal of the work.
Users
Interested Internet users are entitled to use works published in Przestrzenie Teorii since 2015, for non-commercial purposes only, under the following conditions:
- attribution - obligation to provide, together with the distributed work, information about the authorship, title, source (link to the original work, DOI) and the license itself.
- no derivatives - the work must be preserved in its original form, without the author's consent it is not possible to distribute the modified work, such as translations, publications, etc.
Copyrights are reserved for all texts published before 2015.
Miscellaneous
Adam Mickiewicz University in Poznań retains the right to magazines as a whole (layout, graphic form, title, cover design, logo etc.).