Słowa kluczowe
sententia
Versus Saturnius
Jak cytować
Abstrakt
The article talks about the aphorisms of Appius (Appius Claudius Caecus, c. 360 BCE – 275 BCE), the first individualized figure in Latin literature. The author introduces the reader to the motifs of the aphorisms and at the same time proposes a translation of these verses.
Bibliografia
Źródła, przekłady, komentarze
Digesta Iustiniani, Digesta Justyniańskie I, tekst i przekład, red. T. Palmirski (praca zespołowa + współpraca J. Reszczyński), Kraków 2013.
G. Salustiusz Krispus. Sprzysiężenie Katyliny i Wojna z Jugurtą, przekł. i wstęp. K. Kumaniecki, Wrocław 2006.
Nonius Marcellus, De compendiosa doctrina libros XX, Onionsianis copiis usus, edidit W.M. Lindsay, Lipsiae 1903 [repr. Hildesheim 1964].
Petroniusz Arbiter, Satyrikon, tłum. i kom. L. Wysocki, Kraków 2011, 67.
Priscianus, Institutionum grammaticarum libri XVIII, ed. H. Keil, Grammatici Latini, vol. II–III. (Hertz), Leipzig 1857 (repr. Hildesheim 1961).
Publilius Syrus. Maksymy moralne-sententiae, oprac. i przeł. A. Szymańska, J. Żeber, Wrocław 2020.
Remains of Old Latin, ed. E.H. Warmington, London 1961.
Ustawa XII Tablic. Tekst–Tłumaczenie–Objaśnienia M. i J. Zabłoccy, Warszawa 2003.
Scaenica
Accio Lucio, Frammenti tragici, ed. R. Argenio, Milano–Roma–Napoli–Citt. di Castello, 1962.
Cecilio Stazio, I frammenti, ed. T. Guardě, Palermo 1974.
Fragmenta poetarum collegit et emendavit, ed. Aem. Baehrens, Lipsiae 1886.
Fragmenta poetarum comoediae nova, coll. et disposuit A. Meineke, Berolini 1839–1857.
Morel W. novis curis adhibitis edidit C. Buechner, Leipzig 1982. [= Blӓnsdorf 1995].
Historia Critica Comicorum Graecorum, w: Fragmenta Comicorum Graecorum, vol. I, ed. A. Meineke, Berolini 1857.
Plauti Comoediae, rec. Fr. Leo, vol. I, II, Berolini 1895, 1896.
Poetarum Latinorum Fragmenta praeter Ennium et Lucilium (FPL), ed. W. Morel, Lipsiae 1927.
Poetae comici Graeci, vol. VI 2: Menander. Testimonia et fragmenta apud scriptores servata, ed. C. Austin, R. Kassel, Berlin–New York 1998.
Poetarum Romanorum veterum. Reliquiae, elegit E. Diehl, Bonn 1911.
Poeti Latini Arcaici, vol. I, (Livio Andronico, Nevio, Ennio), a cura di A. Traglia, Torino 1986.
Scaenicae Romanorum poesis fragmenta, vol. I: Tragicorum Romanorum fragmenta, Lipsiae 1897–1898; vol. II: Comicorum Romanorum praeter Plautum et Terentium reliquiae, ed. O. Ribbeck, Lipsiae 1855 (1873, 1898).
Scaenicorum Romanorum Fragmenta I: Tragicorum fragmenta, ed. A. Klotz, Monachii 1953.
T. Macci Plauti Comoediae, rec. W.M. Lindsay, vol. I–II, Oxonii 1903.
The Fragments of Attis Comedy, vol, III A, ed. and transl. J. M. Edmonds, Leiden 1961.
* * *
Dworacki 1991: S. Dworacki, Eupolis i fragmenty jego komedii, Poznań 1991.
Hartleb-Kropidło 2003: B. Hartleb-Kropidło, Rzymska poezja sceniczna. Cecyliusz Stacjusz. Fragmenty zaginionych sztuk, Wrocław 2003.
Łanowski 1982: J. Łanowski, Menander. Wybór komedii i fragmentów. Pseudo-Plutarch porównanie krytyczne Arystofanesa i Menandra, oprac. J. Łanowski, Wrocław 1982.
Menander, Epitrepontes, ed. U. Wilamowitz-Moellendorf, Berlin 1925.
Inne
Bielawski 2017: K. Bielawski, Deflicki trójnóg. Sentencje delfickie, Kraków 2017.
Cn. Naevii Belli Punici carminis quae supersunt, wydanie i wstęp Wł. Strzelecki, Wrocław 1959. Korolko 1997:
Czapiński 1892: L. Czapiński, Księga przysłów, sentencji i wyrazów łacińskich, używanych przez pisarzów polskich, oprac. L. Czapiński, Warszawa 1892.
Korolko 1997: M. Korolko, THESAURUS. Skarbiec łacińskich sentencji, przysłów i powiedzeń w literaturze polskiej, oprac., Warszawa 1997.
Sentencje i chreje, wyb. M.B. Awianowiczowie, oprac. B.B. Awianowicz, Toruń 2008.
Sexti Pompei Festi De verborum significatu quae supersunt cum Pauli epitome, ed. W. M. Lindsay, Lipsiae 1913.
Słownik cytatów łacińskich. Wyrażenia, sentencje, przysłowia, oprac. I. Landowski, K. Woś, Kraków 2002.
The Annals of Q. Ennius, ed. with introduction and commentary by O. Skutsch, Oxford 1985, 1998 repr.
Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia miasta Rzymu. Wybór. przeł. i oprac. W. Strzelecki, Wrocław 2004.
Werke 1956: E. Werke, Die chronik des Hieronymus, hrsg. von R. Helm, w: Die griechischen christlichen Schriftsteller der ersten Jahrhunderte, Berlin 1956.
Słowniki
Forcellini 1858–1887: Totius Latinitatis lexicon, ed. A. Forcellini, vol. I–X, Prati 1858–1887.
Lodge 1926–1933: G. Lodge, Lexicon Plautinum, ed. G. Lodge, vol. II, Lipsiae 1926–1933, s. v. stuprum.
Plezia 1979: M. Plezia, Słownik łacińsko-polski, red. M. Plezia, t. V, Warszawa 1979.
Prawo rzymskie. Słownik encyklopedyczny, red. W. Wołodkiewicz, Warszawa 1986, s.v. stuprum (autor hasła: Janusz Kamiński ).
Słownik grecko-polski, t. I–IV, oprac. Z. Abramowiczówna, Warszawa 1958–1965.
Słownik łacińsko-polski, red. nauk. J. Korpanty, t. II, Warszawa 2003.
Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, oprac. J. Sondel, Kraków 1997.
Szymańska, Żeber 2020: A. Szymańska, J. Żeber, Publilius Syrus. Maksymy moralne-Sententiae, oprac. i przeł. A. Szymańska, J. Żeber, Wrocław 2020.
ThLL 1900–1982: Thesaurus linguae Latinae [=ThLL], vol. I–X. 2, Lipsiae 1900–1982.
Opracowania
Albrecht 1992: M. Albrecht, Geschichte der römischen Literatur I, Bern 1992.
Appel 2004: H. Appel, Animus Liber. Kwestia obiektywizmu w pisarstwie historycznym Sallustiusza, Toruń 2004.
Ballaira 1968: G. Ballaira, Una sentenza di Appio Claudio Cieco (fr. 2 Morel= Prisc. 8, 18 in GL 2, 384 Keil), ,,Studi Italici di filologia classica” XI (1968), 190–199.
Barabino 1975: G. Barabino, Les voces animalium di Nonio Marcello, ,,Studi Noniani” III (1975), 20, 41–42.
Bartol 1999: Liryka grecka, t. I: Jamb i elegia, oprac. K. Bartol, Warszawa–Poznań 1999, 272–274.
Biliński 1981: B. Biliński, Appio Claudio Cieco e lʼaspetto sociale della sua sentenza „Fabrum esse suae quemque fortunae”, w: Letterature comparate, problemi e metodo, vol. IV: Studi in onore di E. Paratore, Bologne 1981, 283–291.
Brożek 1977: M. Brożek, Orientacja starożytnych w budowie wierszy komedii rzymskiej, w: ,,Meander” XXXII/6, 196–207.
Champeaux Jacqueline 1987: J. Champeaux, FORTUNA. Recherches sur le culte de la Fortune ὰ Rome et dans le monde romain des origins ὰ la mort de Cέsar, II Les transformation de Fortuna sous la rέpublique, Rome 87–128.
Cole 1969: A.T. Cole, The Saturnian Verse, ,,Yale Classical Studies” XXI (1969), 73.
Danielewicz 1996: J. Danielewicz, Liryka starożytnej Grecji, oprac. J. Danielewicz, Warszawa–Poznań1996.
Dłuska, Strzelecki 1959 (red.): Metryka grecka i łacińska, red. M. Dłuska i Wł. Strzelecki, Wrocław 1959, 82 nn.
Dziuba 2004: A. Dziuba, Curiositas ,,Historii rzymskiej” Wellejusza Paterkulusa, Lublin 2004.
Dziuba 2005: A. Dziuba, ,,Sentencja w tekście „Historii Rzymskiej” Wellejusza Paterkulusa, ,,Roczniki Humanistyczne” LIII/ 3 (2005), 89–100.
Flores 1978: E. Flores, Valori di scambio e ideologia: la fortuna e il fabbro appiani, w: Latinitὰ arcaica e produzione linguistica, 27–37, Napoli 1978.
Giardina 1974: G.C. Giardina, Sui frammenti di Appio Claudio Cieco, w: Poesia Latina in frammenti. Miscellanea Filologica, Genova 1974, 257–261.
Guizzi 1968: F. Guizzi, Aspetti giuridici del sacerdozio Romano. Il sacerdozio di Vesta, Napoli 1968, 142 nn.
Havet 1880: M. Louis Havet, De saturnio Latinorum uersu, Paris 1880, 383; Cours mέtrique, 1893, 215–216.
Halporn, Martin 1980: J.W. Halporn, O. Martin, Lateinische Metrik, München 1980.
Leo 1905: F. Leo, Der Saturnische Vers, 66, 3 ,,Abhandl. der Gesell. der Wissenschaften zu Göttingen 1905, 66, 3.
Hauler 1915: E. Hauler, Zu Appius Claudius Sententiae, ,,Wiener Studien” 37 (1915), 371–373.
Hermann 1964: L. Hermann, Les ,,sententiae” dʼAppius Claudius, w: Hommages ὰ Jean Bayet, Bruxelles–Berchem 1964, 255–259.
Hofmann 1985: J.B. Hofman, Lateinische Umgangssprache, Heidelberg 1951, (przekład na język włoski: La lingua dʼ uso latina, Ricottilli L., Bologna 1985).
Jenkins 1932: E.B. Jenkins, Index verborum Terentianus by…, Chapel Hill 1932.
Kaczor 2012: I. Kaczor, Des, ritus, cultus. Studium na temat charakteru religii starożytnych Rzymian, Łódź 2012, 282–294.
Keil, Hertz 2010: H. Keil, M. Hertz, Grammatici Latini, vol. II, Cambridge 2010.
Klinger 1962: W. Klinger, Do jednowierszowych sentencji (Movόστιχοι) Menandra uwagi, ,,Meander” XVII/5 (1962), 227–235.
Koestermann 1970: E. Koestermann, Ps. Sall. Epistula ad Caesarem Senem, ,,Historia” 19 (1970), 216–223.
Komornicka 1987: A.M. Komornicka, Poezja starożytnej Grecji. Wybrane gatunki literackie, Łódź 1987, 132–139.
Kruschwitz 2002: P. Kruschwitz, Carmina Saturnia Epigraphica, Stuttgart 2002.
Krysiniel-Józefowicz 1949: B. Krysiniel-Józefowicz, De quibusdam Plauti exemplaribus Graecis Philemo-Plautus, Toruń 1949, 84–98.
Kühner-Stegmann 1966: R. Kühner, G. Stegmann, Ausfürliche Grammatik der lateinischen Sprache II I, Hannover 1966, 6.
Langen 1974: P. Langen, Beitrage zur Kritik und Erklӓrung des Platus, Leipzig 1880 (repr. Hildesheim 1974), 194–196.
Lejay 1920: P. Lejay, Appius Claudius Caecus, ,,Revue de philology” XLIV (1920), 133–134.
Leumann, Hofmann, Szantyr 1963: M. Leumann, J.B. Hofmann, A. Szantyr, Lateinische Grammatik I, wyd. 5, München 1963.
Lewandowski 2007: I. Lewandowski, Historiografia rzymska, Poznań 2007, 128–129.
Łanowski 1951: J. Łanowski, De monostichis Menandri quae dicuntur quaestiones selectae, oprac. J. Łanowski, Wratislaviae 1951, 36–74.
Łanowski 1988: J. Łanowski, Uwagi o gnomach w komedii staroattyckiej, w: Munera philologica et historica Mariano Plezia oblata, red. J. Safarewicz, Warszawa 1988, 161–167.
Madyda 1965: Wł. Madyda, O pierwszym narodowym eposie rzymskim., ,,Meander” XX/5 (1965), 157–177.
Marini 1985: M. Marini, Osservazioni sui frammenti di Appio Claudio, ,,Rivista di Cultura Classica e Medioevale” 1–2 (1985), 4–11.
Marx 1897: Fr. Marx, Appius Claudius und Philemon, ,,Zeitschrift für die Österreichischen Gymnasien” 48 (1897), 217–220.
Neue, Wagener 1902: Fr. Neue, G. Wagener, Formenlehre der lateinischen Sprache, t. 1–4, Leipzig 1902.
Niebuhr 1832: B.G. Niebuhr, Römische Geschichte , vol. III, Berlin 1832, 367n. 535.
Niemirska-Pliszczyńska 1968: J. Niemirska-Pliszczyńska, Czar przyjaźni. Z rozmyślań nad VIII i IX księgą ,,Etyki nikomachejskiej” Arystotelesa, ,,Roczniki Humanistyczne” XVI/3 (1968), 61–72.
Opelt 1965: J. Opelt, Die Lateinischen Schimpfwörter und verwandte sprachliche Erscheinungen. Eine Typologie, Heidelberg 1965, 234.
Otto 1890: A. Otto, Die Sprichwörter und Sprichwőrtlichen Redensarten der Römer, Leipzig 1890, s.v. fortuna, 141–145.
Palmer 1954: L.R. Palmer, The Latin Language, ed. L.R. Palmer, Bedminster 1954, 313.
Passerini 1935: A. Passerini, Il concetto antico di Fortuna, ,,Philologus” 90 (1935), 90–97.
Pighi 1964: J.B. Pighi, De minore priscorum Latinorum Saturnio, ,,Latinitas” XII, lib. II (1964), 102–105.
Pigoń 2006: J. Pigoń, Quaestiones selectae po siedemdziesięciu latach. Z dziejów sporu o tematykę i kompozycję eposu Newiusza, w: Mistrz Władysław Strzelecki (1905–1967), red. L. Stankiewicz, Wrocław 2006, 25–42.
Prawo rzymskie, oprac. E. Szymoszek, J. Żeber, Wrocław 2005, 44–53.
Rawson 1987: E. Rawson, Speciosa locis morataque recte, w: Homo Viator. Classical Essays for J. Bramble, ed. by M. Whitby, Ph. Hardie, M. Whitby, Bristol 1987, 79–88.
Rychlewska 1990: L. Rychlewska, Cecyliusz Stacjusz – poeta vetus novusque, „EOS” LXXVIII (1990), 297–314.
Scarsi 1982: M. Scarsi , Fortuna in Sallustio, ,,Studi Noniani” VII (1982), Genova, 239–245.
Sinclar 1993: P. Sinclar, The Sententia in Rhetorica ad Herennium: A Study in the Sociology of Rhetoric, ,,American Journal of Philology” 114 (1993), 561–580.
Sondel 1997: J. Sondel, Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, Kraków 1997, s.v. turpitudo.
Sowa 2009: J. Sowa, Między Erosem i Arete. Przyjaźń w etyce Platona i Arystotelesa, Łódź 2009.
Stankiewicz 2004: L. Stankiewicz, Locus sententiosus w komedii rzymskiej Lucjusza Afraniusza, ,,Collectanea Philologica” VIII (2004), 193–203.
Stankiewicz 2008: L. Stankiewicz, A duch jego był napięty jak łuk, ,,Symbolae Philologorum Posnaniensium Graecae et Latinae” XVIII (2008), 215–221.
Stankiewicz 2019: L. Stankiewicz, Prastara pieśń kultowa – Carmen Fratrum Arvalium, w: O poetach i poezji. Od antyku po współczesność. Studia i szkice dedykowane Pani Profesor Zofii Głombiowskiej, red. I. Bogumił i J. Pokrzywnicki, Gdańsk 2019, 33–47.
Stoessl 1979: F. Stoessl, Die Sententiae des Appius Claudius Caecus, ,,Rheinisches Museum” 122 (1979), 18–23.
Stuligrosz 1997: M. Stuligrosz, Gnoma: definicje i zakres zastosowania, ,,Symbolae Philologorum Posnaniensium Graecae et Latinae” XI (1997), 39–47.
Stuligrosz 2002: M. Stuligrosz, Gnoma w twórczości Pindara, Poznań 2002.
Śnieżewski 2000: S. Śnieżewski, Koncepcja historii rzymskiej w ,,Ab Urbe condita’ Liwiusza, Kraków 2000.
Śnieżewski 2003: S. Śnieżewski, Salustiusz i historia Rzymu, Kraków 2003.
Tiffou 1977: E. Tiffou, Salluste e la fortuna, ,,Phoenix” 31 (1977), 349–360.
Zalewska 1986: H. Zalewska, Nauki etyczne Hezjoda i Teognisa w świetle gnomiki archaicznej, ,,Meander” 41 (1986), 201–210.
Licencja