Abstrakt
In the paper, a question is posed about the legal status of knighthood women in Wielkopolska during the country’s fragmentation from the 12th century to the early 14th century. The conclusions have been drawn on the basis of documents written in Wielkopolska and in the lands governed by the dukes nof the Wielkopolska line of the Piast dynasty, documents issued by the rulers of Wielkopolska or diplomas concerning people connected with Wielkopolska through offices or estates. Sixty-nine documents
have been analysed. Most often, women are referred to in the body of the document (in the disposition), nrarely in the intitulation (in two cases they appeared as co-authors of documents), and in the testation only as an exception. There are several types of documents in which women are referred. From the documents we learn that women disposed of their property. Estates could be a part of a woman’s marriage settlement; widows also made donations to pass on their daughters’ dowries. Knights also secured the fortunes of their wives, daughters, and mothers by document, especially through endowments to monasteries. Women were given a certain amount of property for life but were also placed under the protection of the Church. Quite a number of documents mention the salvation of the soul of the donor and his wife. The analysed documents from the 12th to the beginning of the 14th century include diplomas regulating family situations, i.e. not issued for ecclesiastical institutions, although the latter are nevertheless predominant. In the light of the documents analysed, various issues concerning the fate of women are also apparent, e.g. the situation of women following their husbands in the 13th century, or their status after the execution of their husbands. Compared to the neighbouring districts of Mazovia and Krakow and Sandomierz Principalities, Wielkopolska boasts a larger number of documents with mentions of women. An analysis of the documents indicates that women’s rights to property and the possibility of disposing of it were recognised in Wielkopolska, although the confirmations of dukes (issued frequently) may suggest that the dispositions made by women were questioned.
Bibliografia
Benyskiewicz K. 1997, Janusz z Widzimia. Udział przedstawicieli rodu Jeleni w rywalizacji o tron wielkopolski w latach 1233-1241, w: W. Peltz, J. Dudek (red.), Etos rycerski w Europie środkowej i wschodniej od X do XV w., Zielona Góra.
Benyskiewicz K. 2004, Władysław Laskonogi wystawcą dokumentów fundacyjnych klasztoru cystersów w Obrze, „Studia Źródłoznawcze” 42, s. 65-78.
Bielińska M. 1967, Kancelarie i dokumenty wielkopolskie XIII w., Wrocław.
Bieniak J. 1975, Michał, w: W. Roztworowski (red.), Polski słownik biograficzny, t. 20, 1975, s. 616.
Bieniak J.1978, Heraldyka polska przed Długoszem. Uwagi problemowe, w: P. Skubiszewski (red.), Sztuka i ideologia XV w., Warszawa 1978, s. 165-210.
Bieniak J.1990, Poznański dokument Władysława Łokietka z 29 listopada 1314 r., „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F. Historia” 45, s. 157-168.
Bogucka M. 1998, Białogłowa w dawnej Polsce, Warszawa.
Bogucki A. 1972, Komes w polskich źródłach średniowiecznych, Warszawa.
Bogucki A. 1992, O strukturze administracyjnej Polski XI i XII w., „Czasopismo Prawno-Historyczne” 44, s. 1-25.
Bruski K., Powierski J., Śliwiński B. 1993, Studia z dziejów Pomorza w XII w., Słupsk.
Brzeziński W. 2021, Życie szlachcianki w późnośredniowiecznej Wielkopolsce. Magnificae et generosae. Zagadnienia demograficzne i majątkowe, Bydgoszcz.
Burzyński E. 2010, Zakon rycerski templariuszy na zimiach Poslki piastowskiej i na Pomorzu Zachodnim, Wodzisław Śląski.
Cetwiński M. 1980, Rycerstwo śląskie do końca XIII wieku. Pochodzenie – gospodarka – polityka, Wrocław.
Cetwiński M. 1982, Rycerstwo śląskie do końca XIII wieku. Biogramy i rodowody, Wrocław.
Czwojdrak B., Kluczek A.A. 2015 (red.), Kobiety i władza w czasach dawnych, Katowice.
Długosz J. 2009, Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. 6-7, J. Mrukówna (tłum.), Warszawa.
DKM 1887, Dokumenty kujawskie i mazowieckie przeważnie z XIII w., wyd. B. Ulanowski, Kraków.
Dobosz J. 1995, Dokument Mieszka III Starego dla kanoników regularnych w Trzemesznie (28 kwietnia 1145 r.), w: K. Sobkiewicz (red.) Gniezno. Studia i materiały historyczne, t. 4, Gniezno, s. 87-106.
Dobosz J. 2002, Monarchia i możni wobec kościoła w Polsce do początku XIII wieku, Poznań.
Dorszewski P.H. 2013, Uposażenie i działalność gospodarcza klasztoru kanoników regularnych w Trzemesznie, Olsztyn, https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/3573/Dorszewski_Uposazenie_i_dzialalnosc_gospodarcza_klasztoru_kanonikow_regularnych_w_Trzemesznie.PDF?sequence=1&isAllowed=y (dostęp: 22.04.2023).
Gąsiorowski A. 1995 (red.), Kobieta w kulturze średniowiecznej Europy. Prace ofiarowane Profesor Alicji Karłowskiej-Kamzowej, Poznań
Hlebionek M. 2010, Bolesław Pobożny i Wielkopolska jego czasów, Kraków.
Jasiński K. 1955, Porozumienie kujawsko-pomorskie w 1280 r., „Zapiski Historyczne” 21, z. 3-4, s. 7-44.
Jasiński K. 1981, Studia nad wielkopolskim stronnictwem książęcym w połowie XIII w. Współpracownicy Przemysła I do 1253 r., w: S. Kuczyński (red.), Społeczeństwo Polski średniowiecznej, t. 1, Warszawa, s. 161-201.
Jurek T. 1987, Geneza księstwa głogowskiego (w związku z artykułem Jerzego Mularczyka, Podziały Śląska między synów Henryka II Pobożnego w połowie XIII wieku, „Przegląd Historyczny” 76, z. 3, s. 481-504), „Przegląd Historyczny” 78/1, s. 79-92.
Jurek T. 1995, Wędrowni rycerze i ich damy. Małżeństwa obcych rycerzy na Śląsku w XIII i XIV w., w: A. Gąsiorowski (red.), Kobieta w kulturze średniowiecznej Europy, Poznań, s. 61-77.
Jurek T. 1998, Ślub z obcym. Żony i córki niemieckich rycerzy na Śląsku w XIII i XIV w., w: Z.H. Nowak, A. Radzimiński (red.), Kobieta i rodzina w średniowieczu i na progu czasów nowożytnych, Toruń.
KDM 1886, Kodeks dyplomatyczny Małopolski, t. 2, wyd. F. Piekosiński, Kraków.
KDP 1858, Kodeks dyplomatyczny Polski, t. 3, wyd. L. Rzyszczewski, A. Muczkowski, J. Bartoszewicz, Warszawa.
KDW 1877, Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 1, wyd. I. Zakrzewski, Poznań.
KDW 1878, Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 2, wyd. I. Zakrzewski, Poznań.
KDW1982, Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 6, wyd. A. Gąsiorowski, H. Kowalewicz, Poznań.
KDW1999, Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 11, wyd. A. Gąsiorowski, T. Jurek, I, Skierska, https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/show-content/publication/edition/20119?id=20119 (dostęp: 21.01.2023).
KDW. Edycja elektroniczna, https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/12458/edition/20061?language=pl#structure (dostęp: 7.02.2023-23.04.2023).
KDW. Seria nova 1975, Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski. Seria Nova, z. 1. Dokumenty opactwa benedyktynów w Lubiniu z XIII-XV wieku, wyd. Z. Perzanowski, Warszawa–Poznań.
Koczy L. 1936, Bronisz, w: W. Konopczyński (red.), Polski słownik biograficzny, t. 2, s. 473.
Kołacz-Chmiel M. 2018, Mulier honesta et laboriosa. Kobieta w rodzinie chłopskiej późnośredniowiecznej Małopolski, Lublin.
Kostyrko M. (red.), 2020, Cisterscapes – cysterskie krajobrazy łączące Europę. Inwentaryzacja krajobrazu kulturowego. Krajobraz klasztoru Łekno – Wągrowiec, Wągrowiec, http://opatowka.blink.pl/old/wpcontent/uploads/2021/07/cisterscapes_wagrowiec_lekno_pl_1.pdf (dostęp: 23.03.2023).
Kozierowski S. 1929, Obce rycerstwo w Wielkopolsce w XII-XVI wieku, Poznań.
Kozłowska-Budkowa Z. 1948-1958, Gertruda, w: W. Konopczyński (red.), Polski słownik biograficzny, t. 7, s. 407.
Krasoń J. 1950, Uposażenie Klasztoru Cystersów w Obrze w wiekach średnich, Poznań.
Kronika wielkopolska, 2010, tłum. K. Abgarowicz, Kraków.
Kruszewski T. 2018, Rycerscy spadkobiercy księcia Świętopełka „nakielskiego” z rodów Lisów i Wierzbnów. Studium historyczno-prawne, Wrocław 2018, http://www.bibliotekacyfrowa.pl/publication/102898 (dostęp: 23.03. 2023).
Kruszewski T. 2019, Ród Gryfów (Gryfitów), rycerscy potomkowie książąt pomorskich Studium historyczno prawne, Wrocław, http://repozytorium.uni.wroc.pl/Content/108567/PDF/Rod_Gryfow_Gryfitow_rycerscy_potomkowie_ksiazat_pomorskich.pdf (dostęp: 24.03.2023).
Kucharski G. 2002, Klasztor cysterek w Łubienicach nad Prosną, „Nasza Przeszłość” 97, s. 65-87. DOI: https://doi.org/10.52204/np.2002.97.65-87
Kürbis B. 1958, Żywot bł. Salomei jako źródło historyczne, w: Studia Historica. W 35-lecie pracy naukowej Henryka Łowmiańskiego, Warszawa.
Legenda świętej Jadwigi, 1993, tłum. A. Jochelson przy współudziale M.W. Gogolewskiej, Wrocław.
Lesiński B. 1956, Stanowisko kobiety w polskim prawie ziemskim do połowy XV wieku, Wrocław.
Liber fraternitatis Lubinensis 1888, w: F. Papeé (wyd.), Monumenta Poloniae Historica, t. 5, s. 562-584, Lwów.
Liber mortuorum monasterii Lubinensis 1888, w: W. Kętrzyński (wyd.), Monumenta Poloniae Historica, t. 5, s. 585-652, Lwów.
Lis A. 2015, Prawne uwarunkowania funkcjonowania rodziny w świetle wybranych źródeł polskich do 1320 roku. Lublin.
Lisiewicz Z. 1892, O obsadzaniu stolic biskupich w Polsce, Lwów.
Maciejewski J. 2002, Pochodzenie i kariera biskupa lubuskiego Wilhelma I z Nysy (1252-1273), „Roczniki Historyczne” 68, s. 85-95.
Małecki A. 1890, Studia heraldyczne, t. 2, Lwów.
Mistrz Wincenty tzw. Kadłubek 1996, Kronika polska, tłum. i oprac. B. Kürbis, Wrocław.
Modzelewski K. 2000, Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego X-XIII wiek, Poznań.
Mularczyk J. 1977, Dobór i rola świadków w dokumentach śląskich do końca XIII w., Wrocław.
Nowak Z., Radzimiński A. 1998 (red.), Kobieta i rodzina w średniowieczu i na progu czasów nowożytnych, Toruń.
Osiński J. 2012, Bolesław Rogatka. Książę legnicki. Dziedzic monarchii Henryków śląskich (1220/1225-1278), Kraków.
Pakulski J. 1975, Ród Zarembów w Wielkopolsce w XIII i początkach XIV w., Warszawa.
Perzanowski Z. 1978, Opactwo benedyktyńskie w Lubiniu. Studia nad fundacją i rozwojem uposażenia w średniowieczu, Wrocław.
Pietras T. 2008, W kwestii pochodzenia Sulimów łęczyckich, „Rocznik Łódzki” 55, s. 11-40, https://dspace.uni.lodz.pl/xmlui/bitstream/handle/11089/12461/Pietras_RŁ_55.pdf?sequence=1&isAllowed=y (dostęp: 15.02.2023).
Powierski J. 1968, Uwagi o wydarzeniach kujawskich w latach 1267-1271, „Prace Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego” 5, s. 43-76.
Rocznik kapituły poznańskiej, 1962, w: B. Kürbis (wyd.), Monumenta Poloniae Historica. Nova series, t. 6, Warszawa, s. 23-77.
Roman S. 1953, Stanowisko majątkowe wdowy w średniowiecznym prawie polskim, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, t. 5, s. 80-109.
Rutkowska-Płachcińska A. 1950, Comes w źródłach polskich wczesnego średniowiecza i niektórych innych słowiańskich, „Sprawozdania PAU”, s. 676-685.
Semkowicz W. 1910, O początkach rodu Sulima, „Miesięcznik Herladyczny” 3, z. 1, s. 4-8.
Semkowicz W. 1936, Nieznany testament Tomasza II, biskupa wrocławskiego (1270-1292), „Collectanea Theologica” 17, z. 1-2.
Sikora F. 1964, Uwagi o dokumentach klasztoru cysterek w Owińskach, „Studia Źródłoznawcze” 9, s. 61-73.
Sikora F. 1969, Dokumenty i kancelaria Przemysła I oraz Bolesława Pobożnego 1239-1279 na tle współczesnej dyplomatyki wielkopolskiej, Wrocław.
Sikora F. 1974, Najstarsze dokumenty i dzieje klasztoru bożogrobców w Gnieźnie, „Studia Źródłoznawcze” 19, s. 47-74.
Sikora F. 1978, Ze studiów nad dokumentami i kasztelanią Leszka Czarnego, „Studia Historyczne” 21, z. 1, s. 9-11.
Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, edycja elektroniczna, redakcja ogólna T. Jurek, opracowanie informatyczne S. Prinke. Poznań, cz. 1-5, http://www.slownik.ihpan.edu.pl/(dostęp: 7.02.2023-23.04.2023).
Spors J. 1974, Agresja brandenburska wobec Wielkopolski do 1278, „Roczniki Historyczne” 40, s. 107-121.
Slesisches Urkundenbuch, 1998, t. 6. Band 1291-1300, ed. W. Irgang, Köln–Weimar–Wien 1998.
Szymczakowa A. 2010, Pozycja kobiety w średniowiecznej Polsce, w: W. Zawitkowska (red.), Kobiety o kobietach. Studia i szkice. Średniowiecze i czasy nowożytne, Rzeszów.
Śliwiński B. 1993, O niektórych aspektach wykupu z niewoli jeńców-rycerzy w Polsce dzielnicowej i zjednoczonej, w: J. Chrobaczyński, A. Jureczko, M. Śliwa (red.), Ojczyzna bliższa i dalsza. Studia historyczne ofiarowane Feliksowi Kirykowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, Kraków, s. 311-321.
Śliwiński B.1996, Do kogo należał jeniec – rycerz w średniowiecznej Polsce, w: S. Kuczyński (red.), Społeczeństwo
Śliwiński B. 2006, Poczet książąt gdańskich, Gdańsk. Średniowieczne żywoty i cuda patronów Polski, 1987, J. Pleziowa (tłum.), Warszawa.
Teterycz-Puzio A. 2019, Pozycja kobiet z rodzin rycerskich w dzielnicy krakowsko-sandomierskiej w okresie rozbicia dzielnicowego, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F. Historia” 74, s. 75-95. DOI: https://doi.org/10.17951/f.2019.74.75-95
Teterycz-Puzio A. 2022, Kobiety z warstwy rycerskiej w świetle dokumentów mazowieckich z XII i XIII w., „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F. Historia” 77, s. 29-45. DOI: https://doi.org/10.17951/f.2022.77.29-45
Urzędnicy małopolscy XII-XV wieku. Spisy, 1990, J. Kurtyka, T. Nowakowski, F. Sikora, A. Sochacka, P.K. Wojciechowski, B. Wyrozumska (oprac.), A. Gąsiorowski (red.), Wrocław.
Urzędnicy wielkopolscy XII-XV wieku. Spisy, 1985, M. Bielińska, A. Gąsiorowski, J. Łojko (oprac.), A. Gąsiorowski (red.), Wrocław.
Winiarz A. 1898, Polskie prawo majątkowe-małżeńskie w wiekach średnich, Kraków.
Wiesiołowski J. 1999, Zmiana pozycji społecznej kobiety w średniowiecznej Polsce, w: A. Gąsiorowski (red.), Kobieta w kulturze średniowiecznej Europy. Prace ofiarowane Profesor Alicji Karłowskiej-Kamizowej, Poznań.
Vita Annae ducisse Silesiae 2004, E. Skibiński (tłum.), w: M. Michalski, Kobiety i świętość w żywotach trzynastowiecznych księżnych polskich, Poznań, s. 310-317.
Vita et Miracula sanctae Kyngae ducissae Cracoviensis 1884, W. Kętrzyński (wyd.), MPH, t. 4, Lwów 1884, s. 662-744.
Vita sanctae Hedwigis ducissae Silesiae 1884, w: A. Semkowicz (wyd.), MPH, t. 4, Lwów, s. 501-655.
Vita sanctae Salomeae Reginae Haliciensis, 1884, w: W. Kętrzyński (wyd.), Monumenta Poloniae Historica, t. 4, Lwów, s. 770-796.
Wojciechowski P.K. 1992, Rozmowa Elżbiety z Racławą. Przyczynek do dziejów rodu Gryfitów w pierwszej połowie XIII w., w: S.K. Kuczyński (red.), Społeczeństwo Polski średniowiecznej, t. 5, Warszawa.
Wójcik M.L. 1993, Ród Gryfitów do końca XIII w. Pochodzenie, genealogia, rozsiedlenie, Wrocław.
Wroniszewski J. 2000, O początkach kościoła w Kijach, „Roczniki Humanistyczne” 48, s. 623-634.
ZDMaz 1919, Zbiór ogólny przywilejów i spominków mazowieckich, wyd. J.K. Kochanowski, Warszawa.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Agnieszka Teterycz-Puzio
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Prawa autorskie posiada autor/autorzy utworu, który/którzy udzielają licencji do jego opublikowania Czasopismu.