1) Tematyka numeru specjalnego i jej aktualne znaczenie
Termin ‘humor’ bywa rozumiany na wiele różnych sposobów. Czasami znaczenie tego pojęcia traktowane jest bardzo szeroko, nierzadko humor utożsamiany jest z komizmem, choć wiele jego rodzajów łatwiej skojarzyć z powagą, melancholią, a nawet smutkiem. Reprezentacje tego zjawiska znamy z dzieł Nikołaja Gogola, Michaiła Sałtykowa-Szczedrina, Antona Czechowa, Michaiła Zoszczenki, Abrama Terca, Grigorija Gorina czy Fazila Iskandera. Humor odnajdujemy także w licznych formach kulturowych ekspresji, takich jak satyra, komedie filmowe, anekdoty, memy internetowe, etc. W kontekście rosyjskim przywodzi on często na myśl dobrze zakorzenione podejścia teoretyczne (np. Michaiła Bachtina, Władimira Proppa), popularnych autorów (Igora Gubermana, Michaiła Żwanietskiego), pewne tematy (jak polityka, ludzkie wady, stereotypy), gatunki, style czy fakty językowe (humor estradowy, humor żydowski, menippea, sarkazm, cynizm, obsceniczność, hiperbola).
W numerze specjalnym “Studia Rossica Posnaniensia” (2022, tom XLVII/ nr 1) pragniemy skupić się na odkrywaniu nowych perspektyw w badaniach nad humorem i satyrą od pieriestrojki do czasów Putina i pandemii COVID-19. W obecnym okresie próby warto przypomnieć, że oba pojęcia mają długą historię w kontekście rozwoju literatur, języków i kultur słowiańskich. Humor i satyra zawsze były i nadal pozostają ważnym medium refleksji nad najbardziej kluczowymi kwestiami, dotyczącymi ludzkiej egzystencji. Chcielibyśmy kontynuować dyskusję nad złożonością przywołanego problemu we wszystkich jego wariantach, ukazując wielość możliwych perspektyw badawczych, obejmujących także nowe rozważania teoretyczne, metodologie eksperymentalne, podejścia komparatystyczne i interdyscyplinarne. Z całą pewnością nie jest to temat, który określić można mianem zamkniętego lub całkowicie opracowanego. W niniejszym numerze planujemy skupić się szczególnie na kwestiach, związanych z humorem i satyrą u schyłku istnienia Związku Radzieckiego i po jego rozpadzie, jako że jest to okres mniej rozpoznany w badaniach, a jego analiza może przyczynić się do reinterpretacji zjawisk dotyczących zarówno przeszłości, jak i czasów obecnych. W kontekst ten wpisuje się, przykładowo, zauważalna w memach internetowych popularność nawiązań do retoryki czasów sowieckich czy unikalne formy gatunkowe, współegzystujące, kontrolujące lub konkurujące z przyjętymi konwencjami w literaturze współczesnej i postmodernistycznej. Jednym z nich jest gossmeh (госсмех), humor regulowany przez państwo, który przypuszczalnie odpowiadać ma gustom masowym, postrzegany jako odpowiednik radzieckiego humoru dysydenckiego[1]. Choć przez niektórych ten typ humoru może być odrzucany jako „nieśmieszny” czy pozbawiony społecznego krytycyzmu, ogromna popularność kina radzieckiego w XXI wieku, między innymi, motywuje, by przyjrzeć się bliżej aktualnemu znaczeniu tego zjawiska, wykraczając poza kontekst tekstów dysydenckich. Inne kwestie, którym można byłoby się przyjrzeć to, przykładowo, pytanie, w jakim stopniu podział między humorem regulowanym przez państwo a humorem dysydenckim pomaga nam (lub nie) zrozumieć humor jako taki oraz, czy w dzisiejszej Rosji kulturalna działalność satyryczna skierowana do masowego odbiorcy może być traktowana jako gossmeh czy też inny termin powinien zostać wypracowany w tej sferze.
Najnowsze badania nad podejmowanymi zagadnieniami potwierdzają zarówno aktualność problematyki, jak i jej popularność. Publikacja, w Rosji i poza jej granicami, ogromnej ilości zbiorów dowcipów radzieckich miała z pewnością wpływ na rozpowszechnienie niektórych mitów, w tym przekonania, że humor radziecki przyczynił się do rozpadu Związku Radzieckiego czy też stanowił formę władzy obywatelskiej[2]. Badania nad nowym życiem żartów stalinowskich pokazują z kolei, w jaki sposób te same dowcipy były cały czas poddawane „recyklingowi” aż do ery putinowskiej oraz uświadamiają proces gwałtownych przemian, jakim ulegała tematyka żartów, łącznie z występującymi w nich osobami dysydentów, niejednokrotnie stanowiąc źródło parodii i pociechy dla społeczeństwa w trudnych czasach. „Transformacja pokazuje, jak niebezpieczne bywa używanie dowcipów jako źródła informacji o rzeczywistości lub też o nastawieniu ludzi do tej rzeczywistości”[3].
2) Potencjalne tematy i obszary dyskusji mogą dotyczyć, ale nie są ograniczone do, następujących kwestii:
- Nowe rozważania teoretyczne związane z aktualnym rozumieniem pojęcia satyry, hybrydyzacją konwencji gatunkowych, fundamentalnymi modelami oraz koncepcjami komizmu i humoru w kulturze rosyjskiej;
- Recepcja humoru radzieckiego w XXI wieku, np. aforyzmów Fainy Raniewskiej w Internecie czy też dziedzictwa ZSRR w serwisie YouTube lub na innych platformach internetowych;
- Nowe perspektywy badań nad humorem społecznym: gender, relacje klasowe i etniczne, sfery tabu, anegdoty o Nowych Ruskich, korona-dowcipy;
- Polityczne i historyczne wierszyki z lat 80., 90., 2000. – satyra typu ad-hominem (o Breżniewie, Gorbaczowie, Jelcynie, Czernomydrynie, Ziuganowie, Żyrinowskim, ale także Clintonie, Kohlu, etc.)
- Gatunki, style i media: gariki, gubariki, dwuszki, aforyzmy, opowiadania, bajki, kukly;
- Humor w rosyjskich komediach jako adaptacja tradycji literackich i filmowych, takich jak np. gogolowska karykatura i absurd, naśladowanie wizualnej maniery Chaplina (Muratowa, Surikowa, Bortko, Todorowski, Rogożkin, etc.);
- Intertekstualność jako rozwinięcie wątków, motywów, tradycji literackich we współczesnych tekstach kultury (Koroliow, Pielewin, Sorokin, Krusanow, Aksionow etc.);
3) Terminy i organizacja procesu wydawniczego:
Termin zgłoszenia abstraktów: 28.02.2021
Decyzja zespołu redaktorów o przyjęciu propozycji artykułów: 15.03.2021
Termin zgłoszenia artykułów: 31.08.2021
Wyniki recenzji: 30.10.2021
Termin zgłoszenia artykułów po korekcie: 02.01.2022
Publikacja numeru: 30.06.2022
Język artykułów: rosyjski, niemiecki, angielski, polski;
Abstrakty (1000-1500 znaków, w języku artykułu) prosimy przesyłać pocztą elektroniczną do redaktorów naukowych numeru: Prof. Prof. h.c. Dr Michael Düring (dueringm@slav.uni-kiel.de), Dr Elisa Kriza (elisa.kriza@uni-bamberg.de), Prof. UAM dr hab. Beata Waligórska-Olejniczak (beata.waligorska@amu.edu.pl) do 28 lutego 2021 roku.
Uprzejmie prosimy o zgłaszanie kompletnych artykułów (25,000-40,000 znaków ze spacjami, łącznie z bibliografią) poprzez platformę OJS dostępną na stronie: https://pressto.amu.edu.pl/index.php/strp/login
Szczegółowe wskazówki dla autorów można znaleźć na stronie:
https://pressto.amu.edu.pl/index.php/strp/about/submissions
Więcej informacji o czasopiśmie i jego indeksacji dostępnych jest na stronie czasopisma:
http://srp.amu.edu.pl/en/about-the-journal/
[1] Dobrenko, Yevgeniy A. (Sostavitelʹ bloka) “Gossmekh”, NLO, 3 (121), 2013.
[2] Kristof, Nicholas. “To Beat Trump, Mock Him”. The New York Times. 26 September 2020; Aron, Leon. “Russian Jokes Tell the Brutal Truth”. The Atlantic. 29 November 2019.
[3] Kozintsev, Alexander. “Stalin Jokes and Humor Theory”. Russian Journal of Communication, 2:3-4, 2009:199-214 (204).