Między niewiarą wierzących i wiarą niewierzących. Złożoność problematyki moralnej współczesnego ateizmu.

Abstrakt

Zjawisko ateizmu jest przedmiotem licznych studiów i publikacji, zarówno z zakresu socjologii, antropologii i filozofii, jak i teologii, zwłaszcza fundamentalnej i dogmatycznej. Tradycyjnie wyróżnia się ateizm teoretyczny i praktyczny. Ateizm teoretyczny oznacza zaprzeczenie egzystencji Boga. Taki ateizm może być tolerancyjny, kiedy nie ma żadnych zamiarów misjonarskich oraz walczący, kiedy rozumie się jako naukę, którą rozpowszechnia się dla szczęścia ludzkości i forma walki z religią jako szkodliwym zamieszaniem. Ateizm praktyczny zwany indyferentyzmem występuje w przypadku życia, w którym z teoretycznego uznania istnienia Boga nie wyciąga się żadnych dostrzegalnych konsekwencji. Współcześnie pisze się o tzw. nowym ateizmie, w ramach którego wyróżnia się ateizm argumentatywny, opierający się na pytaniach kierowanych do teizmu o racje wiary w Boga. Inną odmianą jest ateizm kulturowy, będący wielopłaszczyznowym zjawiskiem, u którego podłoża leży krytyka chrześcijaństwa wyrażana w formie niedyskursywnej, współczesnej hedonistycznej i konsumpcjonistycznej kultury sprawiającej, że chrześcijaństwu trudno znaleźć posłuch. Wyróżnia się także ateizm denuncjatorski, występujący w różnych wariantach i opierający się na uznawaniu ludzi wierzących za niedorzecznych, niemoralnych i godnych politowania. Już te ogólne rozróżnienia potwierdzają, że może istnieć sytuacja, w której człowiek deklarujący się za osobę wierzącą, poprzez swoje życie i postawy może praktycznie zaprzeczać istnienia Boga, a więc być ateistą. W związku z tym rodzi się pytanie, czy może istnieć sytuacja, w której osoba deklarująca się za ateistę, może praktycznie charakteryzować się wiarą w Boga?

Współczesne zjawisko ateizmu jest złożone, wiąże się, podobnie jak w przeszłości z systemami filozoficznymi i światopoglądowymi oraz posługuje się różnymi racjami rozumowymi dla uzasadnienia swoich twierdzeń i przekonań. W dużej mierze wyjaśnienie istoty ateizmu zależy od pojęcia Boga, które leży u jego podstaw. W tekście nie chodzi o analizę złożonych przyczyn, uzasadnień i skutków współczesnego zjawiska ateizmu, ale o wyjaśnienie wspomnianego rozróżnienia między niewiarą wierzących i możliwością wiary niewierzących, które w sposób wyraźny występuje we współczesnym dyskursie na temat ateizmu. Chodzi głównie o ukazanie napięcia istniejącego pomiędzy tymi postawami wobec Boga oraz analizy związanych z nimi istotnych problemów natury moralnej, które ogniskują się w pytaniu o problem winy i odpowiedzialności człowieka za taką czy inną postawę wobec Boga. Na końcu chodzi o ukazanie istotnego wezwania moralnego, jakie rodzi się w związku ze złożonym zjawiskiem ateizmu, a jest nim postawa dialogu tych dwóch różnych podejść do wiary w Boga.