Czy sprawca czynu zabronionego w prawie karnym postępuje zawsze racjonalnie?

Abstrakt

Artykuł stanowi prezentację wyników dokonanej pod kątem aktualnie obowiązujących unormowań kodeksowych analizy niektórych założeń teoretycznych, które legły u podstaw koncepcji interpretacji karnistycznej stworzonej przez Wojciecha Patryasa. W badaniach niespenetrowanej szczegółowo przez Patryasa sfery instytucji błędu co do znamion posłużono się instrumentarium z obszaru ogólnej metodologii nauk, teorii prawa tudzież metod nazywanych formalno-dogmatycznymi. Celem artykułu jest próba umiejscowienia błędu co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego – jako okoliczności pełniącej obecnie również funkcję okoliczności wyłączającej zawinienie – w strukturze modelu legalnej racjonalności. Autor dochodzi do wniosku, że brak po stronie sprawcy czynu zabronionego świadomości dotyczącej istotnych elementów rzeczywistości eliminuje możliwość podejmowania przezeń decyzji racjonalnych – w rozumieniu prawa karnego. W tym zakresie uchylenie kluczowych założeń, które tworzą strukturę modelu (zasady) legalnej racjonalności w prawie karnym, pozwala postawić tezę, że sprawca błądzący nie wpisuje się w kanon podmiotu podejmującego decyzje wedle kryterium użyteczności. Wydaje się zatem, że wniosek ten – ujmując problematykę nieco szerzej – stanowi egzemplifikację braku przystosowania do dzisiejszych realiów ustawowych niektórych założeń interpretacji karnistycznej, co być może stanie się w najbliższej przyszłości przyczynkiem do podjęcia dyskusji doktrynalnej na temat tego, w jakim zakresie owa odmiana interpretacji humanistycznej winna zostać dostosowana do dynamicznie zmieniających się w ostatnich latach realiów normatywnych. Wszak interpretacja czynu – czy to z perspektywy abstrakcyjnej, czy też w warunkach przypisywania konkretnemu sprawcy odpowiedzialności karnej – stanowi niezmiennie jedno z głównych zadań prawa karnego.