Słowa kluczowe
ancient rhetoric
immagology
myth
Kazimierz Nestor Sapieha
occasional speeches
Russia
the first partition
Jak cytować
Abstrakt
The article describes selected poetry by the Pomeranian diplomat Jurga Valentin Winther (1578–1623), which can be included in the inter–genre category of ‘poesis artificiosa’. The works discussed include: anagram, chronogram, acrostic, palindrome, ‘versus concordans’, emblem, labyrinth. The poetic repertoire of Winther clearly shows that while writing, he readily experimented with form, and his searches and innovations sometimes elude genology.
Bibliografia
Arystoteles, Fizyka, przekład, wstęp, przypisy K. Leśniak, Warszawa 1968.
Arystoteles, Retoryka. Retoryka dla Aleksandra. Poetyka, przekł. wstęp i koment. H. Podbielski, Warszawa 2004.
F. Bohomolec, Zabawki oratorskie niektórych kawalerów Akademii Szlacheckiej Warszawskiej Societatis Jesu w krasomówczy sztuce ćwiczących się zebrane przez Franciszka Bohomolca za pozwoleniem starszych powtórnie przedrukowane, Wilno 1755.
Cyceron, O inwencji retorycznej. De inventione, przeł K. Ekes, Warszawa 2014.
Cyceron, O mówcy, w: Dzieła M.T. Cycerona, t. VI, przeł. E. Rykaczewski, Wrocław 1873.
J. Deneykowicz-Ostrowski, Swada polska i łacińska albo miscellanea oratorskie, t. I–II, Lublin 1745–-747.
Diariusz sejmu walnego ordynaryjnego warszawskiego sześcioniedzielnego roku Pańskiego MDCCLXXVIII dnia V miesiąca października odprawiającego się Warszawa 1779, [www.jbc.bj.uj.edu.pl].
Diariusz Sejmu Ordynaryjnego pod związkiem Konfederacji Generalnej Obojga Narodów w Warszawie rozpoczętego roku pańskiego 1788, t. I, cz. 1 (6 X 1788 – 3XI 1788 i 2 5 XI– 23 XII 1788), t. II, cz. 1 ( 7I–3 II 1789) i 2 ( 4 II do 6 III 1789)], Warszawa 1789-1792, [www.wbc.pl].
G.F. Jay, Ars Rhetorica ad Tulianam. Rationem exacta: in Qua Praecepta et Exempla complectuntur, quae ad Orationem Facultatem Partinem, Warszawa 1748.
J. Jouvancy, Novus Candidatus Rhetoricae Actus Emendatus & Politicus Elementa & Prospecta, Poznań 1753.
S. Konarski, O poprawie wad wymowy, w: Ludzie Oświecenia o języku i stylu, oprac. Z. Florczak i L. Pszczołowska, wstęp M.R. Mayenowa, t. I, Wrocław 1958.
S. Konarski, O sztuce dobrego myślenia koniecznej do sztuki dobrej wymowy, w: S. Konarski, Pisma wybrane, t. II, oprac. J. Nowak-Dłużniewski, wstęp Z. Libera, Warszawa 1955, 55–103.
Kwintylian, Kształcenie mówcy księgi I, II, X, wstęp i przekł. M. Brożek, Wrocław 2004.
Kwintylian, Kształcenie mówcy. Księgi VIII 6 – XII, wstęp, przekł. i przyp. S. Śnieżewski, Kraków 2012.
Rhetorica ad Herennium, tłumaczenie z komentarzem J.Z. Lichański, „Forum Artis Rhetoricae” 2 (2019), 23–133.
Pryscjan z Cezarei, Praeexercitamina. Retoryczne ćwiczenia wstępne, przeł. J. Niedźwiedź, oprac. J. Niedźwiedź i A. Gorzkowski, „Terminus” 1–2 (2002), 190–229.
F. Pomey, Novus Candidatus Rhetoricae altero se candidator comptiórque non Aphthoni solim progymnasnata ornatius concinnata sed Tulianee etam rhetoricae praecepta clarius explicata repraesantions studiosis eloquentiae candidatus, Lyon 1668.
K.N. Sapieha, Mowa JO Xiążęcia IMci Kazimierza Sapiehy, Generała Artylerii, Marszałka Konfederacji W X Lit., starosty i posła brzeskolitewskiego na dniu 8 X 1788 miana, w: Zbiór mów i pism niektórych w czasie Sejmu Stanów Skonfederowanych1788 roku, t. I, Wilno 1788.
K.N. Sapieha, Mowa JO Xcia Sapiehy, Generała Artylerii WX Lit dnia 6 Paździer, w: Zbiór mów różnych w czasie sejmu ostatniego sześcioniedzielnego roku 1778 mianych, Wilno 1779, [www.jbc.bj.uj.edu.pl].
C. Suarez, De arterethorica libri tres ex Aristotele, Cicerone et Qvintiliano praecipve depromopti cvmtavlis lvidovici carbonis in vsum gimnasiorum, Monachium 1654.
S. Wysocki, Orator Polonus, Warszawa 1740.
Progymnasmata. Greckie ćwiczenia retoryczne i ich modelowe opracowanie, oprac., przekł. i koment. H. Podbielski, Lublin 2013.
Zdanie JW Krzuckiego posła województwa wołyńskiego przy podniesieniu laski dnia 5 października, w: Zbiór mów różnych w czasie sejmu ostatniego sześcioniedzielnego roku 1778 mianych, Wilno 1779, [www.jbc.bj.uj.edu.pl] [=Krzucki 1779].
Awianowicz 2004a: B. Awianowicz, Pochwała – enkomion–panegiryk. Glosa terminologiczna na marginesie książki Jakuba Niedźwiedzia, „Barok” 1 (2004), 185–193.
Awianowicz 2007: B. Awianowicz, Progymnasnata in the theory and practice from the late 15th to the Mid-18th century, „Eos” 94 (2007), 317-322.
Awianowicz 2004b: B. Awianowicz, Progymnasmata w rzymskiej teorii i praktyce retorycznej od pierwszych świadectw do Institutio oratoria Kwintyliana, w: Sapereaude. Księga pamiątkowa ofiarowana Profesorowi Szarmachowi z okazji 65 rocznicy urodzin, red. I. Mikołajczyk, Toruń 2004, 31–45.
Awianowicz 2008: B. Awianowicz, Progymnasnata w teorii i praktyce retorycznej od połowy XV do końca XVIII wieku. Dzieje nowożytnej recepcji Aftoniosa od Rudolfa Agricoli do Johana Christopha Gottsheda, Toruń 2008.
Barłowska 2018: M. Barłowska, Amplifikacja retoryczna, w: Retoryka, red. M. Barłowska, A Budzyńska-Daca, P. Wilczak, Warszawa 2018, 98-116.
Bogdanowska 2018: M. Bogdanowska, Topika, w: Retoryka, red. M. Barłowska, A. Budzyńska-Daca, P. Wilczak, Warszawa 2018, 35–57.
Boniecki 2014: A. Boniecki Kulturowe i literackie konstrukcje wyobrażenia siebie i innych wprowadzenie do immagologii, „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Filologia Polska. Historia i Teoria Literatury” 14 (2014), 141-152.
Borowski 2011: A. Borowski, Retoryka dawna dzisiaj, w: Studia Rhetorica, red. M. Choptiany, W. Ryczek, Kraków 2011, 11-14.
Choriew 2014: W. Choriew, Imagologiczny charakter pamięci kulturowej, w: Polonistyka wobec wyzwań współczesności. V Kongres Polonistyki Zagranicznej Brzeg–Opole 2013, red. S. Gajda, I. Jokiel, Opole 2014, 73–82.
Czerankiewicz 2013: M. Czerankiewicz, Prolegomena do antycznej teorii panegiryku, w: Panegiryk jako element życia literackiego doby staropolskiej i oświeceniowej, red. M. Sulewicz-Nowicka, Z. Gruszka, wstęp M. Wichowa, Łódź 2013, 11-33. DOI https://doi.org/10.18778/7525-933-9.02 DOI: https://doi.org/10.18778/7525-933-9.02
Cybulski 2003: M. Cybulski, Obyczaje językowe dawnych Polaków: formuły werbalne doby średniopolskiej, Łódź 2003.
Cybulski, Pawłowska 2010: M. Cybulski, A. Pawłowska, Udział tytulatury standardowej w konwersacyjnych wołaczowych formach adresatywnych doby średniopolskiej, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linquistica” 5 (2010), 29–54.
Dawidziak-Kładoczna 2012a: M. Dawidziak-Kładoczna, Językowe aspekty kultury politycznej Sejmu Wielkiego, Częstochowa 2012.
Dawidziak-Kładoczna 2011a: M. Dawidziak-Kładoczna, Rytuały językowe Sejmu Wielkiego na podstawie pierwszych mów posłów nowego wyboru, w: Język–Rytuał–Płeć, red. M. Cieszkowski, J. Szczepanik, Bydgoszcz 2011, 67-80.
Dawidziak-Kładoczna 2011b: M. Dawidziak-Kładoczna, Strategie retoryczne w polemikach Sejmu Wielkiego na temat Rosji, w: Naród– Religia–Język, red. A. Celińska-Gajda, Łódź 2011, 45–54.
Dawidziak-Kładoczna 2012b: M. Dawidziak-Kładoczna, Tam ledwo, kto pomyślił, iż jest Ojczyzna, tu każdy myśli o dobru Ojczyzny. Deprecjonowanie wydarzeń lat 1775 i 1776 na forum Sejmu Wielkiego, w: Zjawisko nobilitacji i deprecjacji w języku, t. I: Słowa i teksty, red. R. Bizior, D. Suska, Częstochowa 2012, 207–220.
Dawidziak-Kładoczna 2010: M. Dawidziak-Kładoczna, Stereotyp Rosji i Rosjan w oracjach Sejmu Wielkiego, „Prace Naukowe Akademii im Jana Długosza w Częstochowie. Językoznawstwo” VI (2010), 47-58.
Dąbrowski 2011: M. Dąbrowski, Teksty i konteksty. Rzeczy teoretyczne, Warszawa 2011.
Fatyga, Zieliński 2016: A. Fatyga, P. Zieliński, Analiza metafor czasu – analiza metodologiczna, „Przegląd Socjologii Jakościowej” 1 (2016), 1-29.
Filipczak 1999: W. Filipczak, Wybory członków Rady Nieustającej na sejmie 1778 roku, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 64 (1999), 117-133.
Gach 2002: P.P. Gad, Szkoły i drukarnie zakonne na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej w XVIII–XIX wieku, „Roczniki Nauk Społecznych” 2 (2002), 105-125.
Gondek 2014: J. Gondek, Specyfika chrei jako ćwiczenia retorycznego, „Forum Artis Rethoricae” 4 (2014), 7-21.
Gonera 2019a: M. Gonera, Aktywność parlamentarna i oratorska Adama Kazimierza Czartoryskiego na sejmie 1782 roku, „Prace Naukowe Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im Jana Długosza w Częstochowie. Zeszyty Historyczne” XVIII (2019), 47-68. DOI https://doi.org/10.16926/zh.2019.18.03 DOI: https://doi.org/10.16926/zh.2019.18.03
Gonera /w druku/: M. Gonera, Exempla i sentencje w mowach sejmowych Adama Kazimierza Czartoryskiego, „Pamiętnik Literacki”.
Gonera 2019b: M. Gonera, Topika afektownej skromności w wybranych wystąpieniach sejmowych Adama Kazimierza Czartoryskiego, „Collectanea Philologica” XXII (2019), 117-138. DOI https://doi.org/10.18778/1733-0319.22.07 DOI: https://doi.org/10.18778/1733-0319.22.07
Górski 1933: K. Górski, Zasady wydawania tekstów staropolskich. Projekt, przykłady, oprac, J. Woronczak, red. nauk. M.R. Mayenowa, Wrocław 1933.
Habrajska 2005: G. Habrajska, Nakłanianie, perswazja, manipulacja językowa, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica” 2 (2005), 91-126.
Kalinka 1881:W. Kalinka, Sejm Czteroletni, t. I–II, Lwów 1881.
Kądziela 1994: Ł. Kądziela, Sapieha Kazimierz Nestor, w: Polski Słownik Biograficzny, t. XXXV, Warszawa–Kraków 1994, 52-67.
Knapik 2002: J. Knapik, Wątki biblijne na sejmie w Grodnie, 1793, „Nasza Przeszłość Studia z Dziejów Kościoła i Kultury Katolickiej w Polsce” 98 (2002), 365-392.
Korolko 1990: M. Korolko, Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny, Warszawa 1990.
Krakowski 1968: B. Krakowski, Oratorstwo polityczne na forum Sejmu Czteroletniego: rekonesans, Gdańsk 1968.
Krakowski 1965: B. Krakowski, Z badań nad oratorstwem Sejmu Wielkiego, „Gdańskie Zeszyty Humanistyczne. Prace Historycznoliterackie” 1 (1965), 75-100.
Krzywy 2002: R. Krzywy, Aspekt panegiryczny twórczości Samuela Twardowskiego, w: Wielkopolski Maro. Samuel ze Skrzypny Twardowski w wielkiej i małej Ojczyźnie, red. K. Meller, J. Kowalski, Poznań 2002, 99-131.
Krzywy 2014: R. Krzywy, Poezja staropolska wobec genealogii retorycznej. Wprowadzenie do problematyki, Warszawa 2014.
Lausberg 2002: H. Lausberg, Retoryka literacka: podstawy wiedzy o literaturze, przekł. oprac i wstęp A. Gorzkowski, Bydgoszcz 2002.
Lichański 2007: J.Z. Lichański, Retoryka. Historia–Teoria–Praktyka, t. I: Historia i teoria retoryki, Warszawa 2007.
Lichański 2000: J.Z. Lichański, Retoryka od renesansu do współczesności: tradycja i innowacja, Warszawa 2000.
Łabno 2014: K. Łabno, Pamięć, a czas. Od Arystotelesa do Św. Tomasza, „Tarnowskie Studia Teologiczne” 1 (2014), 17-24. DOI https://doi.org/10.15633/tst.711 DOI: https://doi.org/10.15633/tst.711
Madaj 2008: J. Madaj, Perswazyjne akty mowy w komunikowaniu politycznym, „Język Polski” 1 (2008), 26-40.
Maksimowicz 2013: K. Maksimowicz, O talentach Kazimierza Nestora Sapiehy w świetle obserwatorów życia publicznego drugiej połowy XVIII wieku, w: Kultura parlamentarna epoki staropolskiej, red. A. Stroynowski, Warszawa 2013, 483-495.
Maksimowicz 2000: K. Maksimowicz, Poezja polityczna a Sejm Czteroletni, Gdańsk 2000.
Maksimowicz 1992: K. Maksimowicz, Stosunek opinii publicznej do Kazimierza Nestora Sapiehy w poezji okolicznościowej Sejmu Wielkiego, „Wiek Oświecenia” 8 (1992), 184-212.
Maksimowicz 2016: K. Maksimowicz, Zapomniany panegiryk Ignacego Strzednickiego ku czci Kazimierza Nestora Sapiehy, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica” 4 (2016), 291-298. DOI https://doi.org/10.18778/1505-9057.34.22 DOI: https://doi.org/10.18778/1505-9057.34.22
Meyer, Carriho, Timmermans 2010: M. Mayer, M.M. Carriho, B. Timmermans, Historia retoryki od Greków do dziś, Warszawa 2010.
Mrozowska 1961: K. Mrozowska, Szkoła Rycerska Stanisława Augusta Poniatowskiego (1765–1794), Wrocław 1961.
Musijenko 2017: S. Musijenko, Wiktora Aleksandrowicza Choriewa koncepcja imagologii, „Bibliotekarz Podlaski” 37 (2017), 11-48.
Niedźwiedź 2003: J. Niedźwiedź, Nieśmiertelne teatra sławy. Teoria i praktyka twórczości panegirycznej na Litwie w XVII–XVIII w., Kraków 2003.
Niewianowski2013: P. Niewiadowski, Zagadnienie czasu w filozofii przyrody i w fizyce, „Studia Płockie” 16 (2013), 119-138.
Obremski 2009: K. Obremski, Kaznodziejski dokument podwójnej gry politycznej. Mowa księdza Benedykta Ruseckiego na pogrzebie Kazimierza Władysława Sapiehy, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” 6 (2009), 81-91.
Obremski 2005: K. Obremski, Sapiehowie i panegiryk magnacki. Mowa księdza Benedykta Rusieckiego na pogrzebie Kazimierza Władysława Sapiehy, w: Dwory magnackie w Rzeczypospolitej: rola i znaczenie kulturalne, red. T. Kostkiewiczowa, A. Roćko, Warszawa 2005, 41-55.
Obremski2003: K. Obremski, Sztuka panegiryku, „Barok” 2 (2003), 213-221.
Pawłowska 2013: A. Pawłowska, Formuły werbalne polskiej etykiety językowej od połowy XVIII wieku do lat sześćdziesiątych XIX wieku. Analiza socjolingwistyczna, Łódź 2013.
Puchowski 2012: K. Puchowski, Kolegia szlacheckie: Teatrynów, Pijarów i Jezuitów, a reformy edukacyjne w Rzeczypospolitej Obojga Narodów doby Oświecenia, „Nasza Przeszłość” 117 (2012), 301-313.
Ryszka-Kurczab 2018: M. Ryszka-Kuczarb, Topoi inwencyjne, w: Inwencja i inspiracja w kulturze wczesnonowożytnej, red. B. Niebielska-Rajca, M. Pieczyński, Lublin 2018, 23-34.
Śnieżewski 2014: S. Śnieżewski, Terminologia retoryczna w Institutio Oratoria Kwintyliana, Kraków 2014.
Sobol 2002: M Sobol, Metafora jako sposób ekspresji postaw temporalnych, „Roczniki Psychologiczne” 5 (2002), 115-121.
Staszewski 2010: J. Staszewski, August III, Wrocław 2010.
Stroynowski 2017a: A. Stroynowski, Kazimierz Nestor Sapieha – marszałek Konfederacji Litewskiej (1788–1792), w: Вялікае Княства Літоўѕкае: палітыка, эканоміка, култура, уклад. А.А. Скеп҆ян, рэдкал. У.Р. Гусакоў [и инш.], Мінск 2017 (Wialikaje Kniastwa Litouѕkaje: palityka, ekanomika, kułtura, układ, A.A. Skiep҆ian, redkał. U.R. Husakou [i insz.] Minsk), 491-502.
Stroynowski2017b: A. Stroynowski Kazimierz Nestor Sapieha – talent parlamentarny XVIII wieku, w: Historia na źródłach oparta. Studia ofiarowane profesorowi Tadeuszowi Srogoszowi w 65 rocznicę urodzin, red. A. Stroynowski, Częstochowa 2017, 667-668.
Stroynowski2005: A. Stroynowski, Opozycja sejmowa w dobie rządów Rady Nieustającej: studium z dziejów kultury politycznej, Łódź 2005.
Stroynowski 2006: A. Stroynowski, O oratorstwie politycznym sejmów stanisławowskich, „Przegląd Nauk Historycznych” 1 (2006), 189–206.
Stroynowski 2013: A. Stroynowski, Wieczory sejmowe: studia z dziejów kultury politycznej, Częstochowa 2013.
Stroynowski 1984: A. Stroynowski, Patriotyczne wystąpienia opozycji na sejmie 1778 roku, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 19 (1984), 171-179.
Stroynowski 1990:A. Stroynowski, Pierwszy „wolny” sejm stanisławowski 1778 roku (główne problemy obrad), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 37 (1990), 35-66.
Stroynowski 2010: A. Stroynowski, Problem oratorstwa sejmowego czasów stanisławowskich, „Zeszyty Historyczne” 1 (2010), 79-91.
Stroynowski 2018: A. Stroynowski, Znaczenie alternaty sejmów dla Wielkiego Księstwa Litewskiego, „Przegląd Nauk Historycznych” 1 (2018), 121-142. DOI https://doi.org/10.18778/1644-857X.17.01.06 DOI: https://doi.org/10.18778/1644-857X.17.01.06
Szarmach 2019: M. Szarmach, Starożytne uwagi o perswazji i jej przykłady, w: Szkice o antyku, t. V: Antyczne techniki perswazyjne, red. E. Gryksa, P. Matusik, Katowice 2019, 9-22.
Szendzikowska 2013: A. Szendzikowska, Laska Marszałkowska Kazimierza Sarbiewskiego jako pogrzebowe kazanie panegiryczne, w: Panegiryk jako element życia literackiego doby staropolskiej i oświeceniowej, red. M. Sulewicz-Nowicka, Z. Gruszka, wstęp M. Wichowa, Łódź 2013, 155- 163. DOI https://doi.org/10.18778/7525-933-9.12 DOI: https://doi.org/10.18778/7525-933-9.12
Szymanek 2004: K. Szymanek, Sztuka argumentacji. Słownik terminologiczny, Warszawa 2004.
Ulcinaite 1984: E. Ulcinaite, Teoria retoryczna w Polsce na Litwie w XVII wieku. Próba rekonstrukcji schematu retorycznego, Wrocław 1984.
Wiśniewska 2018: L. Wiśniewska, Sarmatyzm w nowych odsłonach. Sarmacki mit w świetle wybranych przykładów literatury współczesnej, w: Sarmacka pamięć: wokół Bitwy pod Wiedniem, red. B. Dybaś, Warszawa 2018, 187-207.
Waniczkówna 1938: H. Waniczkówna, Czartoryski Adam Kazimierz, w: Polski Słownik Biograficzny, t. IV, Kraków 1938, 249-257.
Zalęska 2016: M. Zalęska, Argument i argument z autorytetu w kontekście krytyki ipse dixit, w: Retoryka – wiedza – krytyka, red. M. Zalęska, Warszawa 2016, 57-82.
Ziober 2018:A. Ziober, Dwa Lwi Klejnot Sapieżyński. Propaganda i tradycja w kazaniach pogrzebowych Lwa, Jana, Stanisława i Pawła Stefana Sapiehów, w: Relacje międzypokoleniowe w epoce staropolskiej, red. M. Czapliński, P. Borowy, Warszawa 2018, 32-52.
Ziober 2019: A. Ziober, Kazimierz Jan Sapieha jako wzorzec osobowy magnata w świetle „Żyć” Sapiehów autorstwa Kazimierza Kognowickiego, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” 16 (2019), 99-113.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Marzena Gonera
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.