Słowa kluczowe
archaisms
cow-sucking snakes
ethnographic data
folk beliefs
Indo-European myths
milk
Proto-Slavic heritage
Jak cytować
Abstrakt
The paper concentrates on the Slavic snake myth; it includes creatures believed to suckle milk from cattle udders. We argue that this myth (so far mainly associated with folklore) reflects very ancient beliefs held by our ancestors and can be independently confirmed in several sources. Most noteworthy among them is a ninth century note included by al-Jāḥiẓ in his Kitāb al-ḥayawān (Book of Animals) which we quote in the paper. The Arab writer reports in detail on the behaviour of cow-suckling snakes which he knew from his personal interaction with Slavs. Further evidence comes from comparative data which we adduce from our source material. These include, among others, motifs referring to snakes and cows from the Rigveda. There are also historical sources, such as a description of a cow-milking snake by Jakub Kazimierz Haur (1693), and etymological arguments. We conclude that since it is sometimes possible to find independent confirmation of what is reconstructed (as in the case of the Proto-Slavic beliefs about milk-sucking snakes), we should be less sceptical about the products of comparative methods and their value.
Bibliografia
Haur J.K. 1693, Skład abo skarbiec znákomitych sekretów oekonomiey ziemiańskiey, Kraków, Drukarnia M.A. Schedlá.
Lewicki T. 1956, Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny, t. 1, Wrocław, Zakład imienia Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.
Augustynowicz G. 1991, Uwagi o konstrukcji mitu, w: T. Karwicka (red.), Metodologiczne problemy współczesnych badań nad kulturą i tradycją, Toruń, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, s. 123-140.
Bajec A. (red.) 1975, Slovar slovenskega knjižnego jezika, t. 2 (I–Na), Ljubljana, Slovenska Akademija Znanosti in Umetnosti.
Baranowski B. 1967, Zanik tradycyjnego chowu krów oraz wierzeń i zabobonów z nim związanych na terenie obecnego województwa łódzkiego, Łódź, Łódzkie Towarzystwo Naukowe.
Ciszewski S. 1936, Prace etnologiczne, t. 4. Ród, Warszawa, Wydawnictwo Kasy im. Mianowskiego.
Dukova U. 1970, Das Bild des Drachen im bulgarischen Märchen, „Fabula” 11/3, s. 209-252. DOI: https://doi.org/10.1515/fabl.1970.11.1.209
Ermacora D. 2017, The Comparative milk-suckling reptile, „Anthropozoologica” 52/1, s. 59-81. DOI: https://doi.org/10.5252/az2017n1a6
Geldner K.F. 1951, Der Rig-Veda, Bd. 3, Cambridge (Massachusetts), Harvard University Press.
Gloger Z. 1887, Zabobony i mniemania ludu nadnarwiańskiego tyczące ptaków, płazów i owadów, Kraków, Akademia Umiejętności.
Ivanov V.V., Toporov V.N. 1974, Issledovaniâ v oblasti slavânskih drevnostej. Leksičeskie i frazeologičeskie voprosy rekonstrukcji tekstov, Moskva, Izdatel’stvo „Nauka”.
Иванов В.В., Топоров В.Н. 1974, Исследования в области славянских древностей. Лексические и фразеологические вопросы реконструкции текстов, Москва, Издательство „Наука”.
Jachno J. 1867, O wężach galicyjskich w ogóle, a o żmijach w szczególności, cz. 1, Kraków, Drukarnia „Czasu”.
Karłowicz J. 1894-1905, Słownik wyrazów obcego a mniej jasnego pochodzenia, Kraków, W.L. Anczyc i Spółka.
Kielak O. 2022, Wybrane ludowe wierzenia o zwierzętach domowych w polskiej frazeologii, „Prace Językoznawcze” 24/3, s. 61-72. DOI: https://doi.org/10.31648/pj.7907
Klímová D. 1973, Zum Studium der Schlangenthematik in der Prosafolklore der Slawen, „Ethnologia Slavica“ 5, s 197-213.
Krzyżanowski J. 1962, Polska bajka ludowa w układzie systematycznym, t. 1, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Lewicka-Rajewska U. 2003, Wczesnośredniowieczne źródła arabskie jako przyczynek do etnografii Słowian, w: J. Pstrusińska, P. Stalmaszczyk (red.), Collectanea Euroasiatica Cracoviensia. Understanding Eurasia from Ancient Times to the Present Day, Kraków, Księgarnia Akademicka, s. 105-124.
Lewicka-Rajewska U. 2004, Arabskie opisanie Słowian, Warszawa, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Lewicki T. 1950, Świat słowiański w oczach pisarzy arabskich, „Slavia Antiqua” 2/2, s. 321-388.
Lewicki T.1961, Al-Džāḥiẓ, w: W. Kowalenko, G. Labuda, T. Lehr-Spławiński (red.), Słownik starożytności słowiańskich. Encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych, t. 1, cz. 2, Wrocław–Warszawa–Kraków, Zakład Naukowy imienia Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, s. 444-445.
Lewicki T. 1967, Pisarze arabscy IX-XIII w. o wierzeniach religijnych wczesnośredniowiecznych Słowian, „Łódzkie Studia Etnograficzne” 9, s. 333-343.
Łuczyński M. 2022, Mity Słowian. Śladami świętych opowieści przodków, Szczecin, Triglav.
Majewski E. 1892, Wąż w mowie, pojęciach i praktykach ludu naszego, „Wisła” 6/1, s. 87-140, 6/2, s. 318-371.
Michalski M. 2014, Polska transkrypcja uproszczona dla języka arabskiego – między teorią a praktyką, „Przegląd Orientalistyczny” 3-4, s. 125-137.
Mišin D.E. 2002, Sakaliba (slavâne) v islamskom mire v rannee srednevekov’e, Moskva, Institutu Vostokovedeniâ
RAN. Мишин Д.Е. 2002, Сакалиба (славяне) в исламском мире в раннее средневековье, Москва, Институт Востоковедения РАН.
Moszyński K. 1967, Kultura ludowa Słowian, t. 2, cz. 1, Warszawa, Książka i Wiedza.
Perls H. 1937, Wąż w wierzeniach ludu polskiego, Lwów, Drukarnia Naukowa.
Riegler R. 1907, Das Tier im Spiegel der Sprache. Ein Beitrag zur vergleichenden Bedeutungslehre, Dresden–Leipzig, C.A. Kochs Verlagsbuchhandlung.
Rychło M., Kaczyńska E., Kowalski A.P., Witczak K.T. 2024, Milk-Sucking „Thieves” in Indo-European Folklore: An Etymological Analysis of Zoonyms, „Lege Artis. Language Yesterday, Today, Tomorrow” 9 (1), s. 84-103. DOI: https://doi.org/10.34135/lartis.24.9.1.05
Shved I. 2021, Korova v tradicionnoj duhovnoj kul’ture Brestskogo Poles’â (2), „Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies” 2 (8), s. 1-33. DOI: https://doi.org/10.31261/ZOOPHILOLOGICA.2021.08.02
Shved I. [Швед И.] 2021, Корова в традиционной духовной культуре Брестского Полесья (2), „Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies” 2 (8), s. 1-33. DOI: https://doi.org/10.31261/ZOOPHILOLOGICA.2021.07.02
Sikorski D.A. 2023, Religie dawnych Słowian, Poznań, Wydawnictwo Poznańskie.
Thompson S. 1955, Motif-Index of Folk-Literature, vol. 1 (A-C), Bloomington, Indiana University Press.
Tolstoj N.I. 2003, Očerki slavânskogo âzyčestva, Moskva, Izdatel’stvo „Indrik”. Толстой Н.И. 2003, Очерки славянского язычества, Москва, Издательство „Индрик”, s. 253-268.
Uspenskij B.A. 1982, Filologičeskie razyskaniâ v oblasti slavânskih drevnoste. (Relikty âzyčestva v vostočnoslavânskom kul’te Nikolaâ Mirlikijskogo), Moskva, Izdatel’stvo Moskovskogo Universiteta.
Успенский Б.А. 1982, Филологические разыскания в области славянских древностей (Реликты язычества в восточнославянском культе Николая Мирликийского), Москва, Издательство Московского Университета.
Veleckaâ N. 2009, Simvoly slavânskogo âzyčestva, Moskva, „Veče”. Велецкая Н. 2009, Символы славянского язычества, Москва, „Вече”.
Watkins C. 1995, How to Kill a Dragon. Aspects of Indo-European Poetics, Oxford, Oxford University Press. DOI: https://doi.org/10.1093/oso/9780195085952.001.0001
Witczak K.T. 2016, Rozważania nad genezą prasłowiańskiego apelatywu *smokъ, „Rocznik Slawistyczny” 65, s. 101-115.
Witczak K.T. 2020, Baba, żaba i krowa, czyli rozważania o tym, jak dawne są ludowe wierzenia o żabie wysysającej mleko krowie, „Slavia Occidentalis” 77/1, s. 133-151. DOI: https://doi.org/10.14746/so.2020.77.10
Witczak K.T., Kowalski A.P., Rychło M. 2023, Dwa południowosłowiańskie herpetonimy w oświetleniu językoznawczym i etnograficznym (psł. *korvosъsъ ‘wąż Eskulapa’, psł. *guja ‘wąż, żmija’), „Slavistična Revija” 71 (4), s. 355-368. DOI: https://doi.org/10.5937/EKOPRE2306355L
Wróblewska V. 2018, Wąż, w: V. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej, t. 3 (p–z), Toruń, Wydawnictwo Naukowe UMK, s. 299-304.
Wyżkiewicz-Maksimow R. 2018, Węże i żmije w kulturze oraz języku polskim i serbskim, w: A. Gostomska, D. Żyłko (red.), Języki i kultura Słowian. Pamięci Profesora Leszka Moszyńskiego, Gdańsk, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, s. 168-184.
Zagórski B.R. 2023, Zasady latynizacji języka arabskiego, https://www.google.pl/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&ved=0CDcQw7AJahcKEwj4n-Lopa2BAxUAAAAAHQAAAAAQAw&url=https%3A%2%2Fwww.gov.pl%2Fattachment%2F69eab60d-40c6-4e55-b935-40dc-6ce-42f17&psig=AOvVaw2x8of4LYaxpeMwECAWD-oC&ust=1694890630312261&opi=89978449.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Andrzej Piotr Kowalski , Mikołaj Rychło, Krzysztof Tomasz Witczak
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Prawa autorskie posiada autor/autorzy utworu, który/którzy udzielają licencji do jego opublikowania Czasopismu.