Słowa kluczowe
praktyki naukowe
podstawa programowa z przyrody
Jak cytować
Abstrakt
Niniejszy artykuł bada zależność między nauczaniem przyrodniczym opartym na dociekaniu (IBSE) a praktykami naukowymi oraz analizuje, w jaki sposób praktyki te są reprezentowane w obowiązującej w Polsce podstawie programowej dla przedmiotu „Przyroda” (klasa 4). Odwołując się do dorobku naukowego, który postrzega IBSE jako sposób odzwierciedlania pracy naukowców w klasie (ang. mirrors the nature of science), artykuł argumentuje, że operacjonalizacja IBSE poprzez jasno zdefiniowane praktyki naukowe może wspierać epistemiczne rozumienie uczniów oraz ich zaangażowanie. Przeprowadzono jakościową analizę treści krajowej podstawy programowej (wstęp, cele/treści nauczania, warunki realizacji oraz komentarz), wykorzystując językowo zakotwiczony schemat kodowania obejmujący osiem praktyk: zadawanie pytań/formułowanie problemów; obserwowanie; planowanie/przeprowadzanie badań; zbieranie/analizowanie/wizualizowanie danych; modelowanie; wnioskowanie na podstawie dowodów; argumentowanie/komunikowanie; oraz obliczenia i myślenie komputacyjne. Wyniki wskazują na wyraźnie nierównomierną reprezentację praktyk naukowych: obserwacja jest praktyką opisaną najobszerniej i pojawia się we wszystkich częściach dokumentu, często wraz z konkretnymi sugestiami dotyczącymi pracy terenowej i dokumentowania. Dla kontrastu, modelowanie występuje jedynie w pojedynczych, zadaniowych odniesieniach, a myślenie komputacyjne jest praktycznie nieobecne. Odniesienia do zadawania pytań/formułowania problemów oraz wnioskowania/argumentacji pojawiają się głównie w ogólnych sformułowaniach (we wstępie lub komentarzu), a nie jako jednoznacznie określone cele kształcenia czy elementy progresji pomiędzy klasami. Artykuł konkluduje, że choć podstawa programowa retorycznie popiera aktywne uczenie się, to w niewystarczającym stopniu doprecyzowuje praktyki wyższego rzędu i charakteryzuje się ograniczoną spójnością między celami, treściami a ocenianiem. Wśród rekomendacji wskazuje się potrzebę osadzenia spiralnej progresji praktyk w celach i wymaganiach, wzmocnienia powiązań z Naturą Nauki (Nature of Science) oraz wsparcia nauczycieli poprzez doskonalenie zawodowe ukierunkowane na nauczanie bogate w praktyki naukowe.
Bibliografia
Abrahams, I., & Millar, R. (2008). Does practical work really work? A study of the effectiveness of practical work as a teaching and learning method in school science. International Journal of Science Education, 30(14), 1945–1969. DOI: https://doi.org/10.1080/09500690701749305
Anderson, R. D. (2002). Reforming science teaching: What research says about inquiry. Journal of Science Teacher Education, 13(1), 1–12. DOI: https://doi.org/10.1023/A:1015171124982
Berlińska, A., Kozłowska -Rajewicz, A., & Czapla, M. (2010). Zrównoważony rozwój – upowszechnianie zagadnienia w podstawie programowej kształcenia ogólnego. W L. Tuszyńska (red.), Edukacja środowiskowa w społeczeństwie wiedzy (ss. 277–289).
Bybee, R. W., & Van Scotter, P. (2007). Reinventing the science curriculum. Educational Leadership, 64(4), 43–47.
Cairns, D., & Areepattamannil, S. (2019). Exploring the relations of inquiry -based teaching to science achievement and dispositions in 54 countries. Research in Science Education, 49(1), 1–23. DOI: https://doi.org/10.1007/s11165-017-9639-x
Capps, D. K., & Crawford, B. A. (2013). Inquiry-based professional development: What does it take to support teachers in learning about inquiry and nature of science? International Journal of Science Education, 35(12), 1947–1978. DOI: https://doi.org/10.1080/09500693.2012.760209
Cellitti, J., Likely, R., Moy, M. K., & Wright, C. G. (2018, June). A content analysis of NGSS science and engineering practices in K-5 curricula. In 2018 ASEE Annual Conference & Exposition.
Constantinou, C. P., Tsivitanidou, O. E., & Rybska, E. (2018). What is inquiry-based science teaching and learning? W Professional development for inquiry-based science teaching and learning (ss. 1–23). Springer. DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-319-91406-0_1
Costa, S. L. R. (2021). Práticas Científicas no Ensino de Ciências: Características, Compreensões e Contextos das Publicações (Praca magisterska). Universidade Estadual de Londrina. Retrieved from https://pos.uel.br/pecem/wp-content/uploads/2022/01/Sandro-Lucas-Reis-Costa.pdf
Crawford, B. A. (2014). From inquiry to scientific practices in the science classroom. W Handbook of research on science education (Vol. 2, ss. 529–556). Routledge. DOI: https://doi.org/10.4324/9780203097267-36
Duschl, R. A., & Grandy, R. (2013). Two views about explicitly teaching nature of science. Science & Education, 22(9), 2109–2139. DOI: https://doi.org/10.1007/s11191-012-9539-4
Duschl, R. A., & Grandy, R. E. (2008). Reconsidering the character and role of inquiry in school science: Framing the debates. W R. A. Duschl & R. E. Grandy (red.), Teaching scientific inquiry (ss. 1–37). Brill. DOI: https://doi.org/10.1163/9789460911453_002
Erduran, S. (2025). The post-truth era and how science education keeps ignoring it. Science, 388(6746), eadx5458. DOI: https://doi.org/10.1126/science.adx5458
Ford, M. (2008). Disciplinary authority and accountability in scientific practice and learning. Science Education, 92(3), 404–423. DOI: https://doi.org/10.1002/sce.20263
García-Carmona, A. (2020). From inquiry-based science education to the approach based on scientific practices: A critical analysis and suggestions for science teaching. Science & Education, 29(2), 443–463. DOI: https://doi.org/10.1007/s11191-020-00108-8
Gillies, R. M. (2022). Challenges in teaching using inquiry-based science. W Debates in Science Education (ss. 101–114). Routledge. DOI: https://doi.org/10.4324/9781003137894-10
Hammerman, E. (2006). Eight essentials of inquiry-based science, K–8. Corwin Press.
Hattwig, D., Burgess, J., Bussert, K., & Medaille, A. (2011). ACRL visual literacy competency standards for higher education. Association of College and Research Libraries. Retrieved from https://alair.ala.org/handle/11213/7811
Hmelo-Silver, C. E., Duncan, R. G., & Chinn, C. A. (2007). Scaffolding and achievement in problem-based and inquiry learning: A response to Kirschner, Sweller, and Clark (2006). Educational Psychologist, 42(2), 99–107. DOI: https://doi.org/10.1080/00461520701263368
Inquiry. (n.d.). In Cambridge Dictionary. Retrieved October 20, 2025, from https://dictionary.cambridge.org/pl/dictionary/english/inquiry
Instytut Badań Edukacyjnych. (2016). Core curriculum for science subjects in selected countries / Podstawa programowa w zakresie przedmiotów przyrodniczych w wybranych krajach. Warszawa: IBE. Retrieved from https://www.ibe.edu.pl/pl/publikacje-raporty-i-analizy
Jiménez-Aleixandre, M. P., & Crujeiras, B. (2017). Epistemic practices and scientific practices in science education. W Science education: An international course companion (ss. 69–80). SensePublishers. DOI: https://doi.org/10.1007/978-94-6300-749-8_5
Jones, A. M., Reed, R. H., Weyers, J., & Weyers, J. D. (2007). Practical skills in biology. Pearson Education.
Kelly, G. J. (2008). Inquiry, activity and epistemic practice. W R. A. Duschl & R. E. Grandy (red.), Teaching scientific inquiry: Recommendations for research and implementation (ss. 99–117). Sense. DOI: https://doi.org/10.1163/9789460911453_009
Kelly, G. J., & Licona, P. (2017). Epistemic practices and science education. W M. R. Matthews (red.), History, philosophy and science teaching: New perspectives (ss. 139–165). Springer International Publishing. DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-319-62616-1_5
Kersting, M., Karlsen, S., Ødegaard, M., Olufsen, M., Kjærnsli, M., & Suhr Lunde, M. L. (2023). Studying the quality of inquiry-based teaching in science classrooms: A systematic video study of inquiry-based science teaching in primary and lower-secondary schools. International Journal of Science Education, 45(17), 1463–1484. DOI: https://doi.org/10.1080/09500693.2023.2213386
Klus-Stańska, D. (2017). Uwagi do projektu podstawy programowej wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego. Forum Oświatowe, 29(1), 249–255. Retrieved from http://forumoswiatowe.pl/index.php/czasopismo/article/view/482
Kotsis, K. T. (2025). A literature review on the misconceptions of pre-service teachers on inquiry-based learning in science education. European Journal of Contemporary Education and E-Learning, 3(3), 91–98. DOI: https://doi.org/10.59324/ejceel.2025.3(3).07
Kozma, R., & Russell, J. (2005). Students becoming chemists: Developing representational competence. W J. Gilbert (red.), Visualization in science education (ss. 121–146). Springer. DOI: https://doi.org/10.1007/1-4020-3613-2_8
Krajcik, J., & Merritt, J. (2012). Engaging students in scientific practices: What does constructing and revising models look like in the science classroom? The Science Teacher, 79(3), 38–41.
Kuhlthau, C. C., Maniotes, L. K., & Caspari, A. K. (2015). Guided inquiry: Learning in the 21st century. Bloomsbury Publishing USA. DOI: https://doi.org/10.5040/9798400660603
Łobocki, M. (2009). Metody i techniki badań pedagogicznych. Oficyna Wydawnicza Impuls.
Manz, E., Lehrer, R., & Schauble, L. (2020). Rethinking the classroom science investigation. Journal of Research in Science Teaching, 57(7), 1148–1174. DOI: https://doi.org/10.1002/tea.21625
Marjampolska, M., & Rybska, E. (2013). Wskaźniki lingwistyczne zrównoważonego rozwoju w podstawie programowej. Edukacja Biologiczna i Środowiskowa, 3, 40–50.
Marshall, J. C., Horton, R., Igo, B. L., & Switzer, D. M. (2009). K–12 science and mathematics teachers’ beliefs about and use of inquiry in the classroom. International Journal of Science and Mathematics Education, 7(3), 575–596. DOI: https://doi.org/10.1007/s10763-007-9122-7
Minner, D. D., Levy, A. J., & Century, J. (2010). Inquiry-based science instruction—What is it and does it matter? Results from a research synthesis years 1984 to 2002. Journal of Research in Science Teaching, 47(4), 474–496. DOI: https://doi.org/10.1002/tea.20347
Mork, S. M., Haug, B. S., Sørborg, Ø., Parameswaran Ruben, S., & Erduran, S. (2022). Humanising the nature of science: An analysis of the science curriculum in Norway. International Journal of Science Education, 44(10), 1601–1618. DOI: https://doi.org/10.1080/09500693.2022.2088876
National Research Council. (2012). A framework for K–12 science education: Practices, crosscutting concepts, and core ideas. National Academies Press.
Osborne, J. (2014). Teaching scientific practices: Meeting the challenge of change. Journal of Science Teacher Education, 25(2), 177–196. DOI: https://doi.org/10.1007/s10972-014-9384-1
Osborne, J. (2022). Science as practice? W R. Evans, J. Osborne & M. Reiss (red.), Debates in science education (ss. 115–131). Routledge. DOI: https://doi.org/10.4324/9781003137894-11
Rocard, M., Csermely, P., Jorde, D., Lenzen, D., Walberg-Henriksson, H., & Hemmo, V. (2007). Science education now: A new pedagogy for the future of Europe. European Commission.
Rybska, E. (2024). Scientific observation for developing children’s scientific practice skills and sensitivity: A perspective from science education. Problemy Wczesnej Edukacji, 59(2), 100–115. DOI: https://doi.org/10.26881/pwe.2024.59.08
Santos, C., Rybska, E., Klichowski, M., Jankowiak, B., Jaskulska, S., Domingues, N., ... & Rocha, J. (2023). Science education through project-based learning: A case study. Procedia Computer Science, 219, 1713–1720. DOI: https://doi.org/10.1016/j.procs.2023.01.465
Schwartz, R. S., & Crawford, B. A. (2006). Authentic scientific inquiry as context for teaching nature of science: Identifying critical elements. W L. Flick & N. Lederman (red.), Scientific inquiry and nature of science: Implications for teaching, learning, and teacher education (ss. 331–355). Springer. DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-4020-5814-1_16
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Eliza Rybska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.