Słowa kluczowe
the cult of St. Andrew
the linguistic image of St. Andrew
the name Andrew
saints bearing the name Andrew
Jak cytować
Abstrakt
In Christian religious consciousness, especially in Eastern Christianity, Andrew the Apostle has a place equal to that of his brother, Peter the Apostle. This article presents the information gathered about him and provided by the Gospel and the Acts of the Apostles. It also concisely describes the apocrypha about his missionary activities in Greece, Pontus, Thrace and Scythia, as well as the sources and reasons behind the development of his cult in Europe, including the Slavic nations. The origin of the given name Andrew is also included, along with the process of this name becoming common among the Slavs connected with the spread of the cult. The article stresses the importance of the transformation of the original image of this saint caused by the contamination of Christian beliefs and Slavic folk culture. The analysis of Polish calendar proverbs enabled to present the linguistic image of St. Andrew. Folk religious rites connected with his cult, which emerged as the result of intertwining of the Christian calendar and agricultural cycle, are also described. The saints to whom certain days in the Christian calendar were dedicated, started to be perceived as the guardians of these days, protecting people from the forces of nature, as well as the protectors of certain trades. The profiles of selected local Christian saints bearing the name Andrew are also presented.
Bibliografia
Benedykt XVI [Ratzinger Joseph]. Portrety Dwunastu. Kraków, Alleluja, 2006.
Benedykt XVI [Ratzinger Joseph]. Apostołowie i pierwsi uczniowie Jezusa. Kraków, Wydawnictwo M, 2008.
Benedykt XVI [Ratzinger Joseph]. Jezus z Nazaretu: Od chrztu w Jordanie do Przemienienia. Przeł. Wiesław Szymona. Kraków, Wydawnictwo Znak, 2017.
Bimler-Mackiewicz, Elżbieta. Znaki cechowe i ich funkcje na ziemiach polskich. Warszawa, Wydawnictwo DiG, 2004.
Charkiewicz, Jarosław. Apostołowie: hagiografia i ikonografia. Ilustrowana historia. Warszawa, Warszawska Metropolia Prawosławna, 2018.
Dąbrowski, Eugeniusz. Synopsa łacińsko-polska czterech Ewangelii. Synopsis latino-polonica quattour Evangeliorum cum prolegomenis. Poznań, Pallotinum, 1955.
The Declaration of Arbroath. Web. 15.06.2020. https://web.archive.org/web/20131113221450/http://www.nas.gov.uk/downloads/declarationArbroath.pdf.
Dmitriev, Lev Aleksandrovič, Dmitrij Sergeevič Lihačev, red. Pamâtniki literatury Drevnej Rusi, XI – načalo XII veka. Moskva, Hudožestvennaâ literatura, 1978.
Fiedotow, Gieorgij. Święci Rusi (X–XVII w.). Przeł. Henryk Paprocki. Białystok, Bractwo Młodzieży Prawosławnej–Bydgoszcz, Wydawnictwo Homini, 2002.
Fros, Henryk, Franciszek Sowa. Twoje imię. Przewodnik onomastyczno-hagiograficzny. Kraków, Wydawnictwo WAM, 2002.
Geremek, Bronisław. „Człowiek i czas: jedność kultury średniowiecznej”. Kultura Polski średniowiecznej XI–XIII w. Red. Jerzy Dowiat. Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985, s. 432–482.
Guriewicz, Aron. Kategorie kultury średniowiecznej. Przeł. Józef Dancygier. Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1976.
Hrynkiewicz-Adamskich, Bożena. „Antroponimiâ Severa Rossii konca XV–XVI veka: derivaty ot mužskih hristianskih imen”. Onomastica, 44, 1999, s. 29–42.
Hrynkiewicz-Adamskich, Bożena. „Antroponimiâ Severa Rossii konca XV–XVI veka: mužskie hristianskie imena (osnovnye formy)”. Onomastica, 50, 2005, s. 297–314.
Hrynkiewicz-Adamskich, Bożena. Siedemnastowieczne imiennictwo osobowe północnej Rosji na tle lokalnej kultury. Poznań, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2012.
Inch, Morris. Dwunastu którzy zmienili świat. Apostołowie Jezusa – fakty i legendy. Przeł. Andrzej Czarnocki. Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 2005.
Kalinskij, Ivan Platonovič. Cerkovno-narodnyj mecăceslov na Rusi. Sankt-Peterburg, Tipografiă V. Kiršbauma, 1877.
Karpluk, Maria. „O staropolskim przejmowaniu imion wczesnochrześcijańskich (typ Bartłomiej, Maciej)”. Onomastica, 18, 1973, s. 153–172.
Korzyn, Wacława Maria. „Kalendarz religijny w przysłowiach wschodnich Słowian”. Słowianie Wschodni. Duchowość – Kultura – Język. Red. Anna Bolek, Danuta Piwowarska, Anna Raźny. Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1997, s. 81–89.
Kowalenko, Władysław. „Andrzej-apostoł”. Słownik starożytności słowiańskich. Encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych. T. I. Red. Władysław Kowalenko, Gerard Labuda, Tadeusz Lehr-Spławiński. Wrocław–Warszawa–Kraków, Zakład Narodowy im. Ossolińskich– Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1961, s. 24.
Krzyżanowski, Julian. „Dzieje przysłowia polskiego w toku pięciu wieków”. Nowa księga przysłów polskich i wyrażeń przysłowiowych. Red. Julian Krzyżanowski. Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969, s. I–XXXIV.
Malec, Maria. Imiona chrześcijańskie w średniowiecznej Polsce. Kraków, Instytut Języka Polskiego PAN, 1994.
Miazek, Jan. „Apostołowie w liturgii Kościoła”. Apokryfy Nowego Testamentu. Apostołowie. T. 2, cz. 1: Andrzej, Jan, Paweł, Piotr, Tomasz. Red. Marek Starowieyski. Kraków, Wydawnictwo WAM, 2007, s. 39–65.
Milewski, Tadeusz. Indoeuropejskie imiona osobowe. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich–Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1969.
Nadelʹ-Červinskaâ, Margarita. Ličnye imena russkoj paremiologii. Lingvokulʹturologičeskij slovarʹ. Ternopolʹ, Krok, 2011.
The National Archives of Scotland. Web. 15.06.2020. http://www.nas.gov.uk/about/051124.asp.
NKPP – Nowa księga przysłów polskich i wyrażeń przysłowiowych. Red. Julian Krzyżanowski. Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969.
Skulina, Tadeusz. Staroruskie imiennictwo osobowe. Cz. 1. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, Zakład Narodowy im. Ossolińskich–Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1973.
Skulina, Tadeusz. Staroruskie imiennictwo osobowe. Cz. 2. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, Zakład Narodowy im. Ossolińskich–Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1974.
Smith, William, Samuel Cheetham, red. Encyclopaedic Dictionary of Christian Antiquities. T. 1. New Delhi, Logos Press, 2005.
Starowieyski, Marek. „Św. Andrzej. Wstęp ogólny”. Apokryfy Nowego Testamentu. Apostołowie. T. 2, cz. 1: Andrzej, Jan, Paweł, Piotr, Tomasz. Red. Marek Starowieyski. Kraków, Wydawnictwo WAM, 2007, s. 173–177.
Swoboda, Wincenty. „Andrzej Bogolubski”. Słownik starożytności słowiańskich. Encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych. T. 1. Red. Władysław Kowalenko, Gerard Labuda, Tadeusz Lehr-Spławiński. Wrocław–Warszawa–Kraków, Zakład Narodowy im. Ossolińskich–Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1961, s. 24.
Wędzki, Andrzej. „Andrzej-Świerad [Wszerad]”. Słownik starożytności słowiańskich. Encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych. T. 1. Red. Władysław Kowalenko, Gerard Labuda, Tadeusz Lehr-Spławiński. Wrocław–Warszawa–Kraków, Zakład Narodowy im. Ossolińskich–Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1961, s. 24–25.
Wojciechowski, Michał. „Apostołowie i inni uczniowie Jezusa w Nowym Testamencie”. Apokryfy Nowego Testamentu. Apostołowie. T. 2, cz. 1: Andrzej, Jan, Paweł, Piotr, Tomasz. Red. Marek Starowieyski. Kraków, Wydawnictwo WAM, 2007, s. 23–38.
Wójtowicz, Marian. Drevnerusskaâ antroponimiâ XIV–XV vv. Severo-Vostočnaâ Rusʹ. Poznań, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 1986.
Zadrożyńska, Anna. Powtarzać czas początku. T. 1. Warszawa, Wydawnictwo Spółdzielcze, 1985.
DzAnd – Greckie dzieje Andrzeja. Przeł. Jerzy Krykowski, Jerzy Naumowicz. Apokryfy Nowego Testamentu. Apostołowie. T. 2, cz. 1: Andrzej, Jan, Paweł, Piotr, Tomasz. Red. Marek Starowieyski. Kraków, Wydawnictwo WAM, 2007, s. 211–240.
DzAndGrz – Łaciński żywot Andrzeja pióra Grzegorza z Tours. Przeł. Marek Starowieyski. Apokryfy Nowego Testamentu. Apostołowie. T. 2, cz. 1: Andrzej, Jan, Paweł, Piotr, Tomasz. Red. MarekStarowieyski. Kraków, Wydawnictwo WAM, 2007, s. 179–210.
DzMMc – Dzieje Andrzeja i Macieja w mieście ludożerców. Przeł. Marek Starowieyski. Apokryfy Nowego Testamentu. Apostołowie. T. 2, cz. 1: Andrzej, Jan, Paweł, Piotr, Tomasz. Red. Marek Starowieyski. Kraków, Wydawnictwo WAM, 2007, s. 250–270.
DzPtAnd – Dzieje Świętych Apostołów Piotra i Andrzeja. Przeł. Marek Starowieyski. Apokryfy Nowego Testamentu. Apostołowie. T. 2, cz. 1: Andrzej, Jan, Paweł, Piotr, Tomasz. Red. Marek Starowieyski. Kraków, Wydawnictwo WAM, 2007, s. 271–279.
MAndDk – Męczeństwo Świętego Andrzeja Apostoła – List kapłanów i diakonów z Achai. Przeł. Marek Starowieyski. Apokryfy Nowego Testamentu. Apostołowie. T. 2, cz. 1: Andrzej, Jan, Paweł, Piotr, Tomasz. Red. Marek Starowieyski. Kraków, Wydawnictwo WAM, 2007, s. 241–248.