Rola filozofii ubuntu w rozliczeniach z przeszłością w Republice Południowej Afryki i wybranych obszarach południowoafrykańskiego prawa

Abstrakt

Zaprzysiężenie 10 maja 1994 r. Nelsona Mandeli na pierwszego demokratycznie wybranego prezydenta Republiki Południowej Afryki stało się symbolem końca apartheidu i otwarcia nowego etapu w historii tego państwa. Wobec istniejących w społeczeństwie głębokich podziałów przejściowa Konstytucja RPA z 1993 r. wyrażała potrzebę pojednania pomiędzy obywatelami RPA, a także rekonstrukcji wspólnoty. Przezwyciężenie spuścizny apartheidu miało być oparte na potrzebie „zrozumienia, a nie zemsty”, „rekompensaty, a nie odwetu” oraz „ubuntu, a nie wiktymizacji”. Filozofia ubuntu (wywodząca się z małych afrykańskich wspólnot filozofia jedności, kooperacji, współczucia i respektu dla ludzkiej godności), do której odwołanie zamieszczono w Konstytucji – stała się rezerwuarem wartości dla całego systemu prawa. Celem artykułu jest przedstawienie filozofii ubuntu oraz omówienie jej roli w rozliczeniach z przeszłością w Republice Południowej Afryki i w wybranych obszarach południowoafrykańskiego prawa: w prawie karnym, regulacjach dotyczących eksmisji z nielegalnie zajmowanego gruntu oraz w regulacjach przewidujących odpowiedzialność deliktową za zniesławienie. RPA jawi się przy tym jako wyjątkowy kazus, w którym zarówno polityczna transformacja, jak i system prawny kształtowały się pod istotnym wpływem omawianych koncepcji filozoficznych i etycznych, silnie nawiązujących do idei sprawiedliwości naprawczej.