Słowa kluczowe
-sc- interfix
third conjugation
-sco verbs
alternative forms
overabundance
Jak cytować
Abstrakt
The paper discusses the problem of overabundance in third-conjugation Italian verbs. It provides a detailed diachronic analysis of grammar compilations to examine how verbs with a dual inflectional paradigm were described and how their usage has changed over the centuries. Extensive research into 59 grammar books intended for both native speakers and foreigners published in Italy and abroad form the 16th to the 19th century has shown that overabundance in the third conjugation was mentioned already in the earliest works of this type. Over time the interest in the topic grew even further as scholars explored its various aspects. The reconstruction of grammatical practice throughout centuries has uncovered the evolution of some verbs and their trajectory. In particular, it was possible to trace the development of: 1) verbs whose alternative, stylistically marked, form has become obsolete and exists only as an -isco form in modern Italian (ferire, languire, patire, perire, tradire); 2) verbs whose usage was unstable over centuries, with one form or the other predominating intermittently, until only one remained in use (tossire); and 3) verbs that have maintained a dual inflectional paradigm for the whole analysed period (aborrire, applaudire, assorbire, avvertire, inghiottire, mentire and nutrire).
Bibliografia
Accarisi, A. (1543). Vocabolario, grammatica, et orthographia de la lingua volgare d’Alberto Acharisio da Cento con ispositioni di molti luoghi di Dante, del Petrarca et del Boccaccio. s.l.: s.n. Retrieved from Scaffale digitale della Biblioteca dell’Accademia della Crusca.
Ahn, F. (1870). A new practical and easy method of learning the Italian language. 1st and 2d course. London: Trubner and co. Retrieved from HathiTrust Digital Library.
Ambrosoli, F. (1849). Manuale della lingua italiana (2nd ed.). Milano: Per Antonio Fontana. Retrieved from Internet Archive.
Anchinoander, H.C. (1665). Grammatica Italica. Das ist Gründliche Unterrichtung wie die Italianische oder Welsche Sprach von den Deutschen in ihrem Land gnugsam kan gelernet werden. Basel: Emanuel König und Sohnen. Retrieved from Google Books.
Autore anonimo (1782). Grammatyka Albo Krótki i Łatwy Sposób Nauczenia Się Ięzyka Włoskiego. Warszawa: Michał Gröll. Retrieved from Polona.
Autore anonimo (1809). Nowa grammatyka polsko-włoska praktyczna, prowadząca sposobem łatwym i prędkim do doskonałego nauczenia się ięzyka włoskiego. Wrocław: Wilhelm Bogumił Korn. Retrieved from Polona.
Barinaga, P. (1843). Curso de lengua italiana. Madrid: Boix. Retrieved from Google Books.
Battaglia, S. (1961-2002). Grande dizionario della lingua italiana (pp. 85-86). Vol. XXI. Torino: Utet. S.v. Tossire. https://www.gdli.it/
Bellisomi, F. (1824). Grammatica delle due lingue italiana e latina. Milano: Giuseppe Pogliani. Retrieved from Google Books.
Bembo, P. (1966). Prose della volgar lingua. Gli Asolani. Rime. Torino: Utet. Retrieved from Internet Archive.
Benot, E. (1852). Nuevo método del doctor Ollendorff para aprender á leer, hablar y escribir una lengua cualquiera adaptado al italiano. Cádiz: Imprenta, librería y litografía de la revista médica. Retrieved from Google Books.
Biagioli, G. (1808), Grammaire italienne, élémentaire et raisonnée: suivie d’un traité de la poésie italienne (2nd ed.). Paris: Fayolle. Retrieved from Google Books.
Bordas, L. (1838), Nueva gramatica italiana adaptada al uso de los españoles. Barcelona: Tomas Gorchs. Retrieved from Google Books.
Buonmattei, B. (1643). Della lingua toscana. Firenze: per Zanobi Pignoni. Retrieved from Scaffale digitale della Biblioteca dell’Accademia della Crusca.
Casotti, L. (1709). A new method of teaching the Italian Tongue to ladies and gentlemen. London: E. Everingbam. Retrieved from Google Books.
Castelvetro, L. (1563). Giunta fatta al ragionamento degli articoli et de verbi di Messer Pietro Bembo. Modena: per gli heredi di Cornelio Gadaldino. Retrieved from Internet Archive.
Ceci, G.B. (1618). Compendio d’avvertimenti di ben parlare volgare, correttamente scrivere e comporre lettere di negocio e complimenti: diviso in tre parti. Venezia: Stamperia Salicata. Retrieved from Scaffale digitale della Biblioteca dell’Accademia della Crusca.
Cerutti, A. (1831). Grammatica filosofica della lingua italiana. Roma: Per Giuseppe Brancadoro e c. Retrieved from Google Books.
Cionacci, F. (1679). Il sunto è l saggio della favellatoria. Firenze: l’Antore. Retrieved from Internet Archive.
Compagnoni, G. (1834). Teorica dei verbi italiani regolari, anomali, diffettivi e mal noti compilata sulle opere del Cinonio, del Pistolesi, del Mastrofini e d’altri più illustri grammatici. Parma: Dai Torchi di P. Fiaccadori. Retrieved from Internet Archive.
Corso, R. (1550). Fondamenti del parlar toschano di Rinaldo Corso non prima veduti corretti et accresciuti. Venezia: Melchiorre Sessa il vecchio. Retrieved from Scaffale digitale della Biblioteca dell’Accademia della Crusca.
Corticelli, S. (1745). Regole ed osservazioni della lingua toscana. Bologna: nella stamperia di Lelio dalla Volpe. Retrieved from Scaffale digitale della Biblioteca dell’Accademia della Crusca.
Duez, N. (1641), Le guidon de la langue italienne, par Nathanael Dhuëz. Avec trois dialogues familiers, italiens & François. La comedie de la Moresse. Les complimemns italiens. Et une guirlande de prouerbes. Leyde: chez Bonauenture & Abraham Elseuiers. Retrieved from Google Books.
Facciolati, J. (1721). Ortografia Moderna Italiana con qualche altra cosa di lingua. Per uso del Seminario di Padova. Padova: Gio: Manfrè. Retrieved from Google Books.
Filippi, D.A. (1799), Italienische Sprachlehre: praktisch-theoretisch bearbeitet. Nürnberg: bey Johann Eberhard Zeh. Retrieved from Landesbibliothek Oldenburg.
Florio, J. (1578). Florio his firste fruites which yeelde familiar speech, merie proverbes, wittie sentences, and golden sayings. Also a perfect induction to the Italian, and English tongues, as in the table appeareth. The like heretofore, never by any man published. London: Imprinted at the three Cranes in the Vintree, by Thomas Dawson, for Thomas Woodcocke. Retrieved from Early English Books. Text Creation Partnership.
Fogolari, de A. (1869). Grammatik der Italienischen Sprache. Leipzig: Verlag von Julius Werner. Retrieved from Google Books.
Fornaciari, R. (1879). Grammatica italiana dell’uso moderno: scrittura e pronunzia, parti del discorso e flessioni, formazione delle parole, metrica. Firenze: Sansoni. Retrieved from Scaffale digitale della Biblioteca dell’Accademia della Crusca.
Gigli, G. (1721). Regole per la toscana favella: dichiarate per la piu stretta, e piu larga osservanza in dialogo tra maestro, e scolare. Roma: nella stamperia di Antonio de’ Rossi. Retrieved from Scaffale digitale della Biblioteca dell’Accademia della Crusca.
Guédan, F. (1602). Institution de la langue florentine et toscane. Paris: chez Iean Gesselin. Retrieved from Google Books.
Henley, J. (1719). Compleat Linguist. Or, an universal grammar of all the considerable tongues in beaing. In a shorter, clearer, and more instructive method than is extant. A grammar of the Italian Tongue. London: J. Roberts. Retrieved from Internet Archive.
Lampugnani, A. (1652), Lumi della lingua italiana diffusi da regole abbreviate, e dubbi esaminati per lo Figgitivo Accademic. Indomito. Bologna: Carlo Zenzero. Retrieved from Scaffale digitale della Biblioteca dell’Accademia della Crusca.
Lancelot, C. (1660). Nouvelle methode pour apprendre facilement et en peu de temps la langue italienne. Paris: Pierre Le Petit. Retrieved from Gallica.
Lapini, E. (1574). Institutionum Florentinae linguae libri duo (2nd ed.). Florentiae Apud Iunctas. Retrieved from Google Books.
Lopez de Morelle, J. (1851). Arte completo de la lengua italiana. Madrid: José Lopez de Morelle. Retrieved from Google Books.
Marquard-Sauer, C. (1879). Italian Conversation-Grammar. Heidelberg: Julus Groos. Retrieved from Internet Archive.
Mastrofini, M. (1814). Teoria e prospetto ossia dizionario critico de’ verbi italiani conjugati specialmente degli anomali e malnoti nelle cadenze (Vols. 1-2). Roma: nella stamperia De Romanis. Retrieved from Google Books.
Meidinger, J.V. (1789). Praktische italienische Grammatik wodurch man diese Sprache auf eine ganz neue und sehr leichte Art in kurzer Zeit gründlich lernen kann. Frankfurt & Leipzig. Retrieved from Internet Archive.
Mesmes de, J.P. (1548). La grammaire italienne composée en Françoys. Paris: Gilles-Corrozet. Retrieved from Google Books.
Meyer-Lübke, W. (1890). Italienische Grammatik. Leipzig: Verlag von O.R. Reisland. Retrieved from Internet Archive.
Micaglia, G. (1649). Grammatika talianska u kratho illi kratak nauk. Loreto: Po Paulu, i Ivanu Batisti Serafinu. Retrieved from Google Books.
Morandi, L. & Cappuccini, G. (1895), Grammatica italiana (regole ed esercizi) per uso delle scuole ginnasiali, tecniche e normali. Torino, Roma, Milano, Firenze, Napoli: Ditta G.B. Paravia e comp. Retrieved from Scaffale digitale della Biblioteca dell’Accademia della Crusca.
Moretti, B.D. (1705). De nieuwe en volkomen Italiaanse spraakmeester. Leiden: Joh. du Vivié. Retrieved from Google Books.
Nelli, J.A. (1744). Grammatica italiana per uso de’ giovanetti. Torino: Stamperia Reale. Retrieved from Google Books.
Palermo, E. (1768). A grammar of the Italian Language (2nd ed.). London: A. Millar. Retrieved from Google Books.
Palermo, M. & Poggiogalli, D. (2010). Grammatiche di italiano per stranieri dal ‘500 a oggi. Profilo storico e antologia. Pisa: Pacini Editore.
Paschasius, N. (1664). Grammatica Italica: Quam Ad faciliorem addiscendi usum pro Germanis, Et Liberae Imperii Nobilitatis Suevicae obsequio. Dilingae: Mayer. Retrieved from Munich DigitiZationen Center.
Pergamini, G. (1613). Trattato della lingua del signor Giacomo Pergamini da Fossombrone: nel quale con una piena e distinta instruttione si dichiarano tutte le regole & i fondamenti della fauella italiana. Venezia: Per Bernardo Giunta, Gio. Battista Ciotti & compagni. Retrieved from Scaffale digitale della Biblioteca dell’Accademia della Crusca.
Petrocchi, P. (1887). Grammatica della lingua italiana: per le scuole ginnasiali, tecniche, militari, ecc. Milano: Fratelli Treves. Retrieved from Scaffale digitale della Biblioteca dell’Accademia della Crusca.
Pistolesi, G.B. (1761). Prospetto di verbi toscani tanto regolari che irregolari. Roma: per Niccolo e Marco Pagliarini. Retrieved from Google Books.
Puoti, B. (1856). Regole elementari della lingua italiana. Milano: Dallo Stab. Tipografico del Dott. Boniotti. Retrieved from Internet Archive.
Rogacci, B. (1720). Pratica, e compendiosa istruzzione a’ principianti, circa l’uso emendato & elegante della lingua italiana. Venezia: Nicolò Pezzana. Retrieved from Scaffale digitale della Biblioteca dell’Accademia della Crusca.
Rossi, P. (1677). Osservazioni sopra la lingua volgare con la dichiarazione delle men note, e più importanti voci. Piacenza: nella stampa Ducale di Gio. Bazachi. Retrieved from Scaffale digitale della Biblioteca dell’Accademia della Crusca.
Ruscelli, G. (1581). De’ commentarii della lingua italiana del sig. Girolamo Ruscelli viterbese libri sette. Venezia: Damian Zenaro. Retrieved from Scaffale digitale della Biblioteca dell’Accademia della Crusca.
San Martino, M. (1555). Le osservationi grammaticali e poetiche della lingua italiana / del signor Matteo Conte di San Martino e di Vische. Roma: Per Valerio Dorico, e Luigi fratelli. Retrieved from Scaffale digitale della Biblioteca dell’Accademia della Crusca.
Sastres, F. (1775). An Introduction to the Italian Grammar. Bristol: Bonner and Middleton. Retrieved from Google Books.
Soave, F. (1816). Grammatica ragionata della lingua italiana. Milano: Presso Ferdinando Baret. Retrieved from Google Books.
Styla, A. (1675). Grammatica Polono-Italica Abo Sposob łacny Nauczenia sie Włoskiego ięzyka: krotko gruntownie, chocby też y bez direkcyey Nauczyciela, ku pożytkowi Narodu Polskiego, z Rożnych przednieyszych Grammatykow, z pilnością wygotowany. Kraków: Drukarnia Wojciecha Góreckiego. Retrieved from Biblioteka Jagiellońska.
Terreros y Pando, E. (1771). Reglas, a cerca de la lengua toscana, o italiana: reducidas a metodo y distribuidas en cuatro libros. Forlì: En la Imprenta de Achiles Marozzi. Retrieved from Digital Library Lau Haizeetara.
Thornton, A.M. (2011). Overabundance (Multiple Forms Realizing the Same Cell): A Non-canonical Phenomenon in Italian Verb Morphology. In M. Maiden, J.C. Smith, M. Goldbach & M.O. Hinzelin, Morphological Autonomy: Perspectives From romance Inflectional Morphology (pp. 360-381). New York: Oxford University Press. DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199589982.003.0017
Tomasi, P. (1789). Nueva y completa gramatica italiana explicada en español: dividida en dos tratados. Madrid: En la Imprenta Real. Retrieved from Google Books.
Torriano, G. (1640), The Italian tutor or a new and most compleat Italian grammar. London: Tho. Paine. Retrieved from Google Books.
Vanzon, C.A. (1834). Grammatica ragionata della lingua italiana (2nd ed.). Livorno: Dai Torchi di Luigi Angeloni. Retrieved from Google Books.
Veneroni, G. (1699). Le maitre italien, dans sa dernière perfection: contenant tout ce qui est nécessaire pour apprendre facilement et en peu de tems la langue italienne: avec un abregé de la prononciation françoise, pour les étrangers. Amsterdam: Pierre Brunel.
Vergani, A. (1826). Gramática italiana simplificada y reducida a 20 lecciones. Madrid: D. Miguel de Burgos. Retrieved from Google Books.
Vocabolario della Lingua Italiana Garzanti. Milano: Garzanti Linguistica, s.v. Tossire. www.garzantilinguistica.it.
Vocabolario della Lingua Italiana Lo Zingarelli 2017. Bologna: Zanichelli Editore, s.v. Tossire (software di consultazione).
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Anna Grochowska-Reiter
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.
Pozostałe postanowienia
- Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).