Keywords
awangarda
język poetycki
interpretacja
How to Cite
Abstract
The author presents the ways in which “Peiperism”, i.e. a model of thinking about the avant-garde as exemplified by the reception of Tadeusz Peiper’s works, is disintegrating today. Research on avant-garde poetry which privileged a theoretical perspective resulted in the distorted reception of texts, thus building a doctrinal model of the first avant-garde that marginalized or objectified literary works. However, the restoration of the superior role of poetry which was absorbed and dominated by the structural concept of poetic language compels readers to “leave the beaten track” and try to read Peiper’s works in a different way. At the same time, established opinions on the intellectual and nonphysical as well as fully expressible and complex model of the Cracow avantgarde are redefined. A closer look at the texts reveals interpretational differences and shows that avant-garde authors’ utopian projects are not necessarily congruent with their output.References
E. Balcerzan, Poezja polska w latach 1918–1939. Książka dla nauczycieli, studentów i ucz niów, Warszawa 1996.
J. Błoński, Peiper o teatrze czyli okrutny racjonalista, „Dialog” 1959, nr 11.
M. Delaperrière, Polskie awangardy a poezja europejska. Studium wyobraźni poetyckiej, przeł. A. Dziadek, Katowice 2004.
J. Kryszak, Urojona perspektywa. Szkice literackie, Łódź 1981.
S. Jaworski, U podstaw awangardy. Tadeusz Peiper pisarz i teoretyk, Kraków 1980.
K. Karasek, Peiper – poeta, „Odra” 1978, nr 6.
.
T. Kłak, Stolik Tadeusza Peipera. O strategiach Awangardy, Kraków 1993.
J. Sławiński, Koncepcja języka poetyckiego awangardy krakowskiej. Prace wybrane, t. 1, Kraków 1998.
M. Tarnogórska, Poemat międzywojenny. Studium z poetyki historycznej gatunku, Wrocław 1997.
A.K. Waśkiewicz, Rygor i marzenie. Szkice o poetach trzech awangard, Łódź 1973.
K. Wyka, Wola wymiernego kształtu, [w:] tegoż: Rzecz wyobraźni, Kraków 1997.
T. Peiper, Przedmowa, [w:] tegoż, Poematy i utwory teatralne, przedmowa, oprac. i komentarz A.K. Waśkiewicz, Kraków 1979, s. 26–27.
J. Przyboś, Linia i gwar, t. 1, Kraków 1959.
J. Przyboś, „Zwrotnica” Tadeusza Peipera, [w:] Cyganeria i polityka. Wspomnienia krakowskie 1919– 1939, Warszawa 1964, s. 36.
A.K. Waśkiewicz, Szkic do mapy „Nowych ust”, [w:] tegoż, Rygor i marzenie. Szkice o poetach trzech awangard, Łódź 1973, s. 12–13.
Grądziel-Wójcik Joanna, Metafory Tadeusza Peipera, [w:] Porwani przez przenośnie. O literaturoznawczych metaforach, red. E. Balcerzan, A. Kwiatkowska, Poznań 2007, s. 103–114
T. Peiper, O wszystkim i jeszcze o czymś. Artykuły, eseje, wywiady (1918–1939), przedmowa, komentarz S. Jaworski, Kraków 1974, s. 387–388.
J. Sławiński, Poetyka i poezja Tadeusza Peipera, „Twórczość” 1958, nr 6, s. 69.
B. Lentas, Tadeusz Peiper w Hiszpanii, Gdańsk 2011.
T. Peiper, Tędy. Nowe usta, przedmowa, komentarz S. Jaworski, Kraków 1972.
Wśród ludzi na scenach i na ekranie, t. 1 i 2, przedmowa S. Jaworski, oprac. i komentarz K. i J. Fazanowie, Kraków 2000.
T. Peiper, Myśli o poezji, przedmowa J. Brzękowski, J. Kurek, Kraków 1974, s. 95.
J. Sławiński, Awangardowe opiewanie nogi. „Noga” Tadeusza Peipera, [w:] tegoż, Przypadki poezji. Prace wybrane, t. 5, Kraków 2001, s. 142.
T. Peiper, [w:] Za progiem wyboru, Warszawa 1969, s. 177.
J.Sławiński, Uwagi o interpretacji (literaturoznawczej), [w:] tegoż: Miejsce interpretacji, Gdańsk 2006.
A. Ważyk, Dziwna historia awangardy, [w:] tegoż, Eseje literackie, Warszawa 1982, s. 349–357.
J. Fazan, Od metafory do urojenia. Próba patografii Tadeusza Peipera, Kraków 2010, s. 12–18.
J. Sławiński, Poetyka i poezja Tadeusza Peipera, „Twórczość”, 1958.
A. Zagajewski, Budowniczy Peiper, [w:] J. Kornhauser, A. Zagajewski, Świat nie przedstawiony, Kraków 1972, s. 18–19.
B. Śniecikowska, „Oddalenia, związki na odległość”? – o warstwie dźwiękowej wiersza Tadeusza Peipera, [w:] Awangardowa encyklopedia, czyli słownik rozumowany nauk, sztuk i rzemiosł różnych. Prace ofiarowane Profesorowi Grzegorzowi Gaździe, Łódź 2008, s. 279.
K. Irzykowski, Metaphoritis i złota plomba, [w:] tegoż, Walka o treść. Beniaminek. Pisma, red. A. Lam, Kraków 1976, s. 78.
J. Przyboś, Zapiski bez daty, Warszawa 1970, s. 399.
A. Samorowska, Między słowem poety a nogą kobiety, czyli o wierszu Tadeusza Peipera „Noga”, [w:] Między słowem a ciałem, red. L. Wiśniewska, Bydgoszcz 2001, s. 231.
T. Peiper: Poematy, „Nowa Książka” 1936, z. VI, s. 345.
A.K. Waśkiewicz, Komentarz, [w:] T. Peiper, Poematy i utwory teatralne…, s. 665.
J. Błoński, Peiper o teatrze czyli okrutny racjonalista, „Dialog” 1959, nr 11, s. 116.
W. Wirpsza, Dzieje rymopisa czasu swego, „Kultura” (Paryż) 1981, nr 7/8, s. 172.
A.K. Waśkiewicz, Jak dziś czytać Peipera, [w:] tegoż, W kręgu „Zwrotnicy”. Studia i szkice z dziejów krakowskiej Awangardy, Kraków–Wrocław 1983, s. 87.
Ż. Nalewajk, W stronę perspektywizmu. Problematyka cielesności w prozie Brunona Schulza i Witolda Gombrowicza, Gdańsk 2010.
B. Sienkiewicz, Od konstrukcji do de-konstrukcji, czyli dziwna przygoda Awangardy Krakowskiej, Peiper i Przyboś, [w:] tejże, Poznawanie i nazywanie. Refleksja cywilizacyjna i epistemologiczna w polskiej poezji modernistycznej, Kraków 2007
E. Rybicka, Modernizowanie miasta. Zarys problematyki urbanistycznej w nowoczesnej literaturze polskiej, Kraków 2003.
J. Orska, Awangardowe tradycje dla polskiej poezji, [w:] tejże, Przełom awangardowy w dwudziestowiecznym modernizmie w Polsce, Kraków 2004.
A. Kluba, „Zwrotnica”: między autonomią języka poetyckiego a esencjalizmem, [w:] tejże, Autoteliczność – referencyjność – niewyrażalność. O nowoczesnej poezji polskiej (1918––1939), Wrocław 2004.
G. Ritz, Nowy świat i dawny wizerunek kobiety. Polska awangarda po roku 1918 a kulturowe aspekty płci, [w:] tegoż, Nić w labiryncie pożądania. Gender i płeć w literaturze polskiej od romantyzmu do postmodernizmu, Warszawa 2002.
J. Grądziel-Wójcik, „Drugie oko” Tadeusza Peipera. Projekt poezji nowoczesnej, Poznań 2010.
J. Grądziel-Wójcik, „Jesteśmy czuli”. Polisensoryczność jako strategia poetycka polskich futurystów, [w:] W kręgu literatury i języka, red. M. Michalska-Suchanek, Prace Naukowe Gliwickiej Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości, Gliwice 2012, s. 83–96.
C. Walczak-Delanois, Inne oblicze awangardy. O międzywojennej poezji Jana Brzękowskiego, Jalu Kurka, Adama Ważyka, Poznań 2001.
License
Authors
Authors of texts accepted for publication in Przestrzenie Teorii are required to complete, sign and return to the editor's office the Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license.
Under the agreement, the authors of texts published in Przestrzenie Teorii grant the Adam Mickiewicz University in Poznań a non-exclusive, royalty-free license and authorize the use of Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-NC-ND 4.0) Creative Commons sub-license.
The authors retain the right to continue the free disposal of the work.
Users
Interested Internet users are entitled to use works published in Przestrzenie Teorii since 2015, for non-commercial purposes only, under the following conditions:
- attribution - obligation to provide, together with the distributed work, information about the authorship, title, source (link to the original work, DOI) and the license itself.
- no derivatives - the work must be preserved in its original form, without the author's consent it is not possible to distribute the modified work, such as translations, publications, etc.
Copyrights are reserved for all texts published before 2015.
Miscellaneous
Adam Mickiewicz University in Poznań retains the right to magazines as a whole (layout, graphic form, title, cover design, logo etc.).