Keywords
literatura
antropologia filozoficzna
popularyzacja nauki
encyklopedyzm
How to Cite
Abstract
The article deals with the main points of the anthropological theory presented in the work of a baroque encyclopedist Wojciech Tylkowski which is entitled Uczone rozmowy [Learned Conversations] (1692). This theory combined the elements of theology, philosophy, science and common knowledge. It was presented as scientia curiosa, i.e. a convention which was used during the baroque era to popularize science. The most important aspects of the theory are: the concept of the human soul, four temperaments, the structure and operation of sense organs, the reasons for monstrous births, origins and manifestations of insanity, care of a guardian angel for a man, speculations about the idea of plurality of worlds and the possibility of people living on the Moon.References
F. Bargieł, R. Darowski, Tylkowski Wojciech, [w:] Powszechna encyklopedia filozofii,t. 9, Lublin 2008.
B. Dyduła, Wojciecha Tylkowskiego S.J. (1626–1695) rozważania nad naturą i przyczynami zła, [w:] Studia z historii filozofii. Księga pamiątkowa z okazji 50-lecia pracy naukowej ks. Pawła Siwka SJ, red. R. Darowski, Kraków 1980.
J. Kowzan, „Quattuor hominum novissima”. Dzieje serii tematycznej czterech rzeczy ostatecznych w literaturze staropolskiej, Siedlce 2003, s. 219-227.
L. Marinelli, „O żywocie i cudach b. Stanisława Kostki” Daniello Bartollego w polskim przekładzie Wojciecha Tylkowskiego – „polihistora ośmieszonego”, [w:] Kultura staropolska – kultura europejska. Prace ofiarowane Januszowi Tazbirowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. S. Bylina, Warszawa 1977, s. 355-365.
J. Humeński, Strateg jezuicki z XVII wieku, „Bobolanum” 1992 (III), s. 112-141.
W. Tatarkiewicz, Historia estetyki, t. 3: Estetyka nowożytna, Warszawa 1991.
A. Małkiewicz, Wojciech Tylkowski a teoria architektury, [w:] Podług nieba i zwyczaju polskiego. Studia z historii architektury, sztuki i kultury ofiarowane Adamowi Miłobędzkiemu, red. Z. Bania, Warszawa 1988, s. 638-642.
A. Małkiewicz, Wojciecha Tylkowskiego „Censura imaginum iuxta doctrinam”, [w:] „Symbolae historiae Atrium”. Studia z historii sztuki Lechowi Kalinowskiemu dedykowane, red. J. Gadomski, Warszawa 1986, s. 447-456.
Staropolskie kompendia wiedzy, red. I.M. Dacka-Górzyńska, J. Partyka, Warszawa 2009.
B. Lisiaka, Jezuici polscy a nauki ścisłe od XVI do XIX wieku. Słownik bio-bibliograficzny, Kraków 2000.
T. Bieńkowski, Wokół XVII-wiecznych polemik przyrodniczych, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2001, z. 1.
B. Bieńkowska, Kopernik i heliocentryzm w polskiej kulturze umysłowej do końca XVIII wieku, Wrocław 1971.
G. Raubo, „Ludzie się na górne zapatrują obroty”. Astronomiczne konteksty literatury polskiego baroku, Poznań 2011.
J. Sokolski, Barokowa „physica curiosa” i koncepty księgi natury, [w:] Koncept w kulturze staropolskiej, red. L. Ślęk, A. Karpiński, W. Pawlak, Lublin 2005, s. 292.
T. Bieńkowski, Polscy przedstawiciele „scientia curiosa”, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 1987, s. 5-34. Na temat scientia curiosa zob. także: T. Bieńkowski, J. Dobrzycki, Staropolski świat nauki. Uczeni i szkoły wobec osiągnięć nowożytnych nauk przyrodniczych, Warszawa 1998, s. 81-92.
B. Lisiak, Adam Adamandy Kochański (1631–1700). Studium z dziejów filozofii i nauki w Polsce XVII wieku, Kraków 2005, s. 169-209.
J. Tazbir, Wojciech Tylkowski – polihistor ośmieszony, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1978, nr 1, s. 98.
R. Darowski, Studia z filozofii jezuitów w Polsce XVII i XVIII wieku, Kraków 1998, s. 181.
J. Kroczak, Wojciech Tylkowski – między „historia naturalis” a „philosophia curiosa”, [w:] Człowiek wobec natury – humanizm wobec nauk przyrodniczych, red. J. Sokolski, Warszawa 2010, s. 159.
W. Tylkowski, Uczone rozmowy wszystkę w sobie prawie zawierające filozofiją, Warszawa 1692.
Obyczaje – kultura – osobliwości, red. L. Pijanowski, Kraków 1975, s. 51-63.
Filozofia i myśl społeczna XVII wieku, t. 2, oprac. Z. Ogonowski, Warszawa 1977.
C. Vasoli, Encyklopedyzm w XVII wieku, przeł. A. Aduszkiewicz, Warszawa 1996.
Z. Ogonowski, Filozofia szkolna w Polsce XVII wieku, Warszawa 1985.
B. Lisiak, Inspiracje filozofii Wojciecha Tylkowskiego SJ, [w:] Oblicza filozofii XVII wieku, red. S. Janeczek, Lublin 2008.
C. van Peursen, Antropologia filozoficzna. Zarys problematyki, przeł. T. Mieszkowski, T. Zembrzuski, Warszawa 1971.
C. Tresmontant, Problem duszy, przeł. J. Kowalczyk, Warszawa 1973; B. Suchodolski, Kim jest człowiek?, Warszawa 1985, s. 76-114.
S.H. Lubomirski, Rozmowy Artaksesa i Ewandra, wyd. J. Dąbkowska-Kujko, Warszawa 2006, s. 178.
[J.]S. Witwicki, Abrys doczesnej szczęśliwości między cieniami ludzkiego nieukontentowania na widok wystawiony dla pożytku duchownego, Warszawa 1686, s. 114.
M. Starowieyski, Aborcja i życie nienarodzonych w starożytności chrześcijańskiej, [w:] T. Ślipko, M. Starowieyski, A. Muszala, Aborcja. Spojrzenie filozoficzne, teologiczne, historyczne i prawne, Kraków 2010, s. 162.
L. Kołakowski, Bóg nam nic nie jest dłużny. Krótka uwaga o religii Pascala i o duchu jansenizmu, przeł. I. Kania, Kraków 1994, s. 112-130.
Platon, Prawa, przeł. M. Maykowska, Warszawa 1960.
R. Descartes, Medytacje o pierwszej filozofii. Zarzuty uczonych mężów i odpowiedzi autora. Rozmowa z Burmanem, przeł. M. i K. Ajdukiewiczowie, S. Swieżawski, I. Dąmbska,
Kęty 2001, s. 95-96.
S. Swieżawski, Dzieje filozofii europejskiej w XV wieku, t. 6: Człowiek, Warszawa 1983, s. 161.
R. Kilbansky, E. Panofsky, F. Saxl, Saturn i melancholia. Studia z historii filozofii, przyrody, medycyny, religii oraz sztuki, przeł. A. Kryczyńska, Kraków 2009, s. 142.
B. Cieszyńska, Okna duszy. Pięć zmysłów w literaturze barokowej, Bydgoszcz 2006, s. 8.
M. Hanusiewicz, Święte i zmysłowe w poezji religijnej polskiego baroku, Lublin 1998, s. 101-124.
G. Marino-Anonim, Adon, t. 1, wyd. L. Marinelli, K. Mrowcewicz, Roma–Warszawa 1993.
L. Marinelli, Polski Adon. O poetyce i retoryce przekładu, Izabelin 1997.
R. Grześkowiak, Porażenie cielesnością. Poetyckie relacje Hieronima Morsztyna z sekcji zwłok, w: Koncept w kulturze staropolskiej, s. 303-328.
A. Wieczorkiewicz, Muzeum ludzkich ciał. Anatomia spojrzenia, Gdańsk 2000, s. 84-95.
K. Pomian, Zbieracze i osobliwości. Paryż, Wenecja XVI–XVIII wiek, przeł. A. Pieńkos, Warszawa 1996.
H. Melanowski, Dzieje okulistyki, Warszawa 1972.
J.-J. Courtine, Ciało nieludzkie, [w:] Historia ciała, t. 1: Od renesansu do oświecenia, red. G. Vigarello, przeł. T. Stróżyński, Gdańsk 2011.
„Kultura Popularna” 2012, nr 1 (tom poświęcony tematowi monstrualności).
A. Wieczorkiewicz, Monstruarium, Gdańsk 2010, s.125.
A. Koyré, Mistycy, spirytualiści, alchemicy niemieccy XVI wieku (K. Schwenckfeld – S. Franck – Paracelsus – W. Weigel), przeł. i oprac. L. Brogowski, Gdańsk 1995, s. 89.
M. Foucault, Historia szaleństwa w dobie klasycyzmu, przeł. H. Kęszycka, Warszawa 1987.
A. Bednarczyk, Medycyna i filozofia w starożytności, Warszawa 1999.
A. Raubo, Antyczne źródła renesansowej teorii afektów, „Symbolae Philologorum Posnaniensium” 2012, nr 1.
D. Künstler-Langner, Anioł w poezji baroku. Dzieje postaci w kulturze dawnej Europy, Toruń 2007, s. 107-113.
J. Delumeau, Skrzydła anioła. Poczucie bezpieczeństwa w duchowości człowieka Zachodu w dawnych czasach, przeł. A. Kuryś, Gdańsk 1998, s. 303-351.
D. Dybek, Anioł w piśmiennictwie polskim XVII i XVIII wieku, Wrocław 2012.
B.P. Levack, Polowanie na czarownice w Europie wczesnonowożytnej, przeł. E. Rutkowski, Wrocław 1991.
A. Bednarczyk, Z dziejów idei życia we wszechświecie: epoka oświecenia (Fontenelle, Huygens, Kant). W trzechsetną rocznicę śmierci Christiaana Huygensa (1629–1695), „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1995, nr 3.
J. Włodarczyk, Księżyc w nauce i kulturze Zachodu, Warszawa 2012, s. 332-351.
W. Magni, Naoczny dowód możliwości istnienia próżni, przeł. E. Zwolski, [w:] Filozofia i myśl społeczna XVII wieku, t. 2.
K. Targosz, Uczony dwór Ludwiki Marii Gonzagi (1646–1667). Z dziejów polsko- francuskich stosunków naukowych, Wrocław 1975.
License
Authors
Authors of texts accepted for publication in Przestrzenie Teorii are required to complete, sign and return to the editor's office the Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license.
Under the agreement, the authors of texts published in Przestrzenie Teorii grant the Adam Mickiewicz University in Poznań a non-exclusive, royalty-free license and authorize the use of Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-NC-ND 4.0) Creative Commons sub-license.
The authors retain the right to continue the free disposal of the work.
Users
Interested Internet users are entitled to use works published in Przestrzenie Teorii since 2015, for non-commercial purposes only, under the following conditions:
- attribution - obligation to provide, together with the distributed work, information about the authorship, title, source (link to the original work, DOI) and the license itself.
- no derivatives - the work must be preserved in its original form, without the author's consent it is not possible to distribute the modified work, such as translations, publications, etc.
Copyrights are reserved for all texts published before 2015.
Miscellaneous
Adam Mickiewicz University in Poznań retains the right to magazines as a whole (layout, graphic form, title, cover design, logo etc.).