Słowa kluczowe
kryzys konstytucyjny
rewolucja konstytucyjna
konstytucyjna anomia
Polska
konstytucja
konstytucjonalizm
Jak cytować
Liczba wyświetleń: 549
Liczba pobrań: 326
Abstrakt
Odwołując się do stuletniej historii „Ruchu Prawniczego, Ekonomicznego i Socjologicznego” oraz ponadsiedemdziesięcioletniej tradycji „Państwa i Prawa”, dwóch najbardziej prestiżowych czasopism prawniczych w Polsce, autorzy rozważają pojęcie misji czasopisma naukowego i jej znaczenie w demokratycznym społeczeństwie. Rozważania te osadzone zostały w szczególnym kontekście: rewolucji konstytucyjnych, w trakcie których utrwalone interpretacje konstytucyjne są kwestionowane, a przepisy konstytucyjne – naruszane. Tłem rozważań autorów są zmiany polskiego prawa i praktyki z lat 2015–2020 o znaczeniu konstytucyjnym. Ten okolicznościowy artykuł szkicuje odpowiedź na pytanie, jak czasopisma prawnicze powinny reagować na sytuację „wymazywania” konstytucji (by użyć obrazowej metafory Mirosława Wyrzykowskiego). Aby odpowiedzieć na to pytanie, autorzy odwołują się kolejno do koncepcji: rewolucji konstytucyjnej, kryzysu konstytucyjnego, oraz adaptują pojęcie anomii konstytucyjnej. Artykuł ma w istotnej mierze charakter deskryptywny oraz interpretacyjny, choć jego części mogą służyć dalszym rozważaniom normatywnym.
Bibliografia
Ackerman, B. (1992). The Future of Liberal Revolution. New Haven: Yale University Press.
Ackerman, B. (1995). We the People. Vol. 1. Foundations. Cambridge: Harvard University Press.
Ackerman, B. (2019). Revolutionary Constitutions. Charismatic Leadership and the Rule of Law. Cambridge: Harvard University Press.
Bagińska, E. (2010). Konstytucjonalizacja prawa podmiotowego do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej, [w:] R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel (red.), System prawa administracyjnego. Tom 12: Odpowiedzialność odszkodowawcza w administracji. Warszawa: 1–47, 101–195.
Balkin, J. (2018). Constitutional crisis and constitutional rot, [w:] M.A. Graber, S. Levinson, M. Tushnet (eds.), Constitutional Democracy in Crisis? Oxford: 13–29.
Balkin, J., Levinson, S. (2001). Understanding the Constitutional Revolution. Virginia Law Review 87(6): 1045–1109.
Bard, P., Grabowska-Moroz, B. (2020). The Strategies and Mechanisms Used by National Authorities to Systematically Undermine the Rule of Law and Possible EU Responses. Reconnect. < https://reconnect-europe.eu/wp-content/uploads/2021/01/D8.2.pdf>.
Bernatt, M., Ziółkowski, M. (2019). Statutory anti-constitutionalism. Washington International Law Journal 28(2): 477–526. < https://digitalcommons.law.uw.edu/wilj/vol28/iss2/9/>.
Blokker, P. (2010). Constitutionalism and Constitutional Anomie in the New Europe. Trento: Dipartimento di Sociologia e Ricerca Sociale Quaderni 53.
Blokker, P. (2014). New Democracies in Crisis? A Comparative Constitutional Study of the Czech Republic, Hungary, Poland, Romania and Slovakia. Routledge.
Bogdanowicz, P., Taborowski, M. (2018a). Brak niezależności sądów krajowych jako uchybienie zobowiązaniu w rozumieniu art. 258 TFUE (cz. 1). Europejski Przegląd Sądowy 1: 4–11.
Bogdanowicz, P., Taborowski, M. (2018b). Brak niezależności sądów krajowych jako uchybienie zobowiązaniu w rozumieniu art. 258 TFUE (cz. 2). Europejski Przegląd Sądowy 2: 15–24.
Bogdanowicz, P., Taborowski, M. (2019). Regulacje dotyczące stanu spoczynku jako narzędzie służące odsunięciu określonej grupy sędziów od pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego – uwagi na tle wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 24.06.2019 r., C-619/18, Komisja Europejska przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej. Europejski Przegląd Sądowy 12: 15–25.
Boyd White, J. (2002). Legal knowledge. Harvard Law Review 115(5): 1396–1431.
Brown, M.B. (2009). Science in Democracy: Expertise, Institutions, and Representation. Cambridge.
Brzozowski, W. (2017). O potrzebie reformy konstytucyjnej. Państwo i Prawo 72(12): 3–22.
Brzozowski, W. (2019). Can the Constitutional Court accelerate democratic backsliding? Lessons from the Polish experience, [w:] M. Belov (ed), The Role of Courts in Contemporary Legal Orders. Den Haag: 371–383.
Brzozowski, W. (2021). Whatever works Constitutional interpretation in Poland in times of populism, [w:] F. Gárdos-Orosz, Z. Szente, Populist Challenges to Constitutional Interpretation in Europe and Beyond. Routledge: 174–194.
Bugarič, B. (2019). Central Europe’s descent into autocracy: A constitutional analysis of authoritarian populism. European Constitutional Law Review 15(3): 597–616.
Chmielarz-Grochal, A., Sułkowski, J. (2018). Appointment of Judges to the Constitutional. Przegląd Konstytucyjny 3: 91–119.
Christians, C.G., Glasser, Th.L., McQuail, D., Nordenstreng K., White, R.A. (2009). Normative Theories of the Media, Journalism in Democratic Societies. Urbana–Chicago.
Ciszewski, W. (2018). Rozum publiczny w praktyce – kwestia legitymacji moralnej wniosku grupy posłów o stwierdzenie niekonstytucyjności przesłanki aborcyjnej. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 80(3): 17–31.
Cybichowski, Z. (1913). Dyletantyzm a nauka prawa. Prawnik 2: 278–463.
Czarnota, A. (2019). Populistyczny konstytucjonalizm czy nowy konstytucjonalizm? Krytyka Prawa 11: 27–42.
Dixon, R., Landau, D. (2019). Abusive Judicial Review: Courts Against Democracy. University of California Davis 53: 1313–1387.
Drinóczi, T., Bień-Kacała, A. (2020). Illiberal constitutionalism and the European rule of law, [w:] T. Drinóczi, A. Bień-Kacała (eds.), Rule of Law, Common Values, and Illiberal Constitutionalism Poland and Hungary within the European Union. Routledge: 3–41.
Durkheim, E. (2006). On Suicide. Trans. R. Buss, introduction by R. Sennett, and notes by A. Riley. Penguin
Działocha, K. (1997). Dostosowanie ustawodawstwa do nowej Konstytucji w świetle jej artykułu 236 ust. 1. Państwo i Prawo 52(11/12): 125–133.
Filipek, P. (2019). Nieusuwalność sędziów i granice kompetencji państwa członkowskiego do regulowania krajowego wymiaru sprawiedliwości – uwagi w świetle wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 24.06.2019 r., C-619/18, Komisja Europejska przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej. Europejski Przegląd Sądowy 12: 4–14.
Florczak-Wątor, M. (2018). O skutkach prawnych orzeczeń TK wydanych z udziałem osób nieuprawnionych do orzekania, [w:] R. Balicki, M. Jabłoński (red.), Państwo i jego instytucje. Konstytucje – sądownictwo – samorząd terytorialny. Wrocław: 299–313.
Frankenberg, G. (2019). Authoritarian Constitutionalism: Coming to Terms with Modernity’s Nightmares, [w:] H.A. Garcia, G. Frankenberg (eds.), Authoritarian Constitutionalism: Comparative Analysis and Critique. Elgar: 1–36.
Gajda-Roszczynialska, K., Markiewicz, K. (2020). Disciplinary proceedings as an instrument for breaking the rule of law in Poland. Hague Journal on the Rule of Law 12: 451–483.
Garlicki, L. (2019). Constitutional Court and politics: the Polish crisis, [w:] Ch. Landfried (ed.), Judicial Power How Constitutional Courts Affect Political Transformations. Cambridge: 141–163.
Garlicki, L. (1997). Trybunał Konstytucyjny a wejście w życie nowej Konstytucji. Państwo i Prawo 52(11/12): 106–124.
Garlicki, L. (2017). O powołaniu naszych czasów do uchwalania konstytucji. Państwo i Prawo 72(9): 3–15.
Garlicki, L., Derlatka, M. (2019). Constitutional Court of Poland 1996–2018, [w:] R. Arnold, A. Rytel-Warzocha, A. Szmyt, (red.) Development of Constitutional Law Through Constitutional Justive. XX International Congress of European and Comparative Constitutional Law. Gdansk: 151–169.
Grabowski, A., Naleziński, B. (2020). Konstytucyjne prawo do niezawisłego i bezstronnego sądu w państwie pozornie praworządnym. Państwo i Prawo 75(10): 25–47.
Grabowska-Moroz, B. (2020). The Systemic Implications of the Vertical Layering of the Legal Orders in the EU for the Practice of the Rule of Law. Reconnect Paper.
Gutmann, A. (1987). Democratic Education (with a new Preface and Epilogue). Princeton, NJ.
Halmai, G. (2019). The making of ‘illiberal constitutionalism’ with or without a new constitution, [w:] D. Landau, H. Lerner (red.) Comparative Constitution Making. Elgar: …
Hauser R. (1995). Sądownictwo administracyjne w nowej Konstytucji. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 57(2): 57–66.
Issacharoff, S. (2007). Fragile democracies. Harvard Law Review 120(6): 1450–1467.
Issacharoff, S. (2015). Fragile Democracies: Contested Power in the Era of Constitutional Courts. Cambridge.
Izdebski, H. (2016). Konstytucjonalizm – legicentryzm – ustawowy nihilizm prawny. O powołaniu naszych czasów do nauki konstytucji. Państwo i Prawo 71(6): 5–24.
Jacobsohn, G., Roznai, Y. (2020). Constitutional Revolution. New Haven: Yale University Press.
Kaleta, K.J. (2013). Sądownictwo konstytucyjne a refleksyjny konstytucjonalizm (przeszłość – teraźniejszość – przyszłość), [w:] S. Biernat (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w pierwszych dekadach XXI wieku wobec wyzwań politycznych, gospodarczych, technologicznych i społecznych. Warszawa: 27–45.
Kappes, A., Skrzydło J. (2020). Czy wyroki neo-sędziów są ważne? – rozważania na tle uchwały trzech połączonych Izb Sądu Najwyższego z 23.01.2020 r. (BSA I-4110-1/20). Palestra 5: 120–141.
Karczewski, J. (2016). Trybunał Konstytucyjny – teraźniejszość i przyszłość. Państwo i Prawo 73(8): 102–109.
Kępiński, M., Szczepaniak, R. (2000). O bezpośrednim stosowaniu art. 77 ust. 1 Konstytucji. Państwo i Prawo 55(3): 79–84.
Kmieciak, Z. (2016). O pojęciu rządów prawa. Państwo i Prawo 71(9): 21–35.
Krajewski, M., Ziółkowski, M. (2020). EU judicial independence decentralized. Common Market Law Review 4: 1107–1138.
Kruk, M. (2018). Czy praktyka ustrojowa wskazuje na konieczność zmian w Konstytucji? Państwo i Prawo 73(12): 38–55.
Krygier, M. (2019). The challenge of institutionalisation: post-communist ‘transitions’, populism, and the rule of law. European Constitutional Law Review 3(15): 544–573.
Kuhn, T.S. (1996). The Structure of Scientific Revolutions. Chicago.
Landau, D. (2013). Abusive constitutionalism. University of California, Davis, Law Review 47: 189–260.
Leszczyński, L. (1994). Kontekst czasu w powstawaniu Konstytucji (problem wykorzystania efektu reakcji na zmianę społeczną). Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 56(4): 61–68.
Levitsky, S., Way, L.A. (2010). Competitive Authoritarianism: Hybrid Regimes after the Cold War. Cambridge.
Łazarska, A. (2020). Refleksje na temat czynników „mrożących” europejski dialog prejudycjalny. Europejski Przegląd Sądowy 12: 4–11.
Łączkowski, W. (2016). Uwagi do aktualnych wydarzeń wokół polskiego Trybunału Konstytucyjnego. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 78(1): 51–56.
Łętowska, E. (1999). W kwestii zmian przepisów k.c. o odpowiedzialności za szkody wyrządzone działaniem władzy publicznej. Państwo i Prawo 54(7): 57–82.
Łętowska, E. (2020), Czego uczą odpowiedzi na pytania prejudycjalne dotyczące polskiego wymiaru sprawiedliwości. Palestra 5: 30–42.
Łętowska, E., Wiewiórowska-Domagalska A. (2016). A “good” Change in the Polish Constitutional Tribunal? Osteuropa Recht 61(1): 4–29.
Naleziński, B., Wojtyczek, K. (1993). Problematyka kompetencji prawodawczych a kontrola konstytucyjności prawa. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 55(1): 47–60.
Pach, M., Małecki, M. (2018). Stan wyższej konieczności konstytucyjnej. Państwo i Prawo 73(7): 38–57.
Pichlak, M. (2018). Konstytucjonalizm jako refleksja. Filozofia Publiczna i Edukacja Demokratyczna 1: 5–24.
Pietrzak, M. (1997). Stosunki państwo-kościół w nowej Konstytucji. Państwo i Prawo 52(11/12): 173–184.
Piotrowski, R. (2018). Sędziowie i granice władzy demokratycznej w świetle Konstytucji RP. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 80(1): 215–229.
Przeworski, A. (2019). Crises of Democracy. Cambridge.
Pyziak-Szafnicka, M. (2020). Trybunał Konstytucyjny a rebours. Państwo i Prawo 75(5): 25–45.
Rabska, T. (1995). Pozycja samorządu terytorialnego w Konstytucji. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 57(2): 41–56.
Radajewski, M. (2018). Glosa do wyroku TK z 20.06.2017 r., K 5/17 (wybór członków Krajowej Rady Sądownictwa). Państwo i Prawo 73(3): 132–139.
Radziewicz, P. (2017). On legal consequences of judgements of the Polish Constitutional Tribunal passed by an irregular panel. Review of Comparative Law 31: 12–31.
Radziewicz, P. (2020). Kryzys konstytucyjny i paradygmatyczna zmiana konstytucji. Państwo i Prawo 75(10): 3–24.
Rataj, A. (2016). Sąd Najwyższy Izraela Jako Sąd Konstytucyjny. Kraków.
Sadurski, W. (2018). Constitutional crisis in Poland, [w:] M.A. Graber, S. Levinson, M. Tushnet (eds.), Constitutional Democracy in Crisis? Oxford: 257–277.
Sadurski, W. (2019). Poland’s Constitutional Breakdown. Oxford.
Safjan, M. (1999). Odpowiedzialność państwa na podstawie art. 77 Konstytucji RP. Państwo i Prawo 54(4): 3–18.
Safjan, M. (2020). Prawo do skutecznej ochrony sądowej – refleksje dotyczące wyroku TSUE z 19.11.2019 r. w sprawach połączonych C-585/18, C-624/18, C-625/18. Palestra 5: 5–25.
Sajó, A. (2019). The constitution of illiberal democracy as a theory about society. Polish Sociological Review 4(208): 395–412.
Sartori, G. (1987). The theory of democracy revisited. Chatham.
Scheppele, K.L., Kochenov, D.V., Grabowska-Moroz, B. (2021). EU values are law, after all: enforcing EU values through systemic infringement actions by the European Commission and the Member States of the European Union. Yearbook of European Law 38: 1–122.
Schmidt-Aβmann, E. (2013). Verwaltungsrechtliche Dogmatik. Eine Zwischenbilanz zu Entwicklung, Reform und künftigen Aufgaben. Mohr Siebeck.
Skąpska, G. (2019). Abuse of the Constitution as a means of political change: sociological reflections on the crisis of constitutionalism in Poland. Polish Sociological Review 4(208): 421–438.
Smolak, M. (2016). Ustawy imitacyjne. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 78(4): 31–39.
Smolak, M. (2017). Kultura władzy i kultura uzasadniania w ujęciu Davida Dyzenhausa jako kategorie analizy proponowanych zmian w ustawie o Sądzie Najwyższym. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 79(4): 19–30.
Stolker, C. (2014). Rethinking the Law School: Education, Research, Outreach and Governance. Cambridge.
Suchocka, H. (1995). Ustrój gospodarczy w nowej Konstytucji. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 57(2): 99–109.
Suchocka, H. (2018). Polska Konstytucja z 1997 roku jako element europejskiego dziedzictwa konstytucyjnego. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 80(1): 12–22.
Szpunar, A. (1999). O odpowiedzialność odszkodowawczej państwa. Państwo i Prawo 54(6): 86–91.
Śledzińska-Simon, A. (2018). The rise and fall of judicial self-government in Poland: on judicial reform reversing democratic transition. German Law Journal 19(7): 1839–1870.
Tóth, G.A. (2017). Illiberal rule of law? Changing features of Hungarian constitutionalism, [w:] M. Adams, A. Meuwese, E. Hirsch Ballin (eds.), Constitutionalism and the Rule of Law Bridging Idealism and Realism. Cambridge: 386–416.
Tuleja, P. (2020). Ustrojowe znaczenie uchwały SN z 23.01.2020 r. Państwo i Prawo 75(10): 48–70.
Tuleja, P., Radziewicz, P. (red.) (2017). Konstytucyjny spór o granice zmian organizacji i zasad działania Trybunału Konstytucyjnego, czerwiec 2015 – marzec 2016. Warszawa.
Tushnet, M. (2003). The New Constitutional Order. Princeton.
Tushnet, M. (2004). Constitutional hardball. John Marshall Law Review 37: 523–553.
Tushnet, M. (2014). Authoritarian constitutionalism, [w:] T. Ginsburg, A. Simpser (eds.), Constitutions in Authoritarian Regimes. Cambridge: 36–50
Tushnet, M. (2015). Authoritarian Constitutionalism. Cornell Law Review 100: 393–460.
Uitz, R. (2015). Can you tell when an illiberal democracy is in the making? An appeal to comparative constitutional scholarship from Hungary. International Journal of Constituional Law 13(1): 279–300.
Uitz, R., Sajó A. (2017). The Constitution of Freedom: An Introduction to Legal Constitutionalism. Oxford.
Winczorek, P. (1994). Uwagi o aksjologicznych aspektach działalności legislacyjnej w dziedzinie prawa publicznego (konstytucyjnego) w Polsce. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 56(4): 53–59.
Winczorek, P. (1997). Uwarunkowania prac nad nową Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej. Państwo i Prawo 52(11/12): 3–18.
Wójtowicz, W. (2018). Wspólnota wartości w Unii Europejskiej z perspektywy art. 90 ust. 1 Konstytucji RP. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 80(1): 111–118.
Wronkowska, S. (2018). O swoistości wykładni konstytucji. Uwagi kolejne. Przegląd Konstytucyjny 1: 12–25.
Wronkowska, S. (2019). O woluntaryzmie, instrumentalizacji i odpowiedzialności za prawo. Przegląd Konstytucyjny 1: 5–23.
Wronkowska, S. (2020). Kilka uwag o sporze kompetencyjnym między Sejmem RP i Sądem Najwyższym oraz Prezydentem RP i Sądem Najwyższym. Palestra 5: 46–58.
Wronkowska, S., Hermann, M. (2015). Problematyka intertemporalna prawa konstytucyjnego. Zagadnienia podstawowe, [w:] J. Mikołajewicz (red.), Problematyka intertemporalna w prawie. Zagadnienia podstawowe. Rozstrzygnięcia intertemporalne. Geneza i funkcje. Warszawa: 195–241.
Wróbel, W. (2019). Izba Dyscyplinarna jako sąd wyjątkowy w rozumieniu art. 175 ust. 2 Konstytucji RP. Palestra 1/2: 17–33.
Wrzołek-Romańczuk, M. (2020). Status prawny osoby formalnie powołanej na urząd sędziego na skutek rekomendacji udzielonej przez Krajową Radę Sądownictwa w obecnym składzie – uwagi na tle wyroku TSUE z 19.11.2019 r. oraz orzeczeń Sądu Najwyższego będących konsekwencją tego rozstrzygnięcia. Palestra 5: 74–100.
Wyrzykowski, M. (2016). Bypassing the constitution or changing the constitutional order outside the constitution, [w:] A. Szmyt, B. Banaszak (eds.), Transformation of Law Systems in Central, Eastern and Southeastern Europe in 1989–2015. Gdańsk: 159–178.
Wyrzykowski, M. (2018). The vanishing constitution. European Yearbook on Human Rights: 3–47.
Zajadło, J. (2018). Constitution-hostile interpretation. Przegląd Konstytucyjny 2: 26–36.
Zajadło, J. (2016). Nieposłuszeństwo sędziowskie. Państwo i Prawo 71(1): 18–39.
Zajadło, J. (2017). Sumienie sędziego. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 79(4): 31–41.
Zieliński, M., Ziembiński, Z. (1988). Uzasadnianie twierdzeń, ocen i norm w prawoznawstwie. Warszawa.
Ziembiński, Z. (1969). Kompetencja i norma kompetencyjna. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 31(4): 23–41.
Ziółkowski, M. (2020). Przesłanki wyznaczenia sędziów do składu orzekającego Trybunału Konstytucyjnego i konsekwencje ich naruszenia. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 82(3): 33–49.
Ziółkowski, M. (2020a). Konstytucyjna kompetencja sądu do ochrony własnej niezależności (uwagi na marginesie uchwały SN z 23.01.2020 r.). Państwo i Prawo 75(10): 71–95.
Ziółkowski, M. (2020b). Two Faces of the Polish Supreme Court After “Reforms” of the Judiciary System in Poland: The Question of Judicial Independence and Appointments. European Papers 1: 1–16. doi:10.15166/2499-8249/362
Znaniecki, F. (1976). Społeczne role uczonych a historyczne cechy wiedzy. Przegląd Socjologiczny 28: 110–153.
Zubik, M. (1997.) Immunitet parlamentarny w nowej konstytucji RP. Państwo i Prawo 52(9): 19–25.
Zubik, M. (2017). O przewrotnych interpretacjach przepisów Konstytucji dotyczących władzy sądzenia. Państwo i Prawo 72(10): 5–19.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 WPiA UAM
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.