Abstract
The paper aims to explore the public's readiness for the transition process. It presents the language used to discuss transition and decarbonization in two lignite basins in Poland: Konin and Bogatynia. The timeframe of the analysis is roughly the last ten years, with particular emphasis on the last five years. The analysis is primarily qualitative in nature. Methodologically, it draws on the cognitive linguistics developed by George Lakoff and Mark Johnson; it also incorporates the work of other researchers interested in meaning-making in the context of sensory experience, culture, and even geopolitics. I treat metaphors as a cognitive tool for taming unknown and uncertain reality. I put forward the thesis that the presence of metaphors in discourse can indicate that the process being described is proceeding vaguely, as there is still a lack of certainties and specifics. In addition, I show that metaphors can reflexively influence the community's willingness to think creatively and imagine reality. Examples are provided of how, with the help of metaphors formulated by important actors in the transformation, communication can be manipulated and the willingness of the public to participate in the transformation process can be influenced. I conclude that the metaphors used serve not only to describe reality, but also to motivate action.
References
Andruszkiewicz, D. (2013, 15 marca). Krobia: Protest przeciwników kopalni odkrywkowej. Manifestacja przejdzie ulicami, będą utrudnienia. Gostyń Nasze Miasto. https://gostyn.naszemiasto.pl/krobia-protest-przeciwnikow-kopalni-odkrywkowej/ar/c4-1774402
Barejka, P. (2018). To miasto, które jest podwójne. Joanna Bator: Wałbrzych to lustro. WP. https://wiadomosci.wp.pl/to-miasto-ktore-jest-podwojne-joanna-bator-walbrzych-to-lustro-6307262442854529a
Bator, J. (2010). Piaskowa góra. Znak.
Bednorz, J. (2014). Barbórka symbolem integracji polskiego środowiska górniczego w latach 70-tych. W: J. Farysej, H. Lisiak i K. Siemiaszko (red.), Poczucie bezpieczeństwa Polaków w dekadzie gierkowskiej. Antropologia codzienności w latach 70-tych (s. 247–271). Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa.
Bergr, P., i Luckmann, T. (1983). Społeczne tworzenie rzeczywistości (J. Niżnik, tłum.). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Bielicka, M. (2024). Wielkopolska chce być liderem w odchodzeniu od węgla. Ma na to duże szanse. Wyborcza.pl. https://poznan.wyborcza.pl/poznan/7,36001,30733475,wielkopolska-chce-byc-w-polsce-liderem-w-odchodzeniu-od-wegla.html
Bryszkowski, P. (2017). Zamordowane kopalnie. Rzecz o upadku wałbrzyskiego górnictwa. Atut.
Bogatynia.info. (2024a, 27 marca). Sprawdzamy kandydatów na burmistrza: Ireneusz Kropidłowski. https://www.bogatynia.info.pl/newsy/wiadomosci/14744-sprawdzamy-kandydatow-na-burmistrza-ireneusz-kropidlowski
Bogatynia.info. (2024b, 3 kwietnia). Sprawdzamy kandydatów na burmistrza: Wojciech Dobrołowicz. https://www.bogatynia.info.pl/newsy/wiadomosci/14763-sprawdzamy-kandydatow-na-burmistrza-wojciech-dobrolowicz
Czapliński, P. (2001). Wzniosłe tęsknoty. Nostalgie w prozie lat dziewięćdziesiątych. Wydawnictwo Literackie.
Derski, B. (2024, 3 stycznia). Udział węgla w energetyce spadł do 63%. Wysokie napięcie. https://wysokienapiecie.pl/96011-udzial-wegla-i-oze-w-polsce-2023/
Energetyka.24. (2024, 23 kwiecień). Konin myśli o transformacji energetycznej. Powstało centrum pracy dla zatrudnionych w ZE PAK. https://energetyka24.com/gornictwo/wiadomosci/konin-mysli-o-transformacji-energetycznej-powstalo-centrum-pracy-dla-zatrudnionych-w-ze-pak
Fabisiak, M. (2024). „Nie możemy odtrąbić sukcesu i się rozejść”. Konferencja „Droga do zatrudnienia po węglu” z udziałem zagranicznych gości. Przegląd Koniński. https://www.przegladkoninski.pl/PL-H5/3/32340/nie-mozemy-odtrabic-sukcesu-i-sie-rozejsc-konferencja-droga-do-zatrudnienia-po-weglu-z-udzialem-zagranicznych-gosci.html
Gajdziński, P. (2014). Gierek. Człowiek z węgla. Wydawnictwo Poznańskie.
Grochowski, G. (2018). Pamięć gatunków. Ponowoczesne dylematy atrybucji gatunkowej. Nowa Humanistyka. DOI: https://doi.org/10.4000/books.iblpan.1760
Guz, R. (2023, 23 czerwca). Walka o kopalnię Turów. Premier: Nie składamy broni. Do Rzeczy. https://dorzeczy.pl/ekonomia/453825/premier-wsa-pokazal-ze-nie-rozumie-czym-jest-interes-spoleczny.html
Herudziński, T. (2023). Sprawiedliwa transformacja Wielkopolski Wschodniej w oczach przedsiębiorców. Polska Zielona Sieć. https://zielonasiec.pl/wp-content/uploads/2023/10/Raport-26-10.pdf
Jędryka, M. (2020). Ołowiane dzieci: zapomniana epidemia. Krytyka Polityczna.
Kiklewicz, A. (2006). Teoria metafor pojęciowych. Zagadnienia dyskusyjne. W: A. Kiklewicz, Język, komunikacja, wiedza (s. 217–273). Prawo i Ekonomika. http://pracownicy.uwm.edu.pl/aleksander.kiklewicz/metafory_pojeciowe.pdf
KKG. (2023, 24 czerwca). Wiec wyborczy PiS w Bogatyni. „Obronimy kopalnię przed działaniem UE”. Money.pl. https://www.money.pl/gospodarka/wiec-wyborczy-pis-w-bogatyni-obronimy-kopalnie-przed-dzialaniem-ue-6912355067042528a.html
Kokoszkiewicz, M. (2021, 30 kwietnia). PGE promuje węgiel w Brukseli. I manipuluje danymi o Turowie. Wyborcza.pl. https://wroclaw.wyborcza.pl/wroclaw/7,35771,27037779,pge-promuje-wegiel-w-brukseli-i-manipuluje-danymi-o-turowie.html
Kordys, J. (2017). O mostach. Metafora, myśl, świat człowieka. W: G. Grochowski (red.), Metafora. Tekst. Dyskurs (s. 79–109). Instytut Badań Literackich PAN.
Krzykowska, K., i Pipała, A. (2023, 8 czerwca). Szef „Solidarności” ostro o decyzji WSA: ręce precz od Turowa. PAP. https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C1582187%2Cszef-solidarnosci-ostro-o-decyzji-wsa-rece-precz-od-turowa.html
Kubica, B. (2013). Sklepy tylko dla górników: Pralki, futra, narty na książeczki „G”. Dziennik Zachodni. https://dziennikzachodni.pl/sklepy-tylko-dla-gornikow-pralki-futra-narty-na-ksiazeczki-g/ar/c3-1057332
Kula, A. (2024, 22 kwietnia). Patryk Marjan komentuje wyniki wyborów. Mówi o koalicji w radzie, wiceprezydentach i politycznym ego. ddBełchatów. https://ddbelchatow.pl/wydarzenia/wybory-2024-belchatow-patryk-marjan-komentuje-wyniki-wyborow-mowi-o-koalicji-w-radzie-wiceprezydentach-i-politycznym-ego/TO2ayvWs2iCleo9NWXIo#google_vignette
Lakoff, G., i Johnson M. (2020). Metafory w naszym życiu (T. Krzeszowski, tłum.). Aletheia.
łgo. (2023, 1 września). Kaczyński wyrzuca prezesa państwowej spółki. Mógł zaszkodzić kampanii. Onet. https://wiadomosci.onet.pl/kraj/kaczynski-wyrzuca-prezesa-panstwowej-spolki-mogl-zaszkodzic-kampanii/lmejgee
Majbroda, K. (2019). W relacjach, sieciach, splotach asamblaży. Wyobraźnia antropologii społeczno-kulturowej wobec aktualnego. Atut.
Majbroda, K. (2023). Antropologie przyszłości. Antycypując transformację energetyczną. Teksty Drugie, 6, 57–80. https://rcin.org.pl/Content/240486/WA248_276905_P-I-2524_majbroda-antropologie_o.pdf DOI: https://doi.org/10.18318/td.2023.6.4
Maliński, M. (2024). Plany budowy elektrowni jądrowej w Koninie nadal aktualne. PGE PAK czeka na zielone światło od rządu. Konin. Nasze miasto. https://konin.naszemiasto.pl/plany-budowy-elektrowni-jadrowej-w-koninie-nadal-aktualne-pge-pak-czeka-na-zielone-swiatlo-od-rzadu/ar/c1p2-27056681
Marody, M., i Giza-Poleszczuk, A. (2020). Przemiany więzi społecznych. Zarys teorii zmiany społecznej. Scholar.
Mrozek, W. (2021). Zatruci pasztetem przedstawiciele elit III RP trafiają w zaświaty. W tym teatrze przegląda się Polska. Wyborcza.pl. https://wyborcza.pl/7,75410,26957165,teatr-w-walbrzychu-tu-sie-zaczyna.html
Niećko, D. (2024). Bogatynia. Niebywałe, że tak wygląda jedna z najbogatszych gmin w Polsce. Miasto kontrastów. Architektura. https://architektura.muratorplus.pl/krytyka/bogatynia-niebywale-ze-tak-wyglada-jedna-z-najbogatszych-gmin-w-polsce-miasto-kontrastow-aa-K1cq-StyA-i2C1.html
Okraska, M. (2022). Nie ma i nie będzie. Ha!art.
Perzyński, J. (2024, 12 września). Konin liczy na atom i Chińczyków. Przegląd Koniński. https://www.pb.pl/konin-liczy-na-atom-i-chinczykow-1225330
Podolska, E., i Gawlik, R. (2022, 10 lutego). Audycja radiowa: Energia dla Klimatu. TOK.fm. https://eko-unia.org.pl/tokfm-energia-dla-klimatu/
Polskie Radio24.pl. (2023, 24 czerwca). Premier Morawiecki: musimy zatrzymać ukrytą opcję niemiecką w polskiej polityce. https://polskieradio24.pl/artykul/3195720,premier-morawiecki-musimy-zatrzymac-ukryta-opcje-niemiecka-w-polskiej-polityce
Radio Poznań. (2025, 24 czerwca). Konin w centrum transformacji. VI Doroczny Dialog Polityczny z udziałem 49 krajów. https://radiopoznan.fm/informacje/pozostale/konin-w-centrum-transformacji-vi-doroczny-dialog-polityczny-z-udzialem-49-krajow
Rakowski, T. (2009). Łowcy, zbieracze, praktycy niemocy. Etnografia człowieka zdegradowanego. Słowo/Obraz/Terytoria.
Rosiński, K. (2024). Gorzkie nastroje w Turowie. „Ludzie będą stąd uciekać”. Money.pl. https://www.money.pl/gospodarka/gorzkie-nastroje-w-turowie-ludzie-beda-stad-uciekac-7005954114231008a.html
Sadura, P. (2022). Przeminęło z węglem. Regiony górnicze w poszukiwaniu nowej energii. Polska Zielona Sieć. https://www.just-transition.info/wp-content/uploads/2023/01/RAPORT_PRZEMINELO-Z-WEGLEM_DIGITAL.pdf
Skonieczny, B. (2024, 18 marca). Rusza unijny program wsparcia dla pracowników ZE PAK S.A. [Komentarz pod artykułem, 19 marca 2024]. LM.pl. Pobrane 20 czerwca 2025, z: https://www.lm.pl/aktualnosci/rusza-unijny-program-wsparcia-dla-pracownikow-ze-pak-s-a
Smoleń, M., Kubiczek P., i Rączka, J. (2024). Zmierzch węgla w Turowie. Region potrzebuje planu sprawiedliwej transformacji. Raport Instrat. Instrat.pl. https://instrat.pl/wp-content/uploads/2024/12/Instrat-Policy-Paper-05-2024-Zmierzch-wegla-w-Turowie.pdf
Springer, F. (2016). Miasto Archipelag. Polska mniejszych miast. Karakter.
Ślimko, E. (2019). Sprawiedliwa transformacja Wielkopolski Wschodniej. Wyzwania z perspektywy społecznej – analiza i rekomendacje. Polska Zielona Sieć. https://zielonasiec.pl/wp-content/uploads/Sprawiedliwa-transformacja-Wielkopolski-Wschodniej-analiza.pdf
Touraine, A. (2013). Po kryzysie (M. Frybes, tłum.). Oficyna Naukowa.
Zieliński, R. (2023). Burmistrz Bogatyni prosił papieża o modlitwę za kopalnię Turów. Dostał nagrodę za jej obronę. Wyborcza.pl. https://walbrzych.wyborcza.pl/walbrzych/7,178336,29603392,burmistrz-bogatyni-ktory-prosil-papieza-o-modlitwe-za-kopalnie.html
License
Copyright (c) 2025 WPiA UAM

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
