Słowa kluczowe
Van Mander’s first Ovid commentary in Dutch
Goltzius’ Metamorphoses prints
Jak cytować
Abstrakt
The article considers a series of relief prints by Hendrik Goltzius. The artist intended for these prints to become an ‘illustrated companion’ to Ovid’s Metamorphoses, or, alternatively, a sort of mirror image that reflects the poetic world of Metamorphoses in another creative medium. The first part of this analysis surveys Goltzius’ creative career and examines which life events might have encouraged the artist to start working on his adaptation of Metamorphoses. In the second part of the article, we discuss the creation of Goltzius’ drawings and copperplate engravings, explaining why the work of this Haarlem artist represents a historic breakthrough in the illustrative tradition of Ovid’s Metamorphoses. Finally, the third part of the article assesses whether Goltzius’ Metamorphoses prints adhere to established conventions of the emblematic art (ars emblematica).
Bibliografia
Alciatus, Viri clarissimi D. Andreae Alciati... Emblematum liber (1531).
Enkomion Schoneusa ku czci Goltziusa. Inskrypcja na grafice szóstej z cyklu Życie Dziewicy.
Excellente figueren ghesneden uuyten uppersten poëte Ovidius uuyt vyfthien boucken der veranderinghe met huerlier bedietsele, W. Borluut, J. van Tournes, Lion 1557.
P. Giovio, Dialogo dell’Imprese Militari et Amorose, Lyone 1574.
Johan. Posthii Germershemii Tetrasticha in Ovidii Metam. Lib. XV. Quibus accesserunt Vergilii Solis figurae elegantiss. Et iam primum in lucem editae Schöne Figuren auss dem fürtrefflichen Poeten Ovidio allen Malern Goldtschmiden und Bildthauweren zu nutz und gutem mit Teutschen Reimen turtzlich erklaret dergleichen vormals im Drück nie aussgangen Durch Johan Posthium von Germersshein, Cum gratia et privilegio Caesareo. M.D.LXIII. in–4 obl. Colófon: Impressum Francofurti 1563.
K. van Mander I, Het Schilder-Boeck / waer in Voor eerst de leerlustighe Iueght den grondt der Edel Vry Schilderconst in Verscheyden deelen Wort Voorghedraghen / Daer nae in dry deelen t’Leuen der vermaerde doorluchtighe Schilders des ouden, en nieuwen 35 tyds / Eyntlyck d’wtlegghinghe op den Metamorphoseon pub. Ouidij Nasonis. Oock daerbeneffens wtbeeldinghe der figueren Alles dienstich en nut den schilders Constbeminders en dichters, oock allen Staten van menschen, Haarlem 1604 (fascimile edition, Utrecht 1969).
K. van Mander I, Bucolica en Georgica, dat is, Ossen-stal en Landt-werck, Amsterdam 1597.
K. van Mander I, De eerste 12. boecken, vande Ilyades, Haarlem 1611.
J. Pontanus, Poeticarum institutionum libri III, Ingolstadii 1597.
Kwintus Horacjusz Flakkus, Dzieła wszystkie, t. II: Gawędy, listy, sztuka poetycka, wybór, przekł. O. Jurewicz, Wrocław–Warszawa 1998.
Metamorphosis, dat jest Die Herscheppinghe oft veranderinghe bescreuen int latin van den vermaerden ende gheleerden Poeet Ouidius: ende nu eerst ouerghesedt in onsen duytsche: Seer ghenuechlyck ende ook profytelijck voor alle edele gheesten ende constenaers, als Rhetoriciens, Schilders, Beeltsnyders, Goutsmeden, &c. T’ Hantwerpen 1615.
Metamorphoses Ovidii Argumentis quidem soluta oratione, Enarrationibus autem et allegoriis Elegiaco versu accuratissime expositae, summaque diligentia ac studio illustratae per M. Iohan. Sprengium Augustan. Una cum vivis singularum transformationum iconibus, à Vergelio Solis, eximio pictore, delineatis, Francofurt 1563.
Ovidius Naso, La Metamorphose d’Ovide Figurée, Lyon 1557.
R. Regio, In Ovidii Metamorphosin enarrationes (libri I–IV), Firenze 2008.
Andrews 2020: N. Andrews, From Laurel to Coral: the Jamnitzer Daphnes, w: Re-invewnting Ovid’s Metamorphorphoses. Pictorial and Literary Transformations in Various Media, 1400–1800, Boston 2020, 329–353. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004437890_010
Arnulf 2020: A. Arnulf, „…auf das fleissigste in Kupfern stechen und mit artigen Epigrammatibus zieren...”. Tradition, Funktion und Produktion bildbegleitender latenischer Versbeischriften für Kupferstiche der Goltzius-Werkstatt, w: S. Stroh, A.-K. Sors, Verwandlung der Welt [publikacja towarzysząca wystawie], Haus der Graphischen Sammlung im Augustinermuseum, Städtische Museen Freiburg, 31.10.2020–31.01.2021, Petersberg 2020, 44–51.
Bartol 2006–2007: K. Bartol, Poezja – Malarstwo: Plutarch o słynnym powiedzeniu Simonidesa, „Roczniki Humanistyczne” LIII–LIV (2006–2007), nr 3, 107–118.
Bartrum, Beaujean (eds.) 2006: The new Hollstein: German engravings, etchings and woodcuts 1400–1700, eds. D. Beaujean, G. Bartrum, Rotterdam 2006.
Białostocki (oprac.) 2009: J. Białostocki, Teoretycy, historiografowie i artyści o sztuce. 1600–1700, red. naukowa i uzupełnienia M. Poprzęcka i A. Ziemba, Gdańsk 2009.
Catafal, Oliva 2004: J. Catafal, C. Oliva, Techniki graficzne, przeł. M. Boberska, Warszawa 2004.
Chernetsky 2016: I. Chernetsky, „The Creation of the World” by Virgil Solis, „Zeitschrift für Kunstgeschichte” 79 (2016) nr 2, 211–225. DOI: https://doi.org/10.1515/ZKG-2016-0018
Diez-Platas 2015: F. Diez-Platas, Et per omnia saecula imagine vivam: the completion of figurative corpus for Ovid’s Metamorphoses in fifteenth and sixteenth century book illustrations, w: The afterlife of Ovid, eds. P. Mack, J. North, London 2015, 115–135.
Díez-Platas, Jácome 2016: F. Díez-Platas, P.M. Jácome, De texto con imágenes con texto: la confusa transormacion de las Metamorfosis ilustradasen la primera mitad del siglo XVI, w: Omnia mutantur, vol. II, eds. B. Vidal, Ó. De la Cruz Palma, Barcerlona 2016, 275–283.
Díez-Platas, López Barja de Quiroga 2010: F. Díez-Platas, P. López Barja de Quiroga, Cipo en las Metamorfosis de Ovidio y en su recepción posterior, w: Dialectica histórica y compromiso social. Homenaje a Domingo Plácido, vol. I, eds. C. Foronis et alii, Zaragoza 2010, 275–306.
DiFuria, Melion (eds.) 2022: Ekphrastic image-making in early modern Europe, 1500–1700, eds. A.J. DiFuria, W.S. Melion, Boston 2022. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004462069
Everaarts 2014: M.C. Everaarts, Art and Religion in Karel van Mander’s Oeuvre: God and the Gods in the Schilder-boeck, London 2014.
Górska 2013: M. Górska, Ut pictura emblema? Teoria i praktyka, w: Ut pictura poesis / Ut poesis pictura, O związkach literatury i sztuk wizualnych od XVI do XVIII wieku, red A. Bielak, Warszawa 2013, 31–46.
Hults 2021: L.C. Hults, Van Mander’s Protean Artist: Hendrick Goltzius, Mythic Masculinity and Embodiment, „Art History” XLIV (2021), 372–402. DOI: https://doi.org/10.1111/1467-8365.12570
Jakucewicz, Khadzhynova 2017: S. Jakucewicz, S. Khadzhynova, Artystyczne techniki graficzne, Łódź 2017.
Krejča 1984: A. Krejča, Techniki sztuk graficznych, przeł. A. Dulewicz, Warszawa 1984.
Krzywy 2021: R. Krzywy, Przedmowa do: Andrea Alciato, Emblematy, przeł. B. Czarski, Warszawa 2021, 15–29.
Lawrence 2013: N.W. Lawrence, The Paintings of Hendrick Goltzius 1558–1617. A Monograph and Catalogue Raisonné (Aetas Aurea, Monographs on Dutch & Flemish Painting), vol. XXIII, Doornspijk 2013.
Leeflang 1997: H. Leeflang, Dutch Landspace: The Urban View: Haarlem and Its Environs in Literature and Art, 15th–17th Century, „Nederlands Kunsthistorisch Jaarboek” 48 (1997), 52–115. DOI: https://doi.org/10.1163/22145966-90000155
Leeflang 2019: H. Leeflang, Hendrick Goltzius and origins of auricular style or kwab*, „Netherlands Quarterly for the History of Art” 41 (2019), z. 4, 239–256.
Leeflang, Luijten et al. (eds.) 2003: H. Leeflang, G. Luijten et al., Hendrick Goltzius (1558–1617). Drawings, Prints and Paintings, kat. wyst., Metropolitan Museum of Art, New York, 23.06.2003–07.09.2003, Rijksmuseum, Amsterdam, 07.03.2003–25.05.2003, Toledo Museum of Art, Toledo, Ohio, 18.10.2003–04.01.2004, Zwolle: Uitgeverij Waanders 2003.
Leeflang, Schuckman (eds.) 1999: Karel van Mander, eds. H. Leeflang, Ch. Schuckman, Rotterdam 1999.
Leesberg 2012: M. Leesberg, Hendrick Goltzius, w: The new Hollstein Dutch & Flemish etching, engravings and woodcuts, 1450–1700, vol. XXIV, cz. 1–4, Ouderkerk aan den Ijssel 2012.
Maciąg-Fiedler 2006: A. Maciąg-Fiedler, Metamorfoza Metamorfoz – alegoryczna interpretacja utworów Owidiusza w średniowieczu, w: [https://www.academia.edu/34446956/A–Maciag.Metamorfozy].
De Mambro Santos 2017: R. De Mambro Santos, U Cleyn Weerelt: The Ethics of Creativity in Northern Renaissance and Mannerism, w: Hendrick Goltzius (1558 –1617). Mythos, Macht und Menschlichkeit. Aus den Dessauer Beständen, kat. wyst. Anhaltische Gemäldegalerie, Dessau, 11.11.2017–7.01.2018, Maximiliansmuseum, Augsburg, 19.07–30.09.2018, Galerie in der Reithalle Schloss Neuhaus, Paderborn, 27.10.2018–14.01.2019, Petersberg 2017, vol. XXI, 14–41.
Meier 2021: H.J. Meier, The Contribution of Hendrick Goltzius and Agostino Carracci to Interpretive Printmaking, w: Crossing parallels. Agostino Carracci – Hendrick Goltzius, eds. S. Pollack, S. Vitali, Zürich 2021, 3–67.
Melion 1989: W.S. Melion, ‘Karel van Mander’s ‘Life of Goltzius’: defining the paradigm of Protean virtuosity in Haarlem around 1600’, „Studies in the History of Art” 27 (1989), 113–133.
Melion 2022: W.S. Melion, Ekphrasis and Ovidian poetics in Hendrick Goltzius’s „Landscape with Venus and Adonis” of ca. 1598, w: eds. A.J. DiFuria, W.S. Melion, Ekphrastic image-making in early modern Europe, 1500–1700, Boston 2022, 520–621. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004462069_015
Metamorfozy Owidiusza w rycinach według Hendricka Goltziusa. Kolekcja rycin Wojciecha Jakubczyka /praca w druku/.
Pelc 2002: J. Pelc, Słowo i obraz. Na pograniczu literatury i sztuk plastycznych, Kraków 2002.
Reznicek 1961: E.K.J. Reznicek, Die Zeichnungen von Hendrick Goltzius, Utrecht 1961.
Sharratt 2005: P. Sharratt, Bernard Salomon: Illustrateur Lyonnais, Geneva 2005.
Sluijter 2000: E.J. Sluijter, Seductress of Sight: Studies in Dutch Art oft he Golden Age, Zwolle 2000.
Strauss 1977: W.L. Strauss, Hendrik Goltzius 1558–1617: the complete engravings and woodcuts, vol. I–II, New York 1977.
Talbierska 2013: J. Talbierska, Metamorfozy Owidiusza w grafice XVI–XVIII wieku, w: Metamorfozy. Królewska kolekcja grafiki Stanisława Augusta: ryciny z kolekcji Stanisława Augusta i ze zbioru Jana Kantego Szembeka, Warszawa 2013, XIX–XXXIV.
Wandrey 2018: P. Wandrey, Ehre über Gold. Die Meisterstiche von Hendrick Goltzius. Bildtheorie und Ikonografie um 1600, Berlin 2018.
Ziemba 2005: A. Ziemba, Iluzja, a realizm. Gra z widzem w sztuce holenderskiej 1580–1660, Warszawa 2005.
