Abstrakt
W procesie przemian edukacji w Chińskiej Republice Ludowej (ChRL) rok 2024 zapisał się jako jeden z kamieni milowych w związku z wygaszeniem edukacji mongolskojęzycznej. W dniach 7-8.06.2024 odbył się bowiem ostatnie mongolskojęzyczne egzamin wstępny na studia, czyli gaokao, zaś wcześniej - w kwietniu, edukację w tym języku zakończył ostatni rocznik. System edukacji chińskiej podporządkowany był systemowo strategiom zwalczania nierówności i postępowi naukowemu, technicznemu i ekonomicznemu państwa. Funkcjonalnie szkolnictwo średnie skonstruowane zostało pod kątem egzaminu gaokao. W okresie od ery reform i otwarcia Denga (tj. od 1978 r.) do ery Xi Jinpinga (tj. od 2012 r.) część nie-chińskich ludów posiadała możliwość zdawania go we własnych językach, co stopniowo ograniczano. Mongołowie (i Koreańczycy) byli ostatnimi mniejszościami, które zachowały ten przywilej do 2024 r. Reforma edukacji mniejszościowej na rzecz bilingualnej we wcześniejszych latach dotknęła inne mniejszości. Objęcie nią Mongołów skłania do pogłębionej analizy o faktyczne przyczyny i potencjalne skutki jej wdrożenia. Pomoże również w tworzeniu całościowego obrazu odchodzenia Chin ery Xi Jinpinga od polityki multikultralizmu na rzecz sinizacji z użyciem narzędzi polityki edukacyjnej. Na temat samego egzaminu gaokao powstało szereg opracowań, szczególnie w kontekście jego ekstremalnej konkurencyjności. Jednak w literaturze raczej nie podjęto refleksji odnośnie likwidowanej na naszych oczach wersji językowych dedykowanych niektórym mniejszościom narodowych. Jeśli gaokao miało był narzędziem redukcji nierówności edukacyjnych, to jak interpretować zniesienie możliwości zdawania go w językach nie-chińskich? Czy może to sprzyjać walkom z nierównościami - czy wręcz odwrotnie? Jaka jest ewaluacja tej reformy w kontekście międzynarodowej wiedzy pedagogicznej?
Bibliografia
Afek, J. (2020). Przemiany edukacji przedszkolnej w ChRL w latach 1978–2018 w ramach reform systemu szkolnictwa. Azja-Pacyfik, (23), 93–105. DOI: https://doi.org/10.15804/ap202004
Ash, A. (2016, 12 października). Is China’s gaokao the world’s toughest school exam? The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2016/oct/12/gaokao-china-toughest-school-exam--in-world
Atwood, C.P. (2000). Inner Mongolian nationalism in the 1920s: A survey of documentary information. Twentieth-Century China, 25(2), 75–113. DOI: https://doi.org/10.1179/tcc.2000.25.2.75
Atwood, C.P. (2010). Soviet Russia and imperial Japan: A comparison of their ventures on the Mongolian Plateau. W: J. Imanishi 今西淳子, H. Borjigin (red.), Collected Papers from the International Symposium on the 70th Anniversary of the Nomonhan Incident (Khalkhin Gol Battle), held in Ulaanbaatar (s. 385–392). Fūkyōsha.
Atwood, Ch.P. (2020, 30 sierpnia). Bilingual education in Inner Mongolia: An explainer. Made in China Journal. https://madeinchinajournal.com/2020/08/30/bilingual-education-in-inner-mongolia-an-explainer
Baioud, G. (2020, 30 sierpnia). Will education reform wipe out Mongolian language and culture. Language on the Move. https://www.languageonthemove.com/will-education-reform-wipe-out-mongolian-language-and-culture/
Baioud, G., Khuanuud, Ch. (2022). Linguistic purism as resistance to colonization. Journal of Sociolinguistics, 26(3), 315–334. DOI: https://doi.org/10.1111/josl.12548
巴特尔 [Bateer]. (1996). 呼和浩特职业育志 [Opis kształcenia zawodowego w Hohhot]. 内蒙古人民出版社 [Wydawnictwo Ludowe Mongolii Wewnętrznej].
Bayar, N. (2022). Nomadism from the perspective of an Inner Mongolian nationalist: A case study of prince Gungsangnorbu. Northeast Asia in Focus: Life, Work and Industry between the Steppe and the Metropoles, 1900–2020. Working Papers on East Asian Studies, 131, 17–28.
Biuro Statystyczne Mongolii Wewnętrznej. http://www.tjcn.org/tjnj/05nmg/39912.html
Бурмаа Б. [Burmaa, B.]. (2021, 2 lutego). ӨМӨЗО-ны боловсролын яамнаас тэнхимээс сургалтад Монгол номыг ашиглахгүй гэж мэдэгджээ [Biuro edukacji RAMW informuje o nieużywaniu mongolskich książek]. https://eguur.mn/171765/?fbclid=IwAR3nGR6LDU_BEjBdi1FrBXWtwSnecfxcDjcWwP7zrjltdiMLhgYH4Ui0ZQc0
Changshahua. (2012, 14 lipca). The GaoKao and the end of the World. http://changshahua.com/2012/06/14/the-gao-kao-and-the-end-of-the-world/
陈立鹏 [Chen, L.]. (2007). 中国少数民族教育立法新论 [Nowa teoria legislacji edukacji mniejszości etnicznych Chin]. 中央民族大学出版社 [Wydawnictwo Centralnego Uniwersytetu Narodowości].
Cieciura, W. (2014a). Muzułmanie chińscy. Historia, religia, tożsamość. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323514565
Cieciura, W. (2014b). The Crescent and the Red Star: Hui Muslims and Chinese communism in a historical perspective. Dálný Východ (Far East), 4(1), 6–21.
Gaca, M. (2021). Proces sinizacji grup etnicznych w ChRL (i na Tajwanie) po 1949 roku w dyskursie etnolingwistycznym i politycznym. W: H. Kupś, M. Szatkowski, M. Dahl (red.), 70 lat Chińskiej Republiki Ludowej w ujęciu interdyscyplinarnym (s. 221–234). Wydawnictwo Akademickie Dialog.
Gawlikowski, K. (2012). Kto jest Chińczykiem. W: L. Będkowski, K. Gawlikowski (red.), Historia Chińczyków (s. 6–11). Polityka.
Golik, K. (2019a). An outline of the situation of education of the Mongol minority in the People’s Republic of China after 1978. Sprawy Międzynarodowe, 72(3), 51–65. DOI: https://doi.org/10.35757/SM.2019.72.3.06
Golik, K. (2019b). Polityka edukacyjna w Chińskiej Republice Ludowej na przykładzie mniejszości mongolskiej w Autonomicznym Regionie Mongolii Wewnętrznej w latach 1979–2014 [niepublikowana rozprawa doktorska]. Instytut Studiów Politycznych PAN.
Golik, K. (2021). Adaptacja Mongołów do chińskiego systemu politycznego. Formy autonomii, elity i procesy społeczne. Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk.
Golik, K. (2025). Polityka edukacyjna jako jeden z kierunków przemian systemowych Chińskiej Republiki Ludowej w latach 1979–2023. Studia Polityczne, (2). DOI: https://doi.org/10.35757/STP.2025.53.2.08
Golik, K., Ewertowski, T. (w opracowaniu). Witold Jabłoński’s stays in China and the making of Polish sinology. W: M.J. Fölster, G. Dutournier (red.), The China experience and the making of sinology: Western scholars sojourning in China (s. 5–36). Harrassowitz Verlag.
Golik, K., Uriankhai, T. (2018). Reversing the trends? Remarks on recent changes in Mongolian education in People’s Republic of China. W: A. Bareja-Starzyńska, M. Szpindler, J. Rogala (red.), Mongolia and the Mongols. Past and present (s. 99–109). Elipsa.
郝亚明 [Hao, Y.], 包智明 [Bao, Zh.]. (2010). 故乡社会变迁，体制政策与蒙古族 [Zmiana społeczności lokalnych, polityka instytucjonalna i Mongołowie]. 中央民族大学出版 [Centralny Uniwersytet Narodowości].
河南商报 [Henański Dziennik Biznesowy]. (2012, 29 lutego). 只有靠高考才能拼过富二代？[Czy tylko dzięki egzaminom maturalnym można pokonać dzieci bogatych rodziców?]. https://gaokao.chsi.com.cn/gkxx/jysp/201202/20120229/285379174.html
金志远 [Jin, Zh.]. (2008). 民族文化传承与民族基础教育课程改革 [Etniczne dziedzictwo kulturowe i reforma programów nauczania w ramach podstawowej edukacji etnicznej]. 民族出版社 [Wydawnictwo Narodowościowe].
Kunes, T. (2024a). Comparing bilingual and mother tongue classes: Curriculum effects on academic achievement among Kazakh high school graduates in Xinjiang, China (2010–2016) [niepublikowany manuskrypt].
Kunes, T. (2024b). Hear the unheard voices: Revisiting ethnic minority teachers’ perspectives on bilingual education in Xinjiang [niepublikowany manuskrypt].
Leibold, J. (2016). Preferential policies for ethnic minorities in China. W: X. Zang (red.), Handbook on ethnic minorities in China (s. 165–188). Edward Elgar Publishing. DOI: https://doi.org/10.4337/9781784717360.00015
Li, K. (2021). Transnational education between the League of Nations and China: The interwar period. Springer Nature. DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-030-82442-6
Linkhoeva, T. (2023). Samurai and Mongols: How a medieval samurai became Chinggis Khan. Journal of World History, 34(3), 399–432. DOI: https://doi.org/10.1353/jwh.2023.a902026
Lubińska, N., Paliszewska-Mojsiuk, M. (2021). Reformy edukacji w Chinach. W: H. Kupś, M. Szatkowski, M. Dahl (red.), 70 lat Chińskiej Republiki Ludowej w ujęciu interdyscyplinarnym (s. 199–220). Wydawnictwo Akademickie Dialog.
Mańkowska, A. (2022). Edukacja w Chinach. Studium systemu edukacji i jego społeczno-kulturowych uwarunkowań. Wydawnictwo Naukowe UAM.
Mańkowska, A. (2023). Chinese culture of interdependence and relations in education – guanxi in school practice. Edukacja Międzykulturowa, 23(4), 219–228. DOI: https://doi.org/10.15804/em.2023.04.15
Martinsen, J. (2010, 9 czerwca). Head in the clouds, feet on the ground: 2010 college exam essay questions. http://www.danwei.org/scholarship_and_education/gaokao_2010.php
Moniz Bandeira, E. (2021). Aktuelle Tendenzen der chinesischen Minderheitenpolitik: Zur Reform der zweisprachigen Schulbildung in der Inneren Mongolei. Mongolische Notizen, 28, 1–26.
Monje, J.D., Orbeta, A., Francisco-Abrigo, C., Kris, A., Erlinda, M.C. (2019). “Starting where the children are”: A process evaluation of the mother tongue-based multilingual education implementation. PIDS Discussion Paper Series, (6). DOI: https://doi.org/10.62986/dp2019.06
Nowosad, I. (2018). Społeczno-kulturowe uwarunkowania demokratyzacji edukacji na Tajwanie. Kultura – Społeczeństwo – Edukacja, 14(2), 137–154. DOI: https://doi.org/10.14746/kse.2018.14.12
Nowosad, I., Błaszczyk, M. (2020). Kształtowanie tajwańskiej tożsamości narodowej w polityce edukacyjnej Tajwanu. Edukacja Międzykulturowa, 12(1), 98–112. DOI: https://doi.org/10.15804/em.2020.01.05
Postiglione, G.A. (2006). Schooling and inequality in China. W: G.A. Postiglione (red.), Education and social change in China: Inequality in a market economy (s. 3–24). Routledge.
司永成 [Si, Y.]. (2009). 民族教育政策法规选编 [Antologia aktów prawnych regulujących politykę edukacji etnicznej]. 北京民族教育丛书 [Pekińska seria edukacji etnicznej].
Sokolnicki, J. (2016). Neoliberalne reformy szkolnictwa wyższego na Tajwanie – w kleszczach sukcesu. Kwartalnik Pedagogiczny, 242(4), 137–155.
苏德 [Sude], 陈中永 [Chen, Zh.]. (2005). 中国边境民族教育 [Edukacja przygranicznych mniejszości etnicznych w Chinach]. 中央民族大学 [Centralny Uniwersytet Narodowości].
Sun, Y. (2014). Trzy zasady ludu (tłum. A. Łobacz). Sedno/SWPS.
Szynkiewicz, S. (2012). Zmiany polityki Chińskiej Republiki Ludowej wobec mniejszości etnicznych po 1978 roku. Ku uznaniu odrębności kulturowych. W: K. Gawlikowski, M. Ławacz (red.), Wielkie przemiany w Chinach. Próba bilansu reform Deng Xiaopinga (s. 175–203). Wydawnictwo SWPS.
UNICEF. (2024, 10 sierpnia). Learning in the mother tongue is the best start to education. UNICEF. https://www.unicef.org/india/stories/learning-mother-tongue-best-start-education
Uradyn, B.E. (2010a). Alter/native Mongolian identity: From nationality to ethnic group. Change, conflict and resistance. W: E.J. Perry, M. Seldon (red.), Chinese society: Change, conflict and resistance (s. 279–305). Routledge. DOI: https://doi.org/10.4324/9780203856314-17
Uradyn, B.E. (2010b). Collaborative nationalism: The politics of friendship on China’s Mongolian frontier. Rowman & Littlefield Publishers.
Wang, D. (2004). Obowiązkowe szkolnictwo wiejskie w Chinach: Obecna sytuacja, trudności, strategie rozwiązań (tłum. I. Madej). Azja-Pacyfik, (7), 122–143. DOI: https://doi.org/10.15804/ap200406
Woliński, B. (2012). Rozwój nauki i techniki w Chinach jako czynnik modernizacji kraju. W: K. Gawlikowski, M. Ławacz (red.), Wielkie przemiany w Chinach. Próba bilansu reform Deng Xiaopinga (s. 131–144). Wydawnictwo SWPS.
Wu, J., McLelland, N., Dauncey, S. (2022). Negotiating Mongolian ethnic identity through the teaching of Mandarin Chinese as a second language. Journal of Multilingual and Multicultural Development, 45(9), 3980–3994. DOI: https://doi.org/10.1080/01434632.2022.2134879
Yang, J. (2012, 26 czerwca). Are your kids smart enough for China’s toughest test? The Wall Street Journal. http://blogs.wsj.com/speakeasy/2012/06/26/are-your-kids-smart-enough-for-chinas--toughest-test/
Yu, Sh., Hannum, E. (2006). Poverty, health, and schooling in rural China. W: G.A. Postiglione (red.), Education and social change in China: Inequality in a market economy (s. 59–68). Routledge.
Zakrzewski, B. (2004). Chińskie czytanki dla najmłodszych. Kilka uwag na kanwie lektury czytanek dla klas II–IV szkół podstawowych. Azja-Pacyfik, (7), 244–246. DOI: https://doi.org/10.15804/ap200416
Zemanek, B. (2022). Edukacja konfucjańska w Chinach w okresie cesarskim – narzędzie wdrażania utopii autorytarnej? W: H. Achremowicz, R. Włodarczyk (red.), Utopia a edukacja (t. 5, s. 89–105). Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego.
Zhang, L., Dai, R., Yu, K. (2012). Chińskie szkolnictwo wyższe po 1977 roku: rozwój historyczny. W: K. Gawlikowski, M. Ławacz (red.), Wielkie przemiany w Chinach. Próba bilansu reform Deng Xiaopinga (s. 145–174). Wydawnictwo SWPS.
Zhao, Zh., Wing, O.L. (2010). China’s Mongols at university: Contesting cultural recognition. Lexington Books. DOI: https://doi.org/10.5771/9781461633112
Zhou, M. (2019, 17 lipca). Behind the Chinese obsession with elite universities. CGTN.com. https://news.cgtn.com/news/2019-07-17/Behind-the-Chinese-obsession-with-elite-universities-Ip9FwF8S1q/index.html
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Katarzyna Golik
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.