Własność komunalna a własność wspólna z perspektywy socjologicznej

Abstrakt

Przedstawiona w artykule socjologiczna perspektywa spojrzenia na własność nie jest jedyną możliwą ani dominującą w socjologii. Odwołuje się ona do teorii własności zaproponowanej przez Stanisława Kozyra-Kowalskiego, która przez własność rozumie stosunek gratisowego korzystania z obiektu, niezależnie od prawnego statusu własnościowego korzystającego. Własność komunalna jest jedną z form własności wspólnej, której dwie socjologicznie doniosłe teorie przedstawiono w artykule. Pierwsza z nich, znana jako teoria praw własności, dokonuje wartościowego socjologicznie rozróżnienia własności wspólnotowej i własności publicznej (państwowej), jako własności zasobów, z których każdy członek grupy może korzystać w dowolnym zakresie, oraz własności zasobów ograniczonych, z których korzystanie regulowane jest przez specjalnie do tego powołane ciała. Drugą prezentowaną teorią jest teoria własności komunalnej Floriana Znanieckiego. Jej zasługą jest uwypuklenie faktu, że własność wspólna charakteryzuje się gratisowym udostępnianiem wartości grupy jej członkom. Na przykładzie własności miejskiej pokazuje on, że opłaty pobierane na rzecz miasta przez jego urzędników lub zarządzane przez miasto instytucje nie mają na celu powiększania zysku miasta, lecz jedynie pokrycie kosztów świadczonych mieszkańcom usług. Za główną słabość obu teorii autor artykułu uznaje zakończenie analizy na poziomie własności publicznej (ogólnej lub grupowej) i nieuwzględnienie 1) procesów faktycznej prywatyzacji elementów tej własności przez prywatne podmioty ekonomiczne, 2) monopolizacji elementów tej własności przez mniejsze grupy obywateli miasta. Oba te procesy są przedmiotem analizy w ostatniej części artykułu.