Słowa kluczowe
edukacja klimatyczna
kryzys środowiskowy
kryzys klimatyczny
podstawa programowa
szkoła średnia
pusty program
Elliot Eisner
Jak cytować
Abstrakt
Zmiany klimatyczne są jednym z największych wyzwań ludzkości, a edukacja stanowi istotne narzędzie w walce z nimi. Jednak pomimo zobowiązań wynikających bezpośrednio lub pośrednio z międzynarodowych umów, edukacja klimatyczna jest przede wszystkim realizowana poza systemem edukacji formalnej. Celem tego badania było zbadanie obecności i zakresu treści związanych z edukacją klimatyczną, a także narracji na temat kryzysu środowiskowego i klimatycznego, w podstawie programowej szkół średnich. Jako metodę badawczą zastosowano analizę dokumentów (analizę treści) przy użyciu dostosowanego klucza, obejmującego 100 słów kluczowych w 9 kategoriach. Materiałem poddanym badaniu była podstawa programowa dla szkół ponadpodstawowych (szkoły średnie, szkoły techniczne oraz szkoły zawodowe). Analizie poddano wszystkie przedmioty w podstawie programowej, ponieważ zmiany klimatyczne dotyczą nie tylko nauk przyrodniczych, ale także nauk społecznych i humanistycznych. Wyniki analizy ujawniły marginalną obecność edukacji klimatycznej w podstawie programowej. Termin "zmiany klimatyczne" pojawia się tylko 4 razy w całym dokumencie, w jednym przedmiocie: geografii. Z 100 kodów opisujących kryzys klimatyczny i środowiskowy, w dokumencie pojawiło się tylko 6: zmiany klimatyczne, zrównoważony rozwój, bioróżnorodność, katastrofa ekologiczna, utrzymywanie równowagi i wylesianie. Terminy te występują w kontekście, który charakteryzował się narracją sceptycyzmu wobec ludzkiej odpowiedzialności za obecny stan środowiska oraz potencjalne ryzyko dalszego nadmiernego wykorzystywania planety. Wnioski: Obecne podejście do edukacji klimatycznej sprzyja fałszywej, negacjonistycznej świadomości ekologicznej opartej na przekonaniu "nic się nie dzieje, wszystko jest pod kontrolą". Nie wyposaża ono uczniów w niezbędne umiejętności do radzenia sobie ze zmianami klimatycznymi i kryzysem środowiskowym. W związku z tym można je uznać za pusty program według Elliota Eisnera.
Bibliografia
Bakuła, K. (2010). Literatura i kultura w podstawie programowej języka polskiego z 2009 roku. Pamiętnik Literacki. Czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej, 3, 225–240.
Bardi, U., Alvarez Pereira, C. (red.). (2022). Limits and beyond: 50 years on from the limits to growth, what did we learn and what’s next? A report to the Club of Rome. Exapt Press.
Bieler, A., Haluza-Delay, R., Dale, A., McKenzie, M. (2017). A national overview of climate change education policy: Policy coherence between subnational climate and education policies in Canada (K-12). Journal of Education for Sustainable Development, 11(2), 63–85. DOI: https://doi.org/10.1177/0973408218754625
Bińczyk, E. (2018). Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Bokwa, A., Kicińska, B., Kurowski, Ł., Wieczorek, L. (2022). Zmiana klimatu jako wyzwanie edukacyjne. Czasopismo Geograficzne, 93(4), 703–730. DOI: https://doi.org/10.12657/czageo-93-27
Budziszewska, M., Kardaś, A., Bohdanowicz, Z. (red.). (2021). Klimatyczne ABC. Interdyscyplinarne podstawy współczesnej wiedzy o zmianie klimatu. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323547303
Cahapay, M.B. (2021). A systematic review of concepts in understanding null curriculum. International Journal of Curriculum and Instruction, 13(3), 1987–1999.
Chmura-Rutkowska, I., Buchnat, M.A., Cytlak, I., Jaskulska, S., Kanclerz, B., Kozłowska, A., Marciniak, M., Myszka-Strychalska, L., Szafran, J.M., Wawrzyniak-Beszterda, R.M. (2022). Kto jest najgorzej traktowany w szkole? Dyskryminacja i przemoc rówieśnicza w polskich szkołach. Poznańskie badania oświatowe 2021. Resocjalizacja Polska, 24, 177–201.
Chyleńska, Z., Rybska, E., Jaskulska, S., Błaszak, M., Jankowiak, B. (2022). How about the Attitudes towards Nature? Analysis of the Nature and Biology Primary School Education Curricula in Poland. Sustainability, 14(18), 11173. DOI: https://doi.org/10.3390/su141811173
Czarnek, G., Kossowska, M., Szwed, P. (2021). Right-wing ideology reduces the effects of education on climate change beliefs in more developed countries. Nature Climate Change, 11(1), 9–13. DOI: https://doi.org/10.1038/s41558-020-00930-6
Czech, C. (2009). Tożsamość obywatelska w dobie globalizacji oraz próby jej kształtowania w świetle założeń podstawy programowej z edukacji obywatelskiej – model polski i francuski. Przegląd Pedagogiczny, (2), 90–101.
Delivering the European Green Deal. (n.d.). European Commission. Pobrane 3 czerwca 2022 z: https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal/delivering-european-green-deal_en
Dolan, A.M. (red.). (2021). Teaching climate change in primary schools: An interdisciplinary process. Routledge. DOI: https://doi.org/10.4324/9781003112389
Doull, K., Ogier, S. (2024). Introduction: Teaching for sustainable futures. W: Teaching climate change and sustainability in the primary curriculum (s. 1–10). SAGE Publications. https://uk.sagepub.com/en-gb/eur/teaching-climate-change-and-sustainability-in-the-primary-curriculum/book285833
Dylak, S. (2003). Wprowadzenie do konstruowania szkolnych programów nauczania. Wydawnictwo Szkolne PWN.
Eisner, E.W. (1985). The educational imagination: On the design and evaluation of school programs (wyd. 2). Macmillan; Collier Macmillan.
Fuchs, D., Sahakian, M., Gumbert, T., Di Giulio, A., Maniates, M., Lorek, S., Graf, A. (2021). Consumption corridors: Living a good life within sustainable limits (wyd. 1). Routledge/Taylor & Francis Group. DOI: https://doi.org/10.4324/9780367748746-1
Giddens, A. (2010). Klimatyczna katastrofa (tłum. M. Głowacka-Grajper). Prószyński Media.
Gola, B. (2022). Wychowanie do wartości ekologicznych. Którędy do budowania więzi dzieci z przyrodą? Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce, 17(4(67), 95–107. DOI: https://doi.org/10.35765/eetp.2022.1767.07
Gola, B. (2023). Współczesne wyzwania edukacyjne w kontekście kryzysu ekologiczno-klimatycznego. Edukacja klimatyczna w Polsce „w toku”. Forum Pedagogiczne, 13(1), 169–183. DOI: https://doi.org/10.21697/fp.2023.1.12
Guza, A., Ochwat, M. (2021). Humanistyczne prognozy dla klimatu | Badania dr A. Guzy i dr M. Ochwat. Uniwersytet Śląski w Katowicach. https://us.edu.pl/humanistyczne-prognozy-dla-klimatu-badania--dr-a-guzy-i-dr-m-ochwat/
Jackson, R.B., Friedlingstein, P., Le Quéré, C., Abernethy, S., Andrew, R.M., Canadell, J.G., Ciais, P., Davis, S.J., Deng, Z., Liu, Z., Korsbakken, J.I., Peters, G.P. (2022). Global fossil carbon emissions rebound near pre-COVID-19 levels. Environmental Research Letters, 17(3), 031001. DOI: https://doi.org/10.1088/1748-9326/ac55b6
Kozłowska, A. (2024). Climate change in the national curricula: why is it so difficult? W: J. Cincera, D. Zandvliet (red.), Building bridges: Selected papers from the 11th World Environmental Education Congress (s. 33–57). DIO Press.
Kozłowska, A. (2021a). Edukacja ekologiczna w polskiej podstawie programowej. Rocznik Pedagogiczny, 44, 123–150.
Kozłowska, A. (2021b). Climate change education in Polish and UK national curriculum frameworks. Lubelski Rocznik Pedagogiczny, 40(3), 103–118. DOI: https://doi.org/10.17951/lrp.2021.40.3.103-118
Kozłowska, A. (2021c). Edukacja ekologiczna w polskiej podstawie programowej. Rocznik Pedagogiczny, 44, 123–150.
Kozłowska, A., Chmura-Rutkowska, I., Buchnat, M.A., Cybal-Michalska, A., Cytlak, I., Jaskulska, S., Kanclerz, B., Marciniak, M., Myszka-Strychalska, L., Szafran, J.M., Wawrzyniak-Beszterda, R.M. (2022). Deficyt natury jako przejaw ukrytego programu szkoły. Poznańskie badania oświatowe. Resocjalizacja Polska, 24, 471–485.
Kwieciński, Z. (2004). Pedagogiczne zero. Zastosowania problemowe, epistemiczne i magiczne. Nauka, 2, 83–96.
McIntyre, L.C. (2018). Post-truth. MIT Press. DOI: https://doi.org/10.7551/mitpress/11483.001.0001
McKenzie, M. (2023). The geopolitics of climate change and education policy. W: International Encyclopedia of Education (Fourth Edition) (s. 597–600). Elsevier. DOI: https://doi.org/10.1016/B978-0-12-818630-5.01016-2
Minister Czarnek: Edukacja klimatyczna w szkołach od 2023 r. (2021, 18 czerwca). Rzeczpospolita. https://klimat.rp.pl/klimat-i-ludzie/art17080651-minister-czarnek-edukacja-klimatyczna-w--szkolach-od-2023-r
Morawska, I. (2018). Jak znajdować klucze do lektur szkolnych? Refleksje inspirowane nową „Podstawą programową” (i nie tylko). Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Ad Didacticam Litterarum Polonarum Et Linguae Polonae Pertinentia, 9(259), 124–139.
Morton, T. (2018). Being ecological. Pelican. DOI: https://doi.org/10.7551/mitpress/11638.001.0001
Niesporek-Szamburska, B., Przybyla, O. (2021). Edukacja ekologiczna / klimatyczna w podstawie programowej i w seriach podręczników szkolnych do nauczania języka polskiego (jako ojczystego). Postscriptum Polonistyczne, 28(2), 1–30. DOI: https://doi.org/10.31261/PS_P.2021.28.02
NTL. (2023). Czy będziemy musieli jeść robaki? Raport C40. Nauka. To Lubię. https://naukatolubie.pl/czy-bedziemy-musieli-jesc-robaki-raport-c40/
Ochwat, M. (2020). Polish education in the face of the climate crisis – didactic analyses and recommendations. Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio N – Educatio Nova, 5, 185–204. DOI: https://doi.org/10.17951/en.2020.5.185-204
Poloniści wobec zmian klimatu | Raport naukowców z UŚ. (2021). Uniwersytet Śląski w Katowicach. https://us.edu.pl/polonisci-wobec-zmian-klimatu-raport-naukowcow-z-us/
Porozumienie paryskie Dz.Urz.UE L 282 z 19.10.2016 (2016). https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:22016A1019(01)
Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, sporządzona w Nowym Jorku dnia 9 maja 1992 r. Dz.U. 1996 nr 53 poz. 238 (1996) (Polska). https://bip.mos.gov.pl/fileadmin/user_upload/bip/umowy_miedzynarodowe/zmiany_klimatu/Ramowa_Konwencja.pdf
Reid, A. (red.). (2019). Curriculum and environmental education: Perspectives, priorities and challenges. Routledge. DOI: https://doi.org/10.4324/9781315144566
Reports – IPCC. (b.d.). Pobrane 21 marca 2023 z: https://www.ipcc.ch/reports/
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 2018 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia Dz.U. 2018 poz. 467 (2018) (Polska). https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20180000467/O/D20180467.pdf
Rutz, C., Loretto, M.C., Bates, A.E., Davidson, S.C., Duarte, C.M., Jetz, W., Johnson, M., Kato, A., Kays, R., Mueller, T., Primack, R.B., Ropert-Coudert, Y., Tucker, M.A., Wikelski, M., Cagnacci, F. (2020). COVID-19 lockdown allows researchers to quantify the effects of human activity on wildlife. Nature Ecology & Evolution, 4(9), 1156–1159. DOI: https://doi.org/10.1038/s41559-020-1237-z
Skubała, P., Ochwat, M., Polish Academy of Sciences. (2023). On the role of symbiotic thinking in the age of the Anthropocene. Dialogue and Universalism, 33(2), 37–60. DOI: https://doi.org/10.5840/du202333217
Stankiewicz, A. (2012). Problemy bioróżnorodności w podstawie programowej kształcenia ogólnego. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia ad Didacticam Biologiae Pertinentia, 111(2), 142–151.
Status of ratification of the Convention | UNFCCC. (b.d.). Pobrane 1 maja 2022 z: https://unfccc.int/process-and-meetings/the-convention/status-of-ratification/status-of-ratification-of-the-convention
Stott, P. (2021). Hot air: The inside story of the battle against climate change denial. Atlantic Books.
Strategia Oświatowa Miasta Poznania 2030. (b.d.). Sesja Rady Miasta Poznania numer: XCVIII, 2024-03-05 09:00. Bip.poznan.pl. Pobrane 18 kwietnia 2024 z: https://bip.poznan.pl/bip/sesje/xcviii,92997/
Szkurłat, E., Hibszer, A., Piotrowska, I., Rachwał, T. (2018). Podstawa programowa geografii źródłem nauczycielskich wyzwań. W: A. Hibszer, E. Szkurłat (red.), Nauczyciel geografii wobec wyzwań reformowanej szkoły (t. 8, s. 13–31). Komisja Edukacji Geograficznej Polskiego Towarzystwa Geograficznego.
Tonne, C. (2021). Lessons from the COVID-19 pandemic for accelerating sustainable development. Environmental Research, 193, 110482. DOI: https://doi.org/10.1016/j.envres.2020.110482
Tyler, R.W. (2013). Basic principles of curriculum and instruction. The University of Chicago Press. DOI: https://doi.org/10.7208/chicago/9780226086644.001.0001
UNESCO. (2021). Getting every school climate-ready: How countries are integrating climate change issues in education. UNESCO Digital Library. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000379591
Wacławek, M. (2021). Co humaniści mogą zrobić dla klimatu? Sprawozdanie z konferencji pt. Edukacja klimatyczna – kształcenie uniwersyteckie i szkolne. Postscriptum Polonistyczne, 28(2), 1–10. DOI: https://doi.org/10.31261/PS_P.2021.28.16
Wnioski z katastrofy ekologicznej na Odrze. (b.d.). Komisja Europejska. Pobrane 13 lutego 2024 z: https://poland.representation.ec.europa.eu/news/wnioski-z-katastrofy-ekologicznej-na-odrze-2023-02-17_pl
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Agnieszka Kozłowska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.